TİPOGRAFİ

Tipografi bir metne yönelik vurgu, bağlam, hiyerarşi gibi amaçları gerçekleştirmek için yazıyı (harfleri) karakter, büyüklük, boşluk, açıklık ve paragraf özelliklerini kullanarak şekillendiren tasarım disiplinidir. Yazılı bir fikre görsel form verilmesini amaçlar.

Günümüz terminolojisinde “tipografik tasarım” tanımlaması, görselin az olduğu ya da hiç olmadığı, yazının (harflerin vb.) bizzat mesajın taşıyıcısı olduğu çalışmaları tarif etmek için kullanılmaktadır.

Dış mekân grafikleri ya da yaygın kullanımıyla çevresel grafik tasarım, grafik tasarımın kâğıttan (ya da branda baskıdan) koptuğu yerdir. Bu projelerde tasarımcının konumlandırma ve ölçülendirme üzerine her projede yeniden hazırlık ve hesaplama yapması gerekmektedir. Tipografinin kullanımında hemen her projede yeniden hesaplama yapmak gerekmektedir. Kâğıdın sınırlayıcı ama güvenli ortamından farklı olarak, sınırların kalktığı dış mekânda yazı büyüklüğü (punto yüksekliği) ya da boşluklar ezberden, bir başka deyişle mekân üzerine hazırlık yapılmadan çalışılamaz.
Her ne kadar çeşitli kitaplarda/ kılavuzlarda dış mekânda yazı kullanımına ilişkin önceden hazırlanmış birtakım tablolar ve şemalar yer alsa da dış mekânda tipografi kullanımı, içinde yer alacağı mekâna göre her seferinde yeniden hesaplanır. Her yeni mekân yeni bir ortamdır, demek yanlış olmayacaktır. Yazı büyüklüğüne yönelik hazırlanan şemalarda iddia edildiği gibi okunurluğun, tasarım ürününe olan mesafesiyle hesaplanacağı bir formül genel geçer olamaz. Şema ya da kılavuz kullanımı ancak tüm ortamların (ortamların) birbirine denk olduğu, çeşitliliğin az ve farklı senaryoların neredeyse hiç olmadığı otoyol gibi mekânlarda verimli bir biçimde kullanılabilir. Otoyol ve karayollarında kullanılan yol tabelalarının grafikleri, yolun düzeyine göre formüle edilerek uygulanabilmektedir.

Form ile Oluşturulan Kurumsal İmge: Amblem

Kurumsal kimlik tasarımının yapı taşı ve başlangıç noktası logodur. Logo, amblem veya Logotype’dan
meydana gelir. Logo, bir kurum, kuruluş ya da düşüncenin akılda kalıcı ve benzersiz bir görselleştirme ile temsil
edilmesidir.

Sinema ve hareketli grafik tasarımcıların öncü örneklerinde tipografik tasarım hareketlendirilerek
tasarımın yeni boyutu olan süre ve sekansa göre düzenlenmeye başlanmıştır. Saul Bass’ın Görsel
6.4’te görülen jenerik tasarımı, bilgisayar ve benzeri kolaylaştırıcı teknolojilerin çok öncesinde, sinema film kareleri üzerine çalışılarak gerçekleştirilmiştir.
Bir yandan akan bir jeneriğin parçası olan tasarım, tipografi ile yaratılan imgenin büyüklüğü sayesinde
sinema filmine ait bir kurumsal kimlik gibi de algılanmaktadır. Heyecan verici bu çalışmalar zamanın
afiş tasarımlarında da yansımalarını göstermiştir.
Ne var ki öncü tasarımcıların büyük bir eforla gerçekleştirdiği tasarım çalışmaları teknik imkanların
kısıtlılığı ve ortamların yetersizliği nedeniyle yeterince hızla yayılamamıştır. Bu tür çalışmaların ilk
etapta yalnızca sinema filmleri için yapılıyor olması kitlelerin bu tasarımlarla buluşmasını kısıtlamıştır. Daha sonra televizyonun hızla evlere girmesi ve ardından başlayan televizyon yayıncılığı jenerik konusundaki bilgi birikiminin değerlendirildiği yeni bir ortam olmuştur.

Çevresel Grafik Tasarımın diğer dalı olan sergileme tasarımında, bir anlatı dahilinde eser ve objelerin izleyiciye sunulması ve izleyicinin içeriği deneyimlemesi hedeflenmektedir. Rönesans sonrası Avrupalı elitlerin
topladıkları eserleri aşama aşama toplumla buluşturması bu çalışma alanının başlangıç noktasıdır (Skolnick,
2007). Burada da tipografi önemli bir rol oynamaktadır. Çünkü içerik kâğıt gibi sınırlı bir yüzeyde değil duvar gibi ihtişamlı bir yüzeyde yönetilecek ve yerleştirilecektir. Metin bloklarının makul genişlikte olması, paragrafların uzunluğunun kolay okunacak şekilde ayarlanması, başlıkların hiyerarşisi gibi alanlar tipografinin ustalıkla kullanılması gereken alanlardır.
Sergileme tasarımı da yönlendirme ve işaretleme tasarımı gibi uygulanacak mekâna/ alana göre tasarlanır. Mekân bir ortam gibi değerlendirilir ve anlatı mekâna uyacak şekilde yerleştirilir. Görsel 6.15’te olduğu gibi öncelikle içerik yüzeye dengeli bir şekilde yerleştirilir. Bu konumlandırmanın ardından izleyicinin
belirli bir mesafeden itibaren çalışmaları takip edebilmesi için iki kademeli metin ve görselleştirme yapılır.
Büyük başlıklar ve büyük görüntüler izleyiciye yaklaşırken bilgi vermeye başlar. Çevresel grafik tasarımda
izleyici, basılı tasarımlarda olduğu gibi hareketsiz değildir. Tam tersine hareket halindedir. Bir yandan yürümekte bir yandan da izlemektedir. Bu nedenle uygulandığı alanın fiziksel özellikleri de dikkate alınmalı
ve bilgi aktarımı kademeli olarak tasarlanmalıdır.

Dış mekân grafiklerinde tipografi kullanımı sırasında en dikkat çekici ve şaşırtıcı özellik bazı tasarım
ürünlerinde harf yüksekliğinin punto ile değil normal bir nesneymiş gibi cm cinsinden tarif edilmesidir.

Bir diğer önemli nokta ise yazı boyutlarının arayüz tasarımını diğer elemanları ile benzer katsayıları
paylaşan bir sistemle ile seçilmesi gerektiğidir. Bu piksel kalitesi olarak en iyi görüntülemenin önemli
şartlarından biridir. Örneğin en küçük modülün 24 px olarak belirlendiği bir arabirimde en ufak yazı
karakteri de 16 px olarak seçilmelidir.

Okumayı kolaylaştırmanın bir diğer önemli kıstası satır genişliğidir. Bugün en ideal satır genişliği boşluk ve noktalama işaretleri dahil 45-75 karakter arasında seçilmelidir. 

Çok sık ayarlanmış satır araları ya da çok geniş ayarlanmış paragraf genişlikleri okuma deneyimini sekteye
uğratmaktadır.

Bir diğer önemli nokta ise yazı boyutlarının arayüz tasarımını diğer elemanları ile benzer katsayıları paylaşan bir sistemle ile seçilmesi gerektiğidir. Doğru boyutlandırmanın yanında okunurluğun en büyük yardımcılarından biri de doğru font seçimidir. Günümüz ekran teknolojileri her ne kadar pek çok yazı karakterini en iyi biçimde görüntüleyebilecek biçimde gelişse de özellikle ufak boyutlarda bazı sınırlandırmalara dikkat etmek önem taşır. Özellikle İtalik ve İnce yazı karakterleri dijital ekranlarda en zor görüntülenen biçemlerdir. Onların ardından genellikle iç boşlukları çok ufak olan Black kalınlıktaki yazı karakterleri izlemektedir. Küçük boyutlarda azalan piksel sayısını takiben kolaylıkla harf içi boşlukları yok olan bu yazı karakterleri özellikle mobil arabirimlerde
tercih edilmemektedir. Bir diğer dikkat edilmesi gereken nokta ise uzun metinlerde seçilen yazı karakteri
seçimleridir. Bilhassa piksel sayısı düşük ekranlarda ince ayrıntılara sahip tırnaklı yazı karakterleri tercih
edilmemektedir.

Dijital okumalar için doğru yazı karakteri seçiminin anahtarı farklı
kullanımları (başlık, alt başlık ve gövde metin) arasında belirgin kontrast farklılıkları barındıran, arayüz
fonuyla ayrışan renklere sahip, uyumlu font ailelerini harmanlayabilmekte yatmaktadır.

Güncelin dijital etkileşimlerinin gereklilikleri odaklı tasarlanan değişken yazı karakterleri gelenekselleşmiş font ailesi kavramını tek bir font belgesi üzerinde toplamaktadır. Font aileleri Bold, İtalik, Extended, Condensed gibi farklı ağırlık ve genişlikteki türleri ayrı font belgesi olarak saklamaktayken değişken yazı karakterleri tüm bu aile özelliklerini yazılım parametreleri haline getirip sonsuz olasılıkta değişkenlik sağlayan dinamik font belgeleri yaratmaktadır.

Tipografi ise yazıya anlam, hiyerarşi ve ruh kazandırır ve yazılı bir fikre görsel form verilmesini
amaçlar. Mesaj iletişiminde yazının görünümünü ve işlevini yöneten çalışma
alanıdır.

Kurumsal kimlik tasarımının yapı taşı ve başlangıç noktası logodur. Logo, amblem veya Logotype’dan meydana gelir. Pazarlamacılar logoyu kalabalıktaki tanıdık yüz olarak tanımlamaktadırlar.

Logotype da logonun kendisi salt yazıyla oluşturulmaktadır (Lupton, 2010). Harfler hali hazırda kendilerine özgü birer formken, okunurluğu
bozmadan harflerin alanlarına özgün eklentiler yapmak son derece zor bir iştir. Logotype ile amblem yazısı arasındaki temel
fark, logotype harfler üzerinde oluşturulan formun harflerle, artık sökülemeyecek kadar iç içe geçmiş olmasıdır. Oluşturulan form bir harfin yerini almış
ya da oluşan boşluğa sıkışmış olabilir.

Yazının tipografi pratiğindeki gelişimini asıl hızlandıran unsur 1980 sonrası yaşanan teknolojik
gelişmelerdir (Hillner, 2009). Masaüstü yayıncılık teknolojisinin gelişmesi ve erişilebilir olması tasarımın hayata geçirilme sürecindeki zahmetleri ortadan kaldırarak bir anda büyük deneme kolaylığı getirmiştir.

Yazının bir görsel form gibi şekillendirilmeye başlanması 20. yüzyıldaki öncü tasarımcıların çalışmalarıyla gerçekleşmiştir. Öncesinde sistematik olarak dizilen yazı, artık en küçük yapı taşı olan
harfe kadar özenle şekillendiriliyor ve böylece içerik neredeyse harf vurgusuyla dahi ilişkilendiriliyordu.
Sinema ve hareketli grafik tasarımcıların öncü örneklerinde tipografik tasarım hareketlendirilerek
tasarımın yeni boyutu olan süre ve sekansa göre düzenlenmeye başlanmıştır. Bu tür çalışmaların ilk
etapta yalnızca sinema filmleri için yapılıyor olması kitlelerin bu tasarımlarla buluşmasını kısıtlamıştır. Daha sonra televizyonun hızla evlere girmesi ve ardından başlayan televizyon yayıncılığı jenerik konusundaki bilgi birikiminin değerlendirildiği yeni bir ortam olmuştur.

Basılı yüzey, ister broşür gibi küçük bir alan, ister megaboard gibi büyük bir
alan olsun özünde sınırları olan bir tasarımdır. Yüzeyin taşıyabileceği içerik de boyutla değil, izleyicinin yüzeye olan mesafesi ve ayırabileceği zamanıyla ilgilidir.

Çevresel Grafik Tasarımın diğer dalı olan sergileme tasarımında, bir anlatı dahilinde eser ve objelerin izleyiciye sunulması ve izleyicinin içeriği deneyimlemesi hedeflenmektedir.

Dış mekân grafikleri ya da yaygın kullanımıyla çevresel grafik tasarım, grafik tasarımın kâğıttan (ya
da branda baskıdan) koptuğu yerdir. Bu projelerde tasarımcının konumlandırma ve ölçülendirme üzerine her projede yeniden hazırlık ve hesaplama yapması gerekmektedir. Tipografinin kullanımında hemen her projede yeniden hesaplama yapmak gerekmektedir. Kâğıdın sınırlayıcı ama güvenli ortamından farklı olarak, sınırların kalktığı dış mekânda yazı büyüklüğü (punto yüksekliği) ya da boşluklar ezberden, bir başka deyişle mekân üzerine hazırlık yapılmadan çalışılamaz.

Her ne kadar çeşitli kitaplarda/ kılavuzlarda dış mekânda yazı kullanımına ilişkin önceden hazırlanmış birtakım tablolar ve şemalar yer alsa da dış mekânda tipografi kullanımı, içinde yer alacağı mekâna göre her seferinde yeniden hesaplanır.

Yazı büyüklüğüne yönelik hazırlanan şemalarda iddia edildiği gibi okunurluğun, tasarım ürününe olan mesafesiyle hesaplanacağı bir formül genel geçer olamaz. Şema ya da kılavuz kullanımı ancak tüm ortamların(ortamların) birbirine denk olduğu, çeşitliliğin az ve farklı senaryoların neredeyse hiç olmadığı otoyol gibi mekânlarda verimli bir biçimde kullanılabilir. Otoyol ve karayollarında kullanılan
yol tabelalarının grafikleri, yolun düzeyine göre formüle edilerek uygulanabilmektedir. Bununla birlikte havalimanı, hastane, AVM, üniversite gibi çoklu hacimli mekânlarda en baştan
benzerlikler ihtimali üzerinden projeyi kurmak ve yönetmek olanaklı değildir.

80’li yıllar ekran odaklı piksel teknolojisine ayak uyduran yeni dijital yazı karakterlerinin de doğduğu yıllardır. Basılı ortamlarda kullanım üzerine ihtisaslaşmış font evlerinin yanı sıra dönemin yenilikçi tipografları Bitmap yazı karakterleri üzerine uzmanlaşmaya başlamışlardır.

Ekran teknolojilerini temel alan Bitmap yazı karakterleri sayısal ortamlarda daha rahat
gösterilmesi için tasarlanmış, her ayrı punto büyüklüğüne göre yeniden düzenlenmiş piksel tabanlı fontlardır. Erken dönem Bitmap yazı karakterlerini gelenekselleşmiş font ailelerinin
sayısal imitasyonları olarak görmek mümkünken, ilerleyen dönemlerde çağının yenilikçi tasarımcıları
tarafından ekran dünyasına özel, pikselleri bir oyun alanı olarak kullanan cesur örneklerine de rastlamak mümkündür.

Tipografinin yazılım teknolojileri ile evriminin bir diğer kilometre taşı ise Open Type font belgelerinin geliştirilmesi olmuştur.