TİCARET HUKUKU II

Payın Senede Bağlanmasının Payda Değişiklik Yapmadığı İlkesi: Anonim şirket payının senede bağlanması (hisse senedi çıkarılması), sağladığı haklar ve borçlarda bir değişiklik yapmaz, payın devrini kolaylaştırıcı bir etkisi vardır.

Paylar, karşılıkları; oy hakkı; itibari değeri; imtiyazlı olup olmaması; bedelli olup olmaması bakımından gruplandırılarak ele alınacaktır.

Ayın Karşılığı Paya örnek olarak gösterilebilir.

Esas sözleşmeyle herhangi bir ayrıcalık tanınmamış olan paylara adi pay denilmektedir.

Anonim şirketlerde iç kaynaklardan (kar, yedek akçe, yeniden değerleme fonu) sermaye artırımında, artırılan kısım karşılığında çıkarılan paylara ortaklar bedel ödemeksizin sahip olabilmekte olup, bu paylara bedelsiz (Gratis) pay denilmektedir.

m. 476’da yer almaktadır.

Oy hakkı, pay sahibinin katılma haklarındandır.

Tasfiye Payı Hakkı  pay sahibinin malvarlığı haklarından biridir.

Özel Denetim İsteme Hakkı aydınlatıcı haklardandır.

Yıllık kârın yüzde beşi, ödenmiş sermayenin yüzde yirmisine ulaşıncaya kadar genel kanuni yedek akçeye ayrılması zorunludur.

Anonim şirketlere ilişkin yasal düzenlemelerden hareketle paya ilişkin çeşitli ilkeler ortaya konulmuştur. Bu ilkeler; payın tescil ile oluşması ilkesi, payın bölünmezliği ilkesi, payın devredilebilirliği ilkesi, payın senede bağlanmasının payda değişiklik yapmadığı ilkesidir. Payın Senede Bağlanmasının Payda Değişiklik Yapmadığı İlkesi: Anonim şirket payının senede bağlanması (hisse senedi çıkarılması), sağladığı haklar ve borçlarda bir değişiklik yapmaz, payın devrini kolaylaştırıcı bir etkisi vardır.

Anonim şirket payları farklı yönlerden sınıflandırmaya tabi tutulmaktadır. Bunlar, Karşılıkları Bakımından Paylar,  Oy Hakkı Bakımından Paylar, İtibari Değeri Bakımından Paylar, İmtiyazlı Olup Olmaması Bakımından Paylar ve Bedelli Olup Olmaması Bakımından Paylardır. İmtiyazlı olup olmaması bakımından paylar; adi pay ve imtiyazlı pay olarak ayrılmaktadır.

Anonim şirket esas sermayesinin %10’na sahip olan pay sahibi azlık (azınlık) olarak ifade edilmektedir. Halka açık anonim şirketlerde sermayenin en az %5’ine sahip olmak azlık haklarından yararlanmak için yeterlidir. Bu orana sahip olmayan pay sahipleri ise azlık oluşturmayan pay sahipleridir. Anonim şirket genel kurulunda tek başına karar alınmasını sağlayabilen ortaklar ise çoğunluk pay sahibi olarak ifade edilmiştir.

Anonim şirketlerde pay sahipliğinin aslen veya devren kazanılması mümkündür. Aslen Kazanma: Kuruluşta veya sermaye artırımında sermaye taahhüdünde bulunma yoluyla pay sahipliği sıfatı aslen kazanılmaktadır. Birleşme ve tür değiştirme sonucu çıkarılan payların da aslen kazanıldığı kabul edilmektedir. Devren Kazanma: Anonim şirket payının bir başkasından satım, trampa, bağışlama gibi işlemlerle devralınması halinde devren kazanma söz konusudur. Miras, cebri icra, evlilikte mal rejimleri uyarınca pay edinilmesi de devren kazanma kapsamındadır.

Anonim şirketlerde pay sahipliğinin kaybedilmesi farklı şekillerde karşımıza çıkabilir. Payın devri, birleşme, şirketin tasfiyesi, sermaye borcunun ödenmesinde temerrüt sebebiyle ıskat ve payın itfası gibi sebepler pay sahipliğini sona erdirmektedir. Pay sahibi sıfatının kaybıyla, paya bağlı haklar da ortadan kalkmaktadır. Payın itfası, anonim şirket hisse senetlerinin itibari değerlerinin şirket temettülerinden ayrılan para ile ortaklara ödenmesidir.

Anonim şirketlerde pay sahibine tanınan hakların kaynağı paydır. Pay sahibinin hakları farklı ölçütlere göre sınıflandırılabilmektedir. Haklar konularına göre malvarlığı hakları, katılma hakları, aydınlatıcı haklar ve koruyucu haklar şeklinde 4 grup halinde sınıflandırılmıştır. Pay sahibinin malvarlığı hakları; kar payı hakkı, tasfiye payı hakkı, yeni payları edinmede öncelik hakkı, bedelsiz pay edinme hakkı, hazırlık devresi faizini talep hakkı, önerilmeye muhatap olma hakkı, tesislerden yararlanma hakkıdır.

Öncelikle şirket, sermaye borcunu yerine getirmeyen ortağın sermaye koyma borcunu yerine getirmesini isteyebilecek, dava edebilecek ve icra yoluyla takip edebilecektir. Sermaye koyma borcunu yerine getirmeyen pay sahipleri için; temerrüt faizi, ıskat, sözleşme cezası ve tazminat gibi yaptırımlar öngörülmüştür: Ortağın nakit sermaye koyma borcunu süresi içinde yerine getirmemesi halinde şirket, ihtara gerek olmaksızın pay sahibinden temerrüt faizi talep edebilecektir. Anonim şirketlerde sermaye borcunu yerine getirmeyen ortağa uygulanabilecek en etkili yaptırım ıskattır.

İlmühaberler, anonim şirketlerde ileride çıkarılacak hisse senetleriyle değiştirilmek üzere hisse senetlerinin yerine geçici olarak çıkarılan, kıymetli evrak niteliğinde senetlerdir. İlmühaberler nama veya hamiline yazılı senetler yerine çıkarılabilir. İster nama yazılı ister hamiline yazılı senetler için çıkarılsın ilmühaberin şekil açısından nama yazılı senetlere ilişkin hükme uygun olarak düzenlenmesi ve pay defterine kaydedilmesi gerekmektedir.

Kupon, sahibine kar payı, hazırlık dönemi faizi ve rüçhan hakkı veren, pay senedine bağlı veya ondan ayrı olarak düzenlenebilen senetlerdir. Kuponlar hamiline yazılı senetlerdir. Kuponlar tükendiğinde yeni kupon alma hakkı veren talon adı verilen senetler düzenlenebilmektedir.

Her çeşidi ile tahviller, finansman bonoları, varlığa dayalı senetler, iskonto esası üzerine düzenlenenler de dâhil, diğer borçlanma senetleri, alma ve değiştirme hakkını haiz senetler ile her çeşit menkul kıymetler, aksi kanunlarda öngörülmedikçe, ancak genel kurul kararı ile çıkarılabilmektedir. Genel kurul kararının, sermayenin en az %75’ini oluşturan payların sahiplerinin veya temsilcilerinin olumlu oyu ile alınmış olması gerekmektedir. Bu yetersayı, genel kurulun menkul kıymet çıkarma yetkisini yönetim kuruluna bırakmasında da aranır. Kanunda aksine düzenleme mevcut değilse, genel kurul menkul kıymetin çıkarılması kararı alma yetkisini, en çok on beş ay için yönetim kuruluna bırakabilmektedir.