Tipografinin Kullanım Alanları

Tipografi, birbiriyle aynı boyut ve genişlikteki harflerden oluşan bir metnin parçalarını hedeflenen kitle ve iletilmek istenen mesaj bağlamında vurgulayarak yeniden şekillendirir. Böylece görünürde birbirine eşit hacimli harflerden oluşan sözcük ve cümlelerin bazıları önce, diğerleri sonra okunur. Tipografi bütün bunlara ek olarak önemli bir misyon daha yüklenir, tasarıma mesaj göndericisinin ruhunu katar.

Yazının bilgisayar programları marifetiyle büyüklük, boşluk, genişlik vb. gibi pek çok özelliğinin kolayca ve hızla kontrol edilebiliyor olması tipografinin gelişiminde çok büyük bir sıçramadır. Teknolojik gelişmeler sayesinde tasarımcılar kısa sürelerde daha çok alternatif üretebilmişler, tasarımın sınırlarını  zorlayabilmişler ve deneysel çalışmalarla tipografinin etki alanını genişletmişlerdir.

Logo, bir kurum, kuruluş ya da düşüncenin akılda kalıcı ve benzersiz bir görselleştirme ile temsil edilmesidir. Logonun amblem olarak tercih edildiği örneklerde bahsedilen temsil için bir form kullanılır. Bu form nesnel ya da soyut olabilir. Nesnel ya da soyut formlar, benzersizlik, akılda kalıcılık gibi pek çok kriterle tercih edilir ve hedef kurum, kuruluş ya da düşünceyle uyumlu bir biçimde realize ya da illüstre edilirler. Logo amblem olarak uygulandığında amblemin yanında ya da altında logosu yapılan kurum, kuruluş ya da düşüncenin adı açık bir biçimde yazılır.

Logotype ile amblem yazısı arasındaki temel fark, logotype harfler üzerinde oluşturulan formun harflerle, artık sökülemeyecek kadar iç içe geçmiş olmasıdır. Oluşturulan form bir harfin yerini almış ya da oluşan boşluğa sıkışmış olabilir. Özellikle negatif alan pozitif alan şeklinde tasarlanan çözümlerde en ufak bir görsel müdahale anlamı değiştirecektir. Amblem kullanım alışkanlıkları zaman içerisinde farklılık göstermekte, bu nedenle bazı firmalar bilinçli bir biçimde amblemlerini kullan­mamakta, yalnızca amblem yazılarını kullanmaktadır.

Özgünlük kazandırma amacıyla yazının sayısal değerleri konsepte uygun bir şekilde biçimlendirilirken harflere yapılan küçük dokunuşlar da formun daha güçlü olmasını sağlamaktadır. Bu noktada tipografi, doğru karakterin kullanılması, harflerden oluşturulan yapıya ruh verilmesi ve konsepte uygun bir yerleştirme yapılması konularını çözümler.

 Günümüzde dijital baskı olarak adlandırılan geniş format baskı teknolojilerinin gelişimi sayesinde basılı yüzeyinin sınırları oldukça büyümüştür. Kağıtla başlayan baskı süreci branda ve folyo üzerine baskı teknolojileriyle gelişerek çağın gereksinimlerini karşılamaktadır. Basılı ürünün nihai boyutu iletişim gereksinimine göre belirlenir. Afiş ile başlayan iletişim çalışmaları zamanla kentlerin büyümesi ve hayatın hızlanmasıyla billboard ve megaboard gibi alanlara taşmıştır. Tasarımların daha hedef odaklı yapılması her zamankinden daha çok gerekmektedir. Ticari amaçlı iletişim büyük yüzeylere taşarken bilinen afiş ortamsı daha çok kültürel ve sanatsal etkinliklerin tanıtımını yapar olmuştur. Basılı yüzey, özünde sınırları olan bir tasarımdır. Yüzeyin taşıyabileceği içerik de boyutla değil, izleyicinin yüzeye olan mesafesi ve ayırabileceği zamanıyla ilgilidir.

 Basılı ortam, sınırları olan bir ortamdır. Bir dergi tasarımında gövde metnin punto yüksekliğinin belirli bir uygulama aralığı vardır. Tasarımcılar yeni bir dergi tasarımına başlarken hazırlık aşamasında geçmiş deneyimlerinden yararlanarak başlık, ara başlık gövde metinde kullanılacak yazı karakterlerinin seçimine, harf yüksekliklerine ve kullanılacak boşluklara zorlanmadan karar verebilir.

 Bu projelerde tasarımcının konumlandırma ve ölçülendirme üzerine her projede yeniden hazırlık ve hesaplama yapması gerekmektedir. Tipografinin kullanımında hemen her projede yeniden hesaplama yapmak gerekmektedir. Kâğıdın sınırlayıcı ama güvenli ortamından farklı olarak, sınırların kalktığı dış mekânda yazı büyüklüğü (punto yüksekliği) ya da boşluklar ezberden, bir başka deyişle mekân üzerine hazırlık yapılmadan çalışılamaz.

Sergileme tasarımı da yönlendirme ve işaretleme tasarımı gibi uygulanacak mekâna/ alana göre tasarlanır. Çevresel grafik tasarımda izleyici, basılı tasarımlarda olduğu gibi hareketsiz değildir. Tam tersine hareket halindedir. Bir yandan yü­rümekte bir yandan da izlemektedir. Bu nedenle uygulandığı alanın fiziksel özellikleri de dikkate alınmalı ve bilgi aktarımı kademeli olarak tasarlanmalıdır.

Sergileme tasarımı da yönlendirme ve işaretleme tasarımı gibi uygulanacak mekâna/ alana göre tasarlanır. Mekân bir ortam gibi değerlendirilir ve anlatı mekâna uyacak şekilde yerleştirilir. Görsel 6.15’te olduğu gibi öncelikle içerik yüzeye dengeli bir şekilde yerleştirilir. Bu konumlandırmanın ardından izleyicinin belirli bir mesafeden itibaren çalışmaları takip edebilmesi için iki kademeli metin ve görselleştirme yapılır. Büyük başlıklar ve büyük görüntüler izleyiciye yaklaşırken bilgi vermeye başlar.

Reklam tasarımının aksine çevresel grafikte harf yüksekliği, basılı işlere alışkın bir tasarımcı için zorlayıcı olur. Bunun da temel nedeni, çevresel grafik tasarımın kâğıt gibi güvenli bir alanda değil, referansların sürekli değiştiği, her seferinde yeniden doğulan mekânlarda varlık göstermek zorunda olmasıdır.

Dış mekân grafiklerinde tipografi kullanımı sırasında en dikkat çekici ve şaşırtıcı özellik bazı tasarım ürünlerinde harf yüksekliğinin punto ile değil normal bir nesneymiş gibi cm cinsinden tarif edilmesidir. Basılı işlerde olduğu gibi puntolar yoktur, cm vardır. Öte yandan büyük ölçülü (örneğin 350 cm genişli­ğindeki) billboardlar üzerindeki harf büyüklükleri de punto ile ifade edilemeyecek kadar yüksektir.

Xerox Alto Projesi kapsamında üretilen ilk örnekler İnç başına düşen piksel bakımından düşük çözünürlükleri ile zamanının matbaa teknolojisine göre oldukça sınırlı kullanıma sahiptiler. Bu kısıtlılık dijital medyumlar için yazı karakteri tasarımında tasarımcıların önündeki en büyük sorunlardan biri olmuştur.

Bu teknolojik gelişmeler tasarımcılar için aynı zamanda büyük bir esneklik alanı ve kolaylık anlamına gelmektedir. Artık ek­ranlar için ayrı basılı medyumlar için ayrı font bel­geleri depolamak zorunda kalmayan grafik tasarımcılar daha hızlı ve farklı platformlarda bütünlük içerisinde ça­lışabilecek projeler geliştirme olanağı bulmuşlardır.

1996 yılında geliştirilen Open Type teknolojisi Bitmap fontlardan vektör tabanlı fontlara dek pek çok çapraz platformda (Macintosh ve Windows) sorunsuz biçimde adapte olup çalışabilen font belgeleri olarak kısaca tanımlanabilir. Open Type font belgelerinin en önemli özelliklerinden biri de döneminde 256 harf ve biçim ile sınırlı font belgelerinin zenginliğini 65.536 Gilif ’e (Harf ve noktalama işaretleri) kadar çıkarabilmiş olmasıdır.

Bugün teknolojinin tipografi alanındaki en büyük gelişmesi değişken yazı karakterleri (Variable Fonts) olarak lanse edilmektedir. Güncelin dijital etkileşimlerinin gereklilikleri odaklı tasarlanan değişken yazı karakterleri gelenekselleşmiş font ailesi kavramını tek bir font belgesi üzerinde toplamaktadır.  Font aileleri Bold, İtalik, Extended, Condensed gibi farklı ağırlık ve genişlikteki türleri ayrı font belgesi olarak saklamaktayken değişken yazı karakterleri tüm bu aile özelliklerini yazılım parametreleri haline getirip sonsuz olasılıkta değişkenlik sağlayan dinamik font belgeleri yaratmaktadır.

Önemli noktalardan birisi, yazı boyutlarının arayüz tasarımını diğer elemanları ile benzer katsayıları paylaşan bir sistemle ile seçilmesi gerektiğidir. Bu piksel kalitesi olarak en iyi görüntülemenin önemli şartlarından biridir.

Bu kıstaslardan en önemli olanı basılı ortamlar ve ekranlar için yazının boyutlandırılmasını ayırmaktır. Basılı ortamlarda endüstri standardı olan Punto (Pt) ölçeklendirme biçimi kullanılırken dijital ortamlarda Piksel (Px) ölçeklendirmesi kullanılmaktadır. Punto yazı ölçeğinin dijital ortamlarda kullanımı yanıltıcı sonuçlar vermektedir.

Farklı ışık, boyut ve kullanım senaryolarında tüketilen tasarımlar her ortamda maksimum verimle çalışır biçimde test edilmeli ve tasarlanmalıdır. Bu nedenle tasarımcılar yazı karakteri ve rengi seçimlerinde yeterli kontrasta sahip, arayüzün diğer elemanlarından kolaylıkla ayrışabilen, beyaz boşluğu ile kendine yer açan, doğru satır aralıklarıyla okuyucusunu rahatlatan tipografi düzenleri kurgulamalıdır. Bu seçimler mümkün olabildiğince birebir cihazlar ve kullanım ortamlarında denenmeli, varsa tasarım iyileştirmeleri yapılmalıdır.

Dijital medyumlar için tipografik tercihlerde en yanıltıcı noktalardan biri de ekranların fiziksel boyut­ları ile piksel boyutları arasındaki farkın gözetilmesidir. Özellikle tasarlama aşamasında kullanılan yazılım­lar ve tasarımın nihai platformu arasında bu bağlamda oldukça farklı sonuçlar elde edilmektedir. Bunun nedeni inç başına düşen piksel sayısının her cihazda farklılık göstermesidir.