TİPOGRAFİ - Deneme Sınavı - 9

Duygu ve düşünceleri başkalarına bildirmek için herhangi bir madde üzerine çizerek, kazıyarak gösterilen şekil ve işaretlere “yazı” denir.

Lidyalılar ise madeni sikkeleri icat ederek değiş-tokuş ile yapılan ticareti para ile yapmaya başlamışlardır. Bu sikkelerin dolaşıma girmesi ile dönemin Lidya yazısı da ticaret yapan uygarlıklar arasında dolaşmaya başlamıştır.

Şimdiki Alman, İskandinav ve Kelt kültürleri tarafından yaygın kullanılan Runik (Run, Runes) alfabe, ağaca, taşa veya kemiğe kazınmış köşeli yazılardan birisidir.

Linotype, Ottmar Mergenthaler tarafından 1886 yılında icat edilmiştir. Klavye, çoğaltma kalıbı mağazası ve kurşun döküm birimiyle sıcak kurşun satır dökümü yapan bir makine olarak tasarlanmıştır. Bu döneme kadar matbaada basılabilen boyutlar sınırlı iken, Linotype ile geniş sayfalarda basımlar yapılabilmiştir. 1980’lere kadar gazeteler, dergiler ve posterler için küçük boyutlu gövde metni olmak üzere yazı tipini ayarlamak için temel yöntemlerden biri olarak kullanılmıştır.

1455’te Gutenberg tarafından basılan kitap için yaklaşık üç yüz farklı harf biçimi döktüğü düşünülmektedir 1455 yılında, basımevinde baskısının yapıldığı belgelenen ilk kitap olan, 42-Line Bible (Kırkiki Satırlı İncil) basılmıştır.

18. yüzyılda punto dizgesinin ölçümlenmesini Pierre Simon Fournier geliştirmiştir.

1400’lerde Gutenberg, öncesinde tahta baskı tekniği ile çoğaltıldığı bilinen değerli dini
temalı baskıları ve değerli el yazma eserleri aynı nitelikte ve hızla çoğaltmak amacıyla bir baskı
aleti almıştır. Ancak süreç içerisinde baskıyı mükemmelleştirmeye çalışmış; döküm yapabilmek için araçları ve daha iyi baskı için malzemeleri iyileştirmek üzerine yoğunlaşmıştır.
Kağıdın hurufat dizgisine yapışmasını önleyecek, tek değerde ve düzgün dağılım gösteren doğru mürekkep kıvamını oluşturmuştur. Gutenberg öncesinde tahta baskılar dışında metal baskı da kullanılıyordu. Tahta baskılarda baskı kalitesi metal baskı kadar net olamıyordu. Bu dönemde Gutenberg’in getirdiği en büyük yenilik, metal baskının hareketli hurufat ile yapılabilmesidir. Böylece harflerin, farklı dizilimler ile farklı
kelimeleri oluşturacak şekilde hareketli kullanımı mümkün olmuştur.

1448’de basılan Astronomi Takvimi, basımevinin bilinen ilk ürünüdür. Gutenberg’in oluşturduğu sistem ile görsel bir malzemenin pek çok baskısı yapılabilir hale gelmiştir.

Linotype makinesinin kullanımı şu şekilde özetlenebilir:
• 90 karakterlik klavyeyi kullanan operatör, harf formları için kalıp olan matrisleri bir sıra halinde toplar.
• Birleştirilen hat daha sonra sıcak metal dizgi olarak bilinen bir işlemde erimiş metalden slug adı
verilen tek bir parça olarak dökülür.
• Matrisler daha sonra yeniden kullanılmak üzere geldikleri tip dergisine döndürülür.

Monotype
Henüz 1800lerin başında patenti alınan delikli Jacquard kartları ile karmaşık desenlerin
otomatik olarak kumaş dokumasına aktarılması sağlanmıştı. Üzerine delik açılmış Jacquard
kartları gibi delikli kağıttan bir dizgi makinesini çalıştırma konsepti, ilk olarak William Martin tarafından 1800 lerin ortalarında patentlenmiştir. Bu sistem kısa bir süre sonra Alexander Mackie tarafından geliştirilmiş, ancak o dönem mekanize dizgi için gerekli işlevsellikte olmaması nedeniyle yeterince talep görmemiştir.
1887’de Tolbert Lanston, kurmuş olduğu Lanston Type Machine Company’de Linotype makinesi gibi yazı satırları yerine tek tek yazı karakterlerini iki yana yaslı satırlarda ayarlayan bir makine olan Monotype makinesinin prototipini üretmiştir. Lanston’ın ilk dizgi makinesi, piyano rulosu gibi bir kağıt makarası üzerinde, bir işin delikli kaydını üreten bir klavyeden oluşmaktadır. Monotype makinası ile bilinen ilk baskı 1889 yılında yapılmıştır. İlk baskıda Monotype baskı makinasını ayrıntılı bir şekilde anlatan bir broşür üretilmiştir.

Piktogramlar, bir kavram ya da sözcüğü temsil eden ve resim özelliği taşıyan simgelerdir.

Logogram, herhangi bir ses ya da hece değil, doğrudan bir kelime ya da ifadeyi anlatan sembollerin genel adıdır.

İdeogram, bir düşünceyi betimlemek için kullanılan resim ya da grafik gibi basit gösterge olarak tanımlanabilir.

Miladi yılların başında İngiltere’den Mısır’a, İspanya’dan İran Körfezi’ne kadar büyük bir güç olan Roma İmparatorluğu, kazanılan zaferler için taklar, geçitler ve dikili taşlar gibi çeşitli anıtlar yaptırmıştır. Bu anıtların üzerlerine de zarif ve estetik bir yazı biçemi ile anıtsal yazılar yazılmıştır. Roma Kapital veya Trajan Kapital olarak adlandırılan mermere kazınmış bu yazıların en önemli örneklerinden birisi İmparator Trajan adına dikilen Trajan Sütunu üzerinde görülebilir

Mezopotamya’da ortaya çıkan çivi yazısından sonra eski Mısır uygarlığında, yeni bir yazı çeşidi
olan hiyeroglifler doğmuştur. Çivi yazısına benzeyen fakat farklılıkları olan hiyeroglifler M.Ö
3200’lü yıllarda ortaya çıkmıştır. Başlangıçta sadece kral mezarlarının üzerinde yer alan hiyeroglifler,
M.Ö. 2000’lerde kullanılmaya başlanan papirüs üzerine kamış kalemle yazılmıştır

Tipografide 19. Yüzyılda Sanayi Devriminin etkisiyle üretken bir dönem başlamış ve teknolojik
gelişmelerle yaratıcı formlar ortaya çıkmıştır. Bu nedenle doğru yanıt D şıkkıdır, diğer şıklardaki ifadeler uygun değildir.

1800’lü yılların başlarında görülen bir diğer yenilik tırnaksız (sans serif) yazı karakteri olmuştur. William Caslon tarafından 1816 yılında tasarlanan bir kitapta kullanılmıştır.

Bu nedenle C doğru diğer şıklar ise uygun değildir.

Troy yazı karakteri, Gotik harflere göre daha geniş tasarlanmış, birbirini anımsatan karakterlerinde farklılaşmalar yaratılmış ve harflerin köşeleri yuvarlatılmıştır. Doğru yanıt D dir. Diğer şıklar bu bağlamda uygun değildir.

1830’lu yıllarda dört renk baskısı gelişmiş ve çok renkli tasarımlarla doku çeşitliliği de
gün yüzüne çıkmıştır. Bu nedenle doğru yanıt A şıkkıdir, diğer şıklardaki ifadeler uygun değildir.

Hobby Horse, İngiliz Sanat ve El Sanatları bakış açısını Avrupalı izleyici kitlesine tanıtmak için tasarlanmıştır.

Chéret’in 1886 yılında Paris’te açtığı basımevinde gerçekleştirdiği ilk afiş olan Sarah Bernhardt’ın rol aldığı La Biche au Bois adlı oyunu duyuran bir tasarımla resimli afişin öncüsü olarak tarihe geçmiştir. Doğru yanıt B şıkkıdır. Diğer şıklar uygun değildir.

Fütürizm ile birlikte özgür sözcük kavramı göze çarpmaktadır. Bu kavramla duygu aktarımı ön
plandadır. Tasarım, fontun sahip olduğu yazı ailesinin bütün üyeleriyle zenginleşmektedir. Buna ek olarak da mesajın anlamını destekleyen nesne kullanımı
gözlenmektedir

Fütürizmde seslerin ve hareketin kullanımının en önemli örneği Marinetti, Zang Tumb Tumb adlı şiiridir (Görsel 2.7). Burada seslerin anlamı yansıtacak şekilde ifade edilmesi için teknik dizimi göze çarpmaktadır.

Apollinaire, sayfa üzerinde tasarımı anlamlı hale getirirken aynı zamanda görsel şiire de katkı sağlamıştır.

Dadaist Kurt Schwitters, Merz dergisine yaptığı çalışmalarla  ve Hannah Höch ve Roul Hausmann adlı sanatçıların gerçeklik ve saçmalığını fotoğrafları manipüle ede dergisine yaptığı çalışmalarla (Görsel 2.13) ve Hannah Höch ve Roul Hausmann adlı sanatçıların gerçeklik ve saçmalığını fotoğrafları manipüle ederek bütünleştirmiştir.

Bundan dolayı doğru yanıt D şıkkıdır. Diğer şıklar uygun değildir.