Anonim Ortaklık, Kuruluşu ve Organları

Anonim ortaklığın yararları olarak şunlar sayılabilir:

• Tek başlarına işe yaramayan ve atıl durumda bulunan küçük tasarrufların bir araya gelmesini sağlayarak büyük sermayeler oluşturur; böylece büyük yatırımlar yapılmasına ve önemli projelerin hayata geçirilmesine zemin yaratır.
• Asgari bir sermayeyle kurulması mümkün, ortaklarının sorumluluğu sınırlı ve payların devri şahıs şirketlerine oranla kolay ve tek kişi ile kurulması mümkün olduğu için, çok sayıda kişinin bir araya gelmesine ve dolayısıyla çok büyük sermayelerin toplanmasına elverişlidir. Pay sahibi sayısının 500’ü aşması, şirketin, halka açık anonim ortaklık hükümlerine tabi olmasına (bir başka deyişle sınıf değiştirmesine) yol açar (SerPK. m.16/1).
• Anonim şirketler, özel mülkiyetin halka yayılmasına katkıda bulunur; küçük tasarruf sahipleri, bu şirketlere ortak olmak suretiyle hem dolaylı olarak büyük iş ve yatırımların ortağı konumuna girerler hem de şirket kârından pay alma olanağı kazanırlar.
• Özellikle menkul kıymet borsaları gelişmiş ve kurumsallaşmış ülkelerde, şirkete girmek ve çıkmak oldukça kolaydır çünkü borsa, şirket hisselerinin el değiştirmesi için en elverişli pazar ortamıdır.

Anonim ortaklığın başlıca sakıncaları şunlardır:

• Şirket çoğunluk ilkesine göre yönetildiği için bazen örgütlü küçük bir azınlık şirket yönetimini ele geçirerek şirketi, çoğunluk çıkarları değil, kendi çıkarları doğrultusunda yönlendirebilir. Böylece, bir yandan çoğunluk, diğer yandan kamu çıkarları zarara uğratılabilir.
• Çok sayıda ortağı olabilmesine rağmen, ortakların büyük kısmı, genel kurul toplantılarına ilgisiz kalmaktadır. Bu ilgisizlik, büyük bir güç boşluğu anlamına da gelmekte ve küçük ama örgütlü bir azınlık, şirkete egemen olabilmekte, uygun bulduklarını yönetici ve kanuni istisnalar dışındaki yetki kapsamında denetçi seçebilmektedir (TTK. 408).
• Şirketin sahip olabildiği büyük ekonomik güç nedeniyle, bu tip şirketlerde tekelleşme eğilimi ve tehlikesi daha fazladır. Bu nedenledir ki tekelleşmeyi önlemek ve bu tür şirketlerin piyasadaki hâkim durumlarını kötüye kullanmalarını önlemek için özel yasal düzenlemeler yapılması gereksinimi doğar. Ülkemizdeki 4054 Sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’un temel amaçlarından birisi de budur.

Anonim şirket, sermayesi belirli ve paylara bölünmüş, borçlarından dolayı sorumluluğu mal varlığı ile ortaklarının sorumluluğu ise taahhüt etmiş oldukları sermaye miktarı ile sınırlı ve yalnızca şirkete karşı olan ortaklık şeklinde tanımlanabilir. Bu tanımda yer alan unsurlar, sermaye, şirketin mal varlığı ile sorumluluğu ve ortakların sınırlı ve şirkete karşı sorumluluğu şeklinde belirlenebilir.

Kayıtlı sermaye sistemi, anasözleşmede gösterilen alt ve üst limitler arasında, yönetim kurulu kararı ile ve anasözleşme değişikliği usulüne uyulmaksızın sermaye artırımına izin veren bir sistemdir (TTK. 460 vd.). Alt limit, başlangıç sermayesi; üst limit, kayıtlı sermaye ve bu ikisi arasında, fiilen ulaşılan, yani karşılığında pay oluşturulmuş olan rakama da çıkarılmış sermaye denilmektedir. Esas sermaye sisteminde ise, kuruluş sırasında şirketin anasözleşmesinde gösterilerek ticaret siciline tescil edilen ve daha sonra değiştirilebilmesi (artırılması veya azaltılması), anasözleşme değişikliği gerektiren (TTK m.456 vd.) bir tek rakam vardır; o da esas sermayedir.

Anonim şirkete para, mal, hak, alacak gibi değerler sermaye konulabilmekte fakat getirilen sermaye payının mutlaka Türk lirası olarak ifade edilmesi gerekmektedir. TTK’de esas sermayenin en az elli bin Türk lirası, kayıtlı sermaye sistemini kabul etmiş anonim ortaklıklarda ise başlangıç sermayesinin en az yüz bin Türk lirası olması öngörülmüştür.

Esas veya çıkarılmış sermayenin, ortaklığın kuruluşu sırasında, sermaye artırımı söz konusu ise artırım sırasında tamamen taahhüt edilmiş ve nakit sermayenin, ödenmesi öngörülmüş olan kısmının da ödenmiş olması gerekir.

Esas veya çıkarılmış sermaye, ortaklığın kuruluşu sırasında belirlenen ve anasözleşmede gösterilen sabit bir rakamdır.

Sermaye paylara bölünmüştür. Pay (hisse) kavramının, esas/çıkarılmış sermayenin bir parçası/ pay senedi/ ortaklık statüsü olmak üzere üç anlama geldiği belirtilmektedir: İlk anlama göre, esas/çıkarılmış sermayenin pay sayısına bölünmesi ile her bir payın itibari (nominal) değeri ortaya çıkmaktadır. İkinci anlamda pay, payın bağlandığı kıymetli evrakı (pay senedini) ifade etmektedir. Üçüncü anlamda, her bir pay, bir ortaklık statüsünü temsil etmekte; yani paya sahip olan kişi, o pay nedeniyle bazı hak ve yükümlerin de sahibi olmaktadır.

Ortaklar şirkete getirmeyi taahhüt ettikleri sermaye miktarı ile sınırlı olarak sorumludurlar. Bir ortak, ortaklığa karşı tek (aslî) borcu olan sermaye taahhüdünü ifa etmişse sınırlı sorumluluğu da sona ermiş olur; tüm ortaklar oy birliği ile karar almadıkça ortaklar yeni bir sermaye taahhüdü altına sokulamazlar.

Anonim ortaklıkların bir kısmı hakkında mevzuatta, öncelikle uygulanacak özel hükümler mevcut iken diğer (özel düzenlemelere tabi olmayan) anonim ortaklıklar TTK hükümlerine bağlıdır. Bu nedenle Özel hükümlere bağlı olup olmaması açısından anonim ortaklıkları; özel hükümlere bağlı anonim ortaklıklar, genel hükümlere bağlı anonim ortaklıklar diye iki başlığa ayırabiliriz.  Özel hükümlere bağlı anonim ortaklıkları da kendi aralarında üç alt başlığa ayırabiliriz: kendi özel kanunu bulunan ortaklıklar, belirli faaliyet dallarına ilişkin özel düzenlemelere bağlı ortaklıklar, 233 sayılı khk düzenlemesine bağlı ortaklıklar.

Halka açık ortaklıklar öncelikle SerPK ve ilgili mevzuata tabidir; boşluk bulunan hâllerde TTK hükümleri genel hüküm olarak uygulanır. Halka açık olmayanlar ise doğrudan TTK ve ilgili mevzuat hükümlerine tabidirler.

Anasözleşmenin hazırlanması, anasözleşmenin, kurucularca noter veya ticaret sicil müdürü ya da yardımcısı huzurunda imzalanması ve onaylanması, pay bedellerinin ödenmesi, gerekiyorsa bakanlık izni, tescil ve ilan

• Şirketin ticaret ünvanı ile merkezinin bulunacağı yer (m. 339/2, a),
• Esaslı noktaları belirtilmiş ve tanımlanmış işletme konusu (m. 339/2, b),
• Şirketin sermayesi ile her payın itibari değeri ile bunların ödenmesinin şekil ve şartları (m. 339/2, c),
• Pay senetlerinin nama veya hamiline yazılı olacakları (m. 339/2, d),
• Yönetim kurulu üyelerinin sayıları, bu kişilerden ortaklık adına imza atmaya yetkili olanlar ve ilk yönetim kurulu üyelerinin kimler olduğu (m. 339/2, g, 339/3),
• Genel kurulların toplantıya ne şekilde çağrılacakları (m. 339/2, h),
• Şirkete ait ilanların nasıl yapılacağı (m. 339/2, i),
• Pay sahiplerinin taahhüt ettiği sermaye paylarının tür ve miktarları (m. 339/2, j),
• Şirketin hesap dönemi (m. 339/2, k).

Kuruluş sırasında kanun hükümlerine aykırılık suretiyle alacaklıların, pay sahiplerinin ve kamunun menfaatlerinin önemli şekilde tehlikeye düşmesi durumunda, pay sahipleri, alacaklılar ve Bakanlık, anonim ortaklığın tescil ve ilanından itibaren üç ay içinde ortaklığın feshi için dava açabileceklerdir.

TTK’da, genel kurul ve yönetim kurulu olmak üzere, kanunen zorunlu iki organa yer verilmiştir. Bunlardan birisinin uzun süre yokluğu veya genel kurulun toplanamaması durumunda, ortaklığın feshi için, pay sahiplerine, şirket alacaklılarına ve Bakanlığa, dava açma yetkisi tanınmıştır.

Yönetim kurulu, kanun ve anasözleşme uyarınca genel kurulun yetkisine bırakılanlar dışında, şirketin işletme konusunun gerçekleştirilmesi için gerekli her tür işlem ve işler hakkında karar alma konusunda yetkilidir (m. 374). Yönetim kurulu, görev ve yetkilerini kural olarak topluca (kurul şeklinde) kullanır; istisnai bazı işlerde üyelerin bireysel olarak yetkileri vardır. TTK’da yönetim kurulunun görev ve yetkileri sayılmıştır.

Yönetim kurulu, başkan ya da başkan vekilinin yapacağı davet ile toplanabilir. Üyelerden herhangi birisi de başkan ya da vekilinden, toplantı çağrısı yapmasını yazı ile isteyebilir (m. 392/7). Daveti yapan veya yaptıran, toplantının gündemini de belirler. Kanunda, yönetim kurulunun toplanma yeri ve zamanı hakkında bir hüküm yoktur. Bu konular, çıkarılacak bir iç yönetmelikle düzenlenebilir; yoksa serbestçe belirlenir. Yönetim kurulu toplantılarında her bir üye, bir oy kullanma hakkına sahiptir. Oyun bizzat kullanılması gerekir; üyeler birbirlerini temsilen oy kullanamaz ve toplantılara vekil aracılığı ile de katılamazlar. Toplantıda veya toplanmaksızın alınan kararlar “karar defteri”ne geçirilmelidir; (m. 64/4, 375/1,f). Kararların yazılı olması ve imzalanması geçerlilik şartıdır (m. 390/5). TTK m.1527’ye göre, anasözleşmede öngörülmüş olması şartıyla, yönetim kurulu tamamen elektronik ortamda (sanal) yapılabileceği gibi, bazı üyelerin fiziken yaptıkları bir toplantıya, diğer üyelerin elektronik ortamda katılması da mümkündür. Anasözleşmede ağırlaştırıcı bir hüküm öngörülmemiş ise, yönetim kurulu, üye tam sayısının çoğunluğu ile toplanır. Karar yeter sayısı ise mevcudun çoğunluğudur. Oylamada eşitlik durumunda, konu sonraki toplantıya bırakılır; yine eşitlik çıkarsa söz konusu öneri reddedilmiş sayılır.

Yönetim kurulu, ortaklığın kanuni temsilcisi olup temsil yetkisini, ortaklık adına ve onun unvanı altında imza atmak suretiyle kullanır (m. 371). Bu nedenle, ortaklığı temsile yetkili olanların, göreve başlarken imza örneklerini (imza sirkülerlerini) notere onaylatıp sicile tevdi etmeleri gerekir. Birlikte temsil (çift imza) kuralı gereğince, ortaklık adına düzenlenen bir belgenin geçerli olması için, yönetim kurulu tek kişilik değil ise, anasözleşmede aksi öngörülmedikçe, temsile yetkili olanlardan ikisinin imzasının bulunması yeterlidir.

• Yönetim kurulu, tek kişiden de oluşabilir.
• Yönetim kurulu üyesi gerçek kişi olabileceği gibi, tüzel kişi de olabilir.
• Yönetim kurulu üyesinin pay sahibi olması şart değildir.
• Gerçek kişi üyenin tam ehliyetli olmaları gerekir.
• Seçilme engeli bulunmaması gerekir. Üyeliği sona erdiren ve m. 363/2’de sayılan nedenlerin daha baştan var olmasının, seçilmeye de engel oluşturacağı, açıkça hükme bağlanmıştır.

İlk yönetim kurulu üyeleri anasözleşmede gösterilir. Kuruluştan sonraki dönemlerde, yönetim kurulu üyeleri genel kurulca seçilir. Anasözleşmede, ortak olmasa dahi, kamu tüzel kişilerinden (devlet, il özel idaresi, belediye, köy ve diğerleri) birisine, işletme konusu kamu hizmeti olan anonim ortaklığın yönetim kurulunda temsilci bulundurma hakkı düzenlenebilir (m. 334). Kamu tüzel kişisince atanan üye, diğer üyelerin hak ve yetkilerine sahiptir fakat atanmaları ve azilleri ile yerlerine yenisinin atanması, ilgili kamu tüzel kişisinin yetkisindedir. Bir üyelik boşaldığı takdirde yönetim kurulu, seçilme şartlarına sahip birisini geçici olarak seçer ve ilk genel kurul toplantısında da bu kişiyi genel kurulun onayına sunar (m. 363/1). Genel kurul onaylarsa bu kişi görevine devam eder ve selefinin görev süresini tamamlar; aksi takdirde de yerine birisini seçer.

Azil, istifa, görev süresinin bitmesi, üyenin iflâsı, ehliyetinin kısıtlanması, üyelik için gerekli yasal şartları veya anasözleşmede öngörülebilecek nitelikleri kaybetmesi, üyenin ölümü

Haklar, mali nitelikte olanlar ve kişisel haklar şeklinde iki gruba ayrılır. Kişisel haklar; YK toplantılarına, yönetim ve temsile katılma, görüş bildirme, oy kullanma (m. 365), bilgi alma ve inceleme (m. 392), YK toplantısı yapılmasını ve gündeme madde ilave edilmesini talep etme hakkı (m. 392/7), uygulanması kişisel sorumluluğuna yol açabilecek GK kararlarına karşı iptal davası açma hakkı (m. 446/1,d) ve kayıtlı sermaye sisteminde yönetim kurulu kararlarına karşı iptal davası açma hakkı (m. 460/5) gibi haklardır.

Mali nitelik taşıyan haklar; huzur hakkı, ücret, kazanç payı, ikramiye, prim gibi haklardır.

Yönetime katılma görevi, bilgi alma ve inceleme yükümlülüğü, ortaklık ile işlem yapma ve borçlanma yasağına uyma yükümlülüğü, ortaklık ile rekabet etmeme yükümlülüğü, görüşmelere katılma yasağı, özen ve bağlılık yükümlülüğü

• Anasözleşmenin değiştirilmesi,
• Yönetim kurulu üyelerinin seçimi, görev süreleri, ücretleri ile huzur hakkı, ikramiye ve prim gibi haklarının belirlenmesi, ibraları hakkında karar verilmesi, görevden alınmaları,
• Kanunda öngörülen istisnalar dışında denetçinin seçimi ile görevden alınmaları (Krş. m. 399),
• Finansal tablolara, yönetim kurulunun yıllık raporuna, yıllık kâr üzerinde tasarrufa, kâr paylarının belirlenmesine, yedek akçenin sermayeye veya dağıtılacak kâra katılması dâhil kullanılmasına dair kararların alınması,
• Kanunda öngörülen istisnalar dışında ortaklığın feshi,
• Önemli miktarda şirket varlığının toptan satışı.

Toplantılar, yapılış zamanı açısından olağan ve olağanüstü (m. 409), çağrı yapılıp yapılmaması açısından çağrılı ve çağrısız (m. 410-416), fiziken bir araya gelinip gelinmemesi açısından ise, fiziken yapılan (m. 415 vd.) ve elektronik ortamda yapılan (m. 1527-1528) toplantılar biçiminde ayrımlara tabi tutulmaktadır.

İster olağan ister olağanüstü olsun, kanundaki istisnalar saklı kalmak kaydıyla, gündemde bulunmayan konular müzakere edilemez ve karara bağlanamaz (m. 413/2). Bu kural gereğince genel kurul toplantısının gündemi önceden bellidir; gündem ilân ve davet mektuplarında mutlaka gösterilmelidir; gündemde belirtilmeyen konularda kural olarak görüşme yapılamaz ve karar alınamaz.

TTK’da genel kurulu toplantıya çağırmaya yetkili olanlar, yönetim kurulu, görevleri ile ilgili konularda tasfiye memurları, belirli şartlarla her bir pay sahibi (m. 410) ve azınlık (m. 411-412) olarak sayılmıştır. Çağrıya yetkili olanlar arasında yönetim görevini üstlenen kayyımlar ve iflâs idaresi sayılmamış ise de ilgili kanun hükümleri uyarınca atanan bu görevlilerin de yetkisi bulunduğu kuşkusuzdur.

Kanunda veya anasözleşmede aksine daha ağır bir yeter sayı öngörülmüş olmadıkça genel kurul, sermayenin en az dörtte birini karşılayan payların sahiplerinin veya temsilcilerinin varlığıyla toplanır. Bu oranın toplantı süresince korunması şarttır. İlk toplantıda bu oran sağlanamadığı takdirde, ikinci toplantının yapılabilmesi için nisap aranmaz. Kararlar toplantıda hazır bulunan oyların çoğunluğu ile verilir (TTK m.418).

Kanun bazı konularda karar alınabilmesi için ağırlaştırılmış yeter sayılar öngörmüştür. Özellikle anasözleşme değişikliklerinde ilgili konuya göre farklı yeter sayılar aranmaktadır.

Kanunda veya anasözleşmede aksine ağırlaştırıcı bir hüküm bulunmadığı takdirde, anasözleşmeyi değiştiren kararlar, şirket sermayesinin en az yarısının temsil edildiği genel kurulda, toplantıda mevcut bulunan oyların çoğunluğu ile alınır. İlk toplantıda öngörülen toplantı nisabı elde edilemediği takdirde, en geç bir ay içinde ikinci bir toplantı yapılabilir. İkinci toplantı için toplantı nisabı, şirket sermayesinin en az üçte birinin toplantıda temsil edilmesidir. Bilanço zararlarının kapatılması için yükümlülük ve ikincil yükümlülük getiren ve ortaklık merkezinin yurt dışına taşınmasına ilişkin anasözleşme değişikliği kararları, sermayenin tümünü oluşturan payların sahiplerinin veya temsilcilerinin oy birliğiyle alınır. TTK’da, ortaklık işletme konusunun tamamen değiştirilmesi; imtiyazlı pay oluşturulması, nama yazılı payların devrinin sınırlandırılmasına yönelik anasözleşme değişikliklerinde ise sermayenin en az yüzde yetmiş beşini oluşturan payların sahiplerinin veya temsilcilerinin olumlu oyları aranmaktadır.

TTK’da batıl sayılan kararlar şöyle sıralanmıştır: pay sahibinin, genel kurula katılma, asgari oy, dava ve kanundan kaynaklanan vazgeçilemez nitelikteki haklarını sınırlandıran veya ortadan kaldıran kararlar, pay sahibinin bilgi alma, inceleme ve denetleme haklarını, kanunen izin verilen ölçü dışında sınırlandıran kararlar, anonim şirketin temel yapısını bozan veya sermayenin korunması hükümlerine aykırı olan kararlar

Ortada bir genel kurul kararı bulunmalıdır ve karar Kanuna, anasözleşmeye ve dürüstlük kuralına aykırılık taşımalıdır.

Genel kurul kararlarına karşı iptal davasını, pay sahipleri, yönetim kurulu ve yönetim kurulu üyelerinden her birisi açabilir.

Kararın alındığı tarihten itibaren 3 aylık süre içinde dava açılmalıdır. Süre hak düşürücüdür, hâkim resen dikkate alır. Yetkili ve görevli mahkeme, şirket merkezinin bulunduğu yerin asliye ticaret mahkemesidir (m. 445/1).