Yazı Karakterleri

Blackletter yazı stili (Görsel 4.2) hareketli hurufat sistemi ile kullanılmak üzere hazırlanan ilk kalıp (fount-font) olmuştur.

Hareketli hurufat (movable type), 15. yy’da hurufat adı verilen birbirinden bağımsız karakterlerin satırlar, paragraflar ve sayfalar oluşturacak şekilde dizilip basıldıktan sonra sökülerek tekrar kullanılmasını sağlayan bir baskı sistemi (Ambrose & Harris, 2012, s. 277).

Yazı karakteri kavramı günümüzde font ile karıştırılmakta hatta birbirlerinin yerlerine kullanılmaktadır. Oysa font kalıptır, Yazı karakteri ise o kalıptan çıkan görsellerdir (Görsel 4.3–Görsel 4.4). Terimin, fontların fiziksel oluşlarının, dijital bir dosyaya dönüştürülmesiyle önemli ölçüde değişikliğe uğradığı görülebilir.

Yazı karakterleri, harfler (büyük ve küçük), rakamlar, noktalama işaretleri ve özel sembolleri içeren karakter setlerinden oluşur. Bu karakter setindeki harflerin oluşmasını ve birbirleriyle olan orantısını sağlayan temel geometrik yapılar ve temel çizgiler vardır.

Yazı yüzlerinin karakter setlerinin oluşmasını sağlayan geometrik yapılar Eski Yunanlılardan bu yana üçgen, kare ve daire formlarından oluşur. Karakter setlerindeki bazı harfler tek geometrik yapılıyken bazı harfler çift yapıdan oluşur.

Yazı karakterleri geometrik altyapısına göre ikiye ayrılmaktadır. Bu yapılardan biri Eski Biçem (Old Style), diğeri ise Eşit-en’dir (Transitional). Bu sistemlere dahil edilemeyen yazı karakterleri ise serbest sistemli olarak adlandırılır. Bu geometrik altyapılarla oluşturulmuş yazı karakterleri Sans Serif (Tırnaksız) ya da Serif (Tırnaklı) olabilirler.

İlk Roma biçemi yazı karakterlerinin kaynağı M.S. 2.yy’da yapılan Trajan Sütunu’dur. Buna bağlı olarak Eski Biçem sisteminin kaynağı da mermere kazınmış Trajan büyük harfleridir. Sistem, Trajan büyük harflerinin oluşumundaki geometri temel alınarak geliştirilir.

Eşit-en (Evenwidth) sistemi, Eski Biçem sisteminin kullandığı geometrik formları deforme eder. Karenin dikdörtgene, üçgenin yamuğa, dairenin elipse dönüştürüldüğü bu sistemde karakter setlerindeki harfleri birbirlerine görsel olarak yakınlaştırmak amaçlanır. Eski Biçem sistemde geometrik şekillere sadık kalındığından, bazı harfler çok geniş bazıları ise çok dar görünür. Eşit-en sisteminde ise harfleri oluşturan geometrik formlar deforme edilerek görsel olarak genişlikleri birbirine yaklaştırıldığından karakterler arasındaki genişlik farklılıkları eski-biçem sisteminde olduğu gibi çok fazla farklılık göstermez.

Oluşturulacak metnin algılanabilir bir düzen içerisinde olmasını öncelikli olarak satır çizgisi sağlar. Satır çizgisi sayesinde tüm harfler aynı hizaya gelerek kelimeleri ve kelimelerde cümleleri oluşturur.

Descent (Alt Uzantılar Çizgisi): Küçük harflerde, “y, g” gibi harfler taban çizgisinden aşağı doğru uzar. Bu uzantıların ulaştığı çizgiye beard line / descent adı verilir.

Small Caps (Küçük Büyük Harfler): Bazı yazı karakterleri, ailelerinde small caps varyasyonunu da içerebilir. Bunlar büyük harf görünümündedirler ancak boyları küçük harf “x” yüksekliğinde olacak şekilde yeniden tasarlanırlar. Genellikle kısaltmalar, çapraz referanslar ve vurgu için kullanılırlar (Görsel 4.14).

Yazı biçimleri veya alfabeler birçok farklı karakterden oluşurken karakterlerin yapısında farklı bölümler vardır. Bu bölümlerin her birine verilen ad terminolojiyi oluşturur. Terminolojiyi bilmek, yazı tipleri ve özellikleri hakkında iletişim kurmayı kolaylaştırır. Ayrıca farklı tasarımların yapısını ve aralarındaki farkları görme ve tanıma konusunda gözü eğitir (Strizver, 2006, s. 40).

Leg (Bacak): Bir harfin gövde çizgisinden çıkan ve bir ucu açık olan K, R gibi harflerin taban çizgisine doğru uzanan eğik çizgilerine verilen ad.

Swash (Çalkantı): Bir harfin bitişini gösteren tırnaksız çizgi ucu (terminal) ya da tırnak (serif) yerine kullanılan süslü çizgi (Görsel 4.15 - Farklı kelimesindeki F harfine bkz.).

Metin, satır çizgisi (baseline) sayesinde aynı hizada tutulabilir ancak bir metnin düzeni için daha birçok parametreye ihtiyaç vardır. Satır arası boşluk, punto ölçüsü, harf arası boşluk, kelime arası boşluk, satır uzunluğu gibi parametreler metnin görüntüsüyle ya da oluşumuyla direk olarak ilgilidir. Bununla birlikte dikkat edilmesi gereken tüm bu sistemlerin punto ölçüsüyle, seçilen yazı karakterinin “x” yüksekliği ve alt/ üst uzantılarıyla uyumu çok önemlidir.

Bir metni, yazı tipi boyutunu veya satır aralığını değiştirmeden gerekli bir alana sığdırmak için Tracking ayarı yapılabilir (Görsel 4.16). Tracking değeri eksi ya da artı değer olarak verilebilir. Eksi değer, sözcükleri birbirine yaklaştırır; artı değer ise sözcükleri birbirinden uzaklaştırır.

1700’lü yıllarda Eski Biçem (Old Style/Garalde), Modern (Didone) biçeme doğru gelişim gösterir. İki biçem arasındaki bu geçiş sürecinde gelişen yazı formları, Geçiş Dönemi (Transitional) yazı karakterlerinin oluşmasını sağlar.

Çok kalın ve ince kontrastlı elemanlara sahip yazı karakterleri Modern veya Didon olarak sınıflandırılır. Geçiş dönemi (Transitional) yazı karakterlerinden evrilir. Bir yazı karakterinin stilizasyonun son noktası olarak mekanik bir güzelliğe sahiplerdir denilebilir.

Bir yazı karakterini oluşturan çizgilerin kalınlığı, yazı karakterinin sayfa üzerindeki ağırlığını belirler. Görünürdeki bu farklılıklar, tasarımcıların hiyerarşik kurgusuna (sıralı düzen) yardımcı olur.

Yazı karakteri ailesi; genişlik (genişletilmiş-extended, daraltılmış-condensed) ve ağırlık (açık/ince-light, koyu/kalın-black) varyasyonlarını birlikte barındırabilir. Bu şekilde varyasyonların birbiriyle bağlantısından da yeni varyasyonlar ortaya çıkacağından isim vermek zor olabilir. Böyle bir durumda Frutiger Izgarasını kullanmak ve rakamla ağırlık ya da genişlikleri belirlemek en doğru ve kolay yol gibi görünür.