TİPOGRAFİ

Duygu ve düşünceleri başkalarına bildirmek için herhangi bir madde üzerine çizerek, kazıyarak gösterilen şekil ve işaretlere “yazı” denir.

Lidyalılar ise madeni sikkeleri icat ederek değiş-tokuş ile yapılan ticareti para ile yapmaya başlamışlardır. Bu sikkelerin dolaşıma girmesi ile dönemin Lidya yazısı da ticaret yapan uygarlıklar arasında dolaşmaya başlamıştır.

Şimdiki Alman, İskandinav ve Kelt kültürleri tarafından yaygın kullanılan Runik (Run, Runes) alfabe, ağaca, taşa veya kemiğe kazınmış köşeli yazılardan birisidir.

Linotype, Ottmar Mergenthaler tarafından 1886 yılında icat edilmiştir. Klavye, çoğaltma kalıbı mağazası ve kurşun döküm birimiyle sıcak kurşun satır dökümü yapan bir makine olarak tasarlanmıştır. Bu döneme kadar matbaada basılabilen boyutlar sınırlı iken, Linotype ile geniş sayfalarda basımlar yapılabilmiştir. 1980’lere kadar gazeteler, dergiler ve posterler için küçük boyutlu gövde metni olmak üzere yazı tipini ayarlamak için temel yöntemlerden biri olarak kullanılmıştır.

1455’te Gutenberg tarafından basılan kitap için yaklaşık üç yüz farklı harf biçimi döktüğü düşünülmektedir 1455 yılında, basımevinde baskısının yapıldığı belgelenen ilk kitap olan, 42-Line Bible (Kırkiki Satırlı İncil) basılmıştır.

18. yüzyılda punto dizgesinin ölçümlenmesini Pierre Simon Fournier geliştirmiştir.

1400’lerde Gutenberg, öncesinde tahta baskı tekniği ile çoğaltıldığı bilinen değerli dini
temalı baskıları ve değerli el yazma eserleri aynı nitelikte ve hızla çoğaltmak amacıyla bir baskı
aleti almıştır. Ancak süreç içerisinde baskıyı mükemmelleştirmeye çalışmış; döküm yapabilmek için araçları ve daha iyi baskı için malzemeleri iyileştirmek üzerine yoğunlaşmıştır.
Kağıdın hurufat dizgisine yapışmasını önleyecek, tek değerde ve düzgün dağılım gösteren doğru mürekkep kıvamını oluşturmuştur. Gutenberg öncesinde tahta baskılar dışında metal baskı da kullanılıyordu. Tahta baskılarda baskı kalitesi metal baskı kadar net olamıyordu. Bu dönemde Gutenberg’in getirdiği en büyük yenilik, metal baskının hareketli hurufat ile yapılabilmesidir. Böylece harflerin, farklı dizilimler ile farklı
kelimeleri oluşturacak şekilde hareketli kullanımı mümkün olmuştur.

1448’de basılan Astronomi Takvimi, basımevinin bilinen ilk ürünüdür. Gutenberg’in oluşturduğu sistem ile görsel bir malzemenin pek çok baskısı yapılabilir hale gelmiştir.

Linotype makinesinin kullanımı şu şekilde özetlenebilir:
• 90 karakterlik klavyeyi kullanan operatör, harf formları için kalıp olan matrisleri bir sıra halinde toplar.
• Birleştirilen hat daha sonra sıcak metal dizgi olarak bilinen bir işlemde erimiş metalden slug adı
verilen tek bir parça olarak dökülür.
• Matrisler daha sonra yeniden kullanılmak üzere geldikleri tip dergisine döndürülür.

Monotype
Henüz 1800lerin başında patenti alınan delikli Jacquard kartları ile karmaşık desenlerin
otomatik olarak kumaş dokumasına aktarılması sağlanmıştı. Üzerine delik açılmış Jacquard
kartları gibi delikli kağıttan bir dizgi makinesini çalıştırma konsepti, ilk olarak William Martin tarafından 1800 lerin ortalarında patentlenmiştir. Bu sistem kısa bir süre sonra Alexander Mackie tarafından geliştirilmiş, ancak o dönem mekanize dizgi için gerekli işlevsellikte olmaması nedeniyle yeterince talep görmemiştir.
1887’de Tolbert Lanston, kurmuş olduğu Lanston Type Machine Company’de Linotype makinesi gibi yazı satırları yerine tek tek yazı karakterlerini iki yana yaslı satırlarda ayarlayan bir makine olan Monotype makinesinin prototipini üretmiştir. Lanston’ın ilk dizgi makinesi, piyano rulosu gibi bir kağıt makarası üzerinde, bir işin delikli kaydını üreten bir klavyeden oluşmaktadır. Monotype makinası ile bilinen ilk baskı 1889 yılında yapılmıştır. İlk baskıda Monotype baskı makinasını ayrıntılı bir şekilde anlatan bir broşür üretilmiştir.

Piktogramlar, bir kavram ya da sözcüğü temsil eden ve resim özelliği taşıyan simgelerdir.

Logogram, herhangi bir ses ya da hece değil, doğrudan bir kelime ya da ifadeyi anlatan sembollerin genel adıdır.

İdeogram, bir düşünceyi betimlemek için kullanılan resim ya da grafik gibi basit gösterge olarak tanımlanabilir.

Miladi yılların başında İngiltere’den Mısır’a, İspanya’dan İran Körfezi’ne kadar büyük bir güç olan Roma İmparatorluğu, kazanılan zaferler için taklar, geçitler ve dikili taşlar gibi çeşitli anıtlar yaptırmıştır. Bu anıtların üzerlerine de zarif ve estetik bir yazı biçemi ile anıtsal yazılar yazılmıştır. Roma Kapital veya Trajan Kapital olarak adlandırılan mermere kazınmış bu yazıların en önemli örneklerinden birisi İmparator Trajan adına dikilen Trajan Sütunu üzerinde görülebilir

Mezopotamya’da ortaya çıkan çivi yazısından sonra eski Mısır uygarlığında, yeni bir yazı çeşidi
olan hiyeroglifler doğmuştur. Çivi yazısına benzeyen fakat farklılıkları olan hiyeroglifler M.Ö
3200’lü yıllarda ortaya çıkmıştır. Başlangıçta sadece kral mezarlarının üzerinde yer alan hiyeroglifler,
M.Ö. 2000’lerde kullanılmaya başlanan papirüs üzerine kamış kalemle yazılmıştır

Piktogramlar, bir kavram ya da sözcüğü temsil eden ve resim özelliği taşıyan simgelerdir

M.Ö. 3500 civarında yani günümüzden yaklaşık 5500 yıl önce yazıyı Sümerler icat etmiştir.

Aramic yazıların ilk defa yaklaşık MÖ 850’de Orta Doğu’da kullanıldığı bilinmektedir.

Fonetik (sesçil) alfabe, MÖ 15.yy ile MÖ 8.yy arasında, Mısır, Kıbrıs, Girit, Yunan, Anadolu, Ortadoğu ve diğer Ege halkları ile ilişki içinde olan Fenikeliler tarafından geliştirilmiştir.

Dini bilgileri yayma gereksinimi ile manuscript adı verilen el yazmaları ortaya çıkmıştır.

Gotik yazıların 11. yüzyılda erken örnekleri görülmüştür.

Bu dönemde tipograf, harflerin kesilmesi, dizilmesi, basılması süreçlerinin tamamını yürüten kişi idi.

Gutenberg, basımcılığı geliştirme hedefinde ih-tiyaç duyduğu maddi desteği avukat Johann Fust ile ortak olarak sağlamıştır. 1448’de basılan Astro-nomi Takvimi, basımevinin bilinen ilk ürünüdür.

İki cilt halinde basılan Arapça sözlük, Vankulu Lügatı, basılan ilk kitaptır.

Linotype, Ottmar Mergenthaler tarafından 1886 yılında icat edilmiştir. Klavye, çoğaltma kalıbı mağazası ve kurşun döküm birimiyle sıcak kurşun satır dökümü yapan bir makine olarak tasarlanmıştır. Bu döneme kadar matbaada basılabilen boyutlar sınırlı iken, Linotype ile geniş sayfalarda basımlar yapılabilmiştir.