Tipografi Tasarımı

Duygu, düşünce ve fikirlerin karşılıklı alışverişine dayalı bir süreç olan iletişimin kalıcı hale getirilmesinde yazı önemli araçlardan birisidir. Tipografi ise yazılı bir fikre, görsel biçim vermenin yoludur (Ambrose & Harris, 2009, s. 38).

Bütünü oluşturan parçalardan küçüğün büyüğe olan oranının, büyüğün bütüne oranına
eşit olduğu ilkesine dayanan “altın oran” prensibi, “a:b = b:(a+b)” şeklinde formüle edilir.

A serisi kâğıt ölçüleri, altın orana göre belirlenmiş evrensel kâğıt ölçüleridir.

Altın dikdörtgen bir kenarı “1”, diğer kenarı “1,618” ile orantılı olarak yaratılan dikdörtgendir. Altın dikdörtgen içinden, her seferinde kısa kenar uzunluğu karenin bir kenarını oluşturacak şekildeki kareler çıkarıldığında kalan her dikdörtgen yine altın dikdörtgendir. Bu durum sonsuza kadar kendini tekrarlamakta ve ortaya çıkan karenin köşegenlerinden geçen sarmal ise bir salyangoz sarmalını vermektedir.

Belirli iletişim hedeflerine ulaşmak amacıyla tanımlı alandaki tasarım unsurlarının, birbiriyle olan ilişkilerinin düzenlenmesine sayfa düzeni (layout) denir.

Tasarımda karşılıklı gelen sayfalardan soldaki sayfa verso, sağdaki sayfa recto adını alır. Soldan sağa okuma yönündeki çoklu sayfalara sahip çalışmaların başlangıç sayfası daima sağ sayfadır ve sayfa numarası olarak tek sayıları (1, 3, 5 gibi) alır.

Lorem ipsum, dizgi ve baskı endüstrisinde kullanılan, dengeli harf dağılımları sayesinde okunabilir yazı blokları yaratan, anlamı olmayan mıgır dolgu metinleridir.

Yazılı metinlerde sık yapılan bir hata olarak; kelimelerin arasına birden fazla boşluk bırakılması, yaratılan negatif alanlar sebebiyle metnin sahip olduğu pozitif alan dokusunu bozacaktır. Bu durum hoş olmayan bir görsellik yaratmasının yanı sıra, okunurluğu da etkileyecektir. Doğrusu kelimeler arasında yalnızca bir boşluk bırakılmasıdır. Sıkça yapılan diğer bir hata ise; cümle içindeki nokta, virgül, üç nokta vd. noktalama işaretlerinin öncesi boşluk kullanılmasıdır. Noktalama işaretlerinin
görevi kendinden önceki sözcük veya cümleden ayırımdır. Bu işaretlerin öncesinde kesinlikle boşluk bırakılmaz, sonrasında ise yalnızca bir boşluk bırakılır. Yazım kurallarına ilişkin boşlukların denetimi için, tüm kelime işlemci programların metin düzenleme menüsünde bulunan “¶”- paragraf sembolü kullanılabilir. Bu karakter etkinleştirildiğinde, yazı alanındaki paragraf başı-sonu ve kelimeler arası bırakılan boşluklar görünür hale getirilir. Baskıda çıkmayan ve sadece ekranda beliren bu uyarılar, sayfa içerisindeki paragraf ve boşlukların kontrolünde kullanılır.

Tracking (letterspacing), metnin genel yapısında (harfler, kelimeler ve satır boyunca) var olan boşluklarda görsel bir sıkışıklık veya gevşeklik sağlar. Kelime işlemci programların otomatik belirlediği harf arası boşluk değerinin yanı sıra, karakterlerin yapısına uyan ve tasarımcının belirlediği boşluk değeri kadar arttırılıp, azaltılabilir.

Kerning; belirli bir harf çiftinin varsayılan karakter aralıklarına el ile müdahale edilmesidir. Otomatik olarak eşit uygulanan boşluk değerlerinin, belirli harf kombinasyonlarına uygun olmaması ve kötü görüntülerin ortadan kaldırılmasına yöneliktir. Harfler arasındaki aralıkların daha tutarlı görünebilmesi için yapılan bu ayarlama ile harfler arasında eşit boşluktan çok, görsel olarak daha doğru algılanan bir boşluk düzenlemesi hedeflenir.

• Tümü büyük harf kullanımlar başta olmak üzere,A-K-V-W-Y gibieğik harfler, F-L-Tgibi barı&koluolan harfler, birlikte oluşturdukları harf kombinasyonları sıklıkla özel düzenleme gerektirir.
• Tümü küçük harflerden oluşan kelimelerde yapısal benzerlik ve farkları olan karakterlerin bir arada kullanımları zaman zaman boşluk düzenlemesi gerektirebilir.
• Metin düzenlemesinde yazı için belirlenen boyutun değişimi karakterler arasındaki boşluğun yeniden düzenlenmesini gerektirir.
• Dar boşluk düzenlemesine sahip metinlerin küçük boyutlarda okunması güçtür. Hatta çoğu harflerin birbirine fazla yakın olması, karakterlerin üst üste binmesine veya yapışarak yeni formların oluşmasına sebep olabilir. 

Ortadan bloklama; satırların tam ortadan düşey bir hat üzerinde düzenlenmesidir. Metni oluşturan satırların başlangıç ve bitiş noktalarının farklı oluşu, satırlarda her iki yönde girintilere sebep olur. Gözün bu girintileri takip edebilmesi zor olduğundan, uzun yazı bloklarında değil ancak şiir gibi daha kısa metinlerde veya bazı başlık biçimlerinde tercih edilir.

• Satır uzunluğunu ve buna bağlı sütunların genişlik ölçüsünü değiştirmek,
•  Metin içerisinde tireleme yapmak,
• Metni tam blok değil, sola blok biçiminde düzenlemek.

Izgara sistemi, tasarımcının zamanını verimli şekilde kullanabilmesi, farklı çeşitlilikte kompozisyonlar oluşturabilmesi ve tasarımın genelinde tutarlılık sağlamasına yardımcı bir araçtır.

Izgaranın hangi çeşidi olursa olsun, yapısal parçaları en temel biçimde; sayfa kenar boşlukları (marjin), sütunlar, satırlar, sütun boşlukları ve modüllerden oluşmaktadır.

Tekil tasarlanan sayfalarda kenar boşlukları belirtilirken sayfanın yönüne göre sağ, sol, alt ve üst marjin, karşılıklı sayfa biçimindeki çalışmalarda ise dış, iç, alt, üst marjin terimleri kullanılır.

Akış çizgisi (flowline); sayfayı yatay uzamsal bölümlere ayırır ve görsel öğelerin yerleşimi için ek hizalama noktaları oluşturur. Tasarımcının sayfa boyunca ve aşağısında tutarlı bir hizalama oluşturmasına yardımcı olan kılavuzlardır. Akış çizgileri, görsel öğelerin yatay konumlarını ve sütun kenarları boyunca nasıl yükselip alçaldıklarını belirler.

En temel biçimde ızgara çeşitleri; blok ızgara, sütun ızgara, modüler ızgara, hiyerarşik ızgara olarak ayrılır.

Sütun ızgaralar, çok sayıdaki parçalı öğenin birden fazla sütun ile düzenlenmesine olanak sağlar. Sürekli olmayan yazı alanları veya çok sayıda alt bölüme, makaleye ayrılmış metinler için kullanılır.

Serbest stil olarak da tanımlanabilen hiyerarşik ızgaralar, tasarım öğelerinin ızgaranın sütunları ve satırları arasında “kendiliğinden” organik biçimdeki yerleşimine sahip ızgaralardır. Buna bağlı olarak sütun genişlikleri, satır yükseklikleri veya aralıklar ızgara boyunca değişkendir. Hiyerarşik ızgaranın temeli, düzenli tekrarlanan sütunlar, ara boşluklardan daha çok öğelerin oranlarına göre özelleştirilmiş hizalamalara ve sezgisel yerleşime dayanır. Serbest tasarım anlayışına sahip çalışmalarda sıklıkla tercih edilir.