Anonim Şirkette Esas Sözleşme Değişiklikleri, Sona Erme ve Tasfiye, Hukuki ve Cezai Sorumluluk

Esas sözleşme (Ana sözleşme), şirketin kuruluşunda bütün pay sahiplerince imzalanmakta, ticaret siciline tescil ile birlikte anonim şirket tüzel kişilik kazanmaktadır.

Anonim şirketlerde esas sözleşme değişikliği yapabilmek için bütün pay sahiplerinin onayına ihtiyaç yoktur. Genel kurul nitelikli çoğunlukla toplanarak ana sözleşme değişikliği hususunda karar alabilecektir.

Ana sözleşme değişikliğini yapmak genel kurulun vazgeçilmez görev ve yetkileri arasında yer almaktadır.

Ana sözleşme değişikliği için yapılacak işlemler sırasıyla şöyledir: 

• Teklif: Yönetim kurulu tarafından esas sözleşme değişiklik teklifinin hazırlanması gerekmektedir.
• Bazı anonim şirketlerde Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’ndan izin alınması gerekmektedir. Hangi şirketlerin izin alması gerektiği, Gümrük ve Ticaret Bakanlığınca yayımlanacak tebliğle, faaliyet alanları belirlenmiştir (TTK m. 333). Halka açık şirketlerde ise SPK’dan uygun görüşü alınması gerekmektedir.
• Genel kurul kararı: Esas sözleşme değişikliği teklifinin genel kurul toplantısında görüşülmesi ve karara bağlanması gerekmektedir. Esas sözleş- meyi değiştiren kararlar, şirket sermayesinin en az yarısının temsil edildiği genel kurulda, toplantıda mevcut bulunan oyların çoğunluğu ile alınmalıdır (TTK m. 421/1). 
• İmtiyazlı pay sahipleri kurulunun onayı: Eğer ana sözleşme değişikliği imtiyazlı pay sahiplerinin haklarına zarar verici nitelikte ise imtiyazlı pay sahiplerinin kendi aralarında özel bir toplantı yaparak genel kurul kararını onaylamaları gerekmektedir.
• Tescil ve ilan: Esas sözleşme değişikliğinin ticaret siciline tescil edilmesi ve içerisinde ilanı gereken hususlar var ise bunların ayrıca Türkiye Ticaret Sicil Gazetesi ile ilan edilmesi gerekmektedir. Bunun yanında değişikliğin şirketin internet sayfasından da ilan edilmesi gerekir

Yönetim kurulu tarafından esas sözleşme değişiklik teklifinin hazırlanması gerekmektedir.

Bazı anonim şirketlerde Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’ndan izin alınması gerekmektedir (TTK m. 333). Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’nın 15.11.2012 tarihli Anonim ve Limited Şirketlerin Sermayelerini Yeni Asgari Tutarlara Yükseltmelerine Ve Kuruluşu ve Esas Sözleşme Değişikliği İzne Tabi Anonim Şirketlerin Belirlenmesine İlişkin Tebliğ’inde, esas sözleşme değişikliği izne bağlı olan anonim şirketler sayılmıştır (m. 5).

Bankalar, finansal kiralama şirketleri, faktoring şirketleri, tüketici finansmanı ve kart hizmetleri şirketleri, varlık yönetim şirketleri, sigorta şirketleri, anonim şirket şeklinde kurulan holdingler, döviz büfesi işleten şirketler, umumi mağazacılıkla uğraşan şirketler, tarım ürünleri lisanslı depoculuk şirketleri, ürün ihtisas borsası şirketleri, bağımsız denetim şirketleri, gözetim şirketleri, teknoloji geliştirme bölgesi yönetici şirketleri, Sermaye Piyasası Kanunu’na tabi şirketler ile serbest bölge kurucusu ve işleticisi şirketlerin kuruluşları.

Esas sözleşme değişikliği teklifinin genel kurul toplantısında görüşülmesi ve karara bağlanması gerekmektedir.

Halka açık anonim şirketlerde ise esas sözleşmeyi değiştiren kararların, şirket sermayesinin en az dörtte birinin (1/4) temsil edildiği genel kurulda, toplantıda mevcut bulunan oyların çoğunluğu ile alınması gerekmektedir.

Yönetim kurulu, en geç genel kurul kararının ilan edildiği tarihten itibaren bir ay içinde özel kurulu toplantıya çağırır.

Özel kurul imtiyazlı payları temsil eden sermayenin yüzde altmışının (%60) çoğunluğuyla toplanır.

Esas sözleşmenin değiştirilmesine ilişkin genel kurul kararının, yönetim kurulu tarafından, şirket merkezinin ve şubelerinin bulunduğu yerin ticaret siciline tescil edilmesi gerekmektedir.

Anonim şirketler, faaliyet alanıyla ilgili sermaye ihtiyacının karşılanması, şirketin borçlarının ödenmesi, şirketin mali bünyesinin sağlığa kavuşturulması gibi sebeplerle sermaye artırımına ihtiyaç duyabilir. Anonim şirketler, faaliyet alanıyla ilgili sermaye ihtiyacının karşılanması, şirketin borçlarının ödenmesi, şirketin mali bünyesinin sağlığa kavuşturulması gibi sebeplerle sermaye artırımına ihtiyaç duyabilir.

Anonim şirketlerde esas sermayenin artırılmasında bir takım önkoşullar mevcuttur: 

• Pay Taahhütlerinin Tamamının Yerine Getirilmiş Olması: Sermaye artırımının ilk koşulu, ayni sermaye taahhüdünün yerine getirilmiş ve pay bedellerinin ödenmiş olmasıdır. Payların nakdî bedelleri tamamen ödenmediği sürece sermaye artırılamayacaktır (TTK m. 456/1). Ancak bu şart dış kaynaklardan yapılan sermaye artırımında geçerli olup, iç kaynaklardan yapılan artırımda aranmaz. Ayrıca, sermayeye oranla önemli sayılmayan tutarların ödenmemiş olmasının sermaye artırımını engellemeyeceği öngörülmüştür (TTK m. 456/1). Önemli sayılmayan tutarın ne olduğu açıklanmamış olmakla birlikte, %5’e kadar olan bir tutarın ödenmemesinin sermaye artırımına engel oluşturmayacağı görüşü doktrinde benimsenmiştir.
• Bilançoda Sermayeye Eklenmesine İzin Verilen Fonların Bulunmaması: Bilançoda sermayeye eklenmesine mevzuatın izin verdiği fonların bulunması hâlinde, bu fonlar sermayeye dönüştürülmeden, dış kaynaklardan (sermaye taahhüt edilmesi yoluyla) sermaye artırımı yapılamayacaktır (TTK m. 462/3). Hem bu fonların sermayeye dönüştürülmesi hem de aynı zamanda ve aynı oranda sermayenin taahhüt edilmesi yoluyla sermaye artırımına izin verilmiştir (TTK m. 462/3). Bu düzenlemede amaç, rüçhan hakkını kullanamayacak pay sahiplerini korumaktır.

Esas sözleşmenin ilgili hükümlerinin, gerekli olduğu hâllerde izni alınmış bulunan değişik şekli, genel kurulda değiştirilerek kabul edilmişse, değişmiş halinin de Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’nca onaylanması gerekir.

Kayıtlı sermaye sistemine geçmemiş bütün anonim şirketlerde esas sermaye sistemi geçerlidir.

Bu sistemde esas sermayenin artırılması ve azaltılması yetkisi genel kurula tanınmıştır.

Sermaye artırımı, artırılan sermayenin hangi kaynaktan karşılandığına göre, dış kaynaklardan sermaye artırımı ve iç kaynaklardan sermaye artırımı şeklinde ikiye ayrılmaktadır.

Dış kaynaklardan sermaye artırımında, şirkete dışarıdan ayni veya nakdi nitelikte sermaye getirilmektedir.

Şirketin net malvarlığını sermayeye eklemek, şirketin kredibilitesini artırmak, kar dağıtımında istikrarı sağlamak, kanuni teşvik ve tedbirlerden yararlanmak dibi amaçlarla iç kaynaklara başvurarak sermaye artırımına gidilebilir.

Esas sözleşme veya genel kurul kararıyla ayrılmış ve belirli bir amaca özgülenmemiş yedek akçeler ile kanuni yedek akçelerin serbestçe kullanılabilen kısımları ve mevzuatın bilançoya konulmasına ve sermayeye eklenmesine izin verdiği fonlar sermayeye dönüştürülerek sermaye iç kaynaklardan artırılabilmektedir (TTK m. 462/1).

Daha önce yalnızca halka açık anonim şirketler için geçerli olan bu sistem kapalı tip anonim şirketler için de benimsenmiştir.

Bu sistemin tipik özelliği belirli alt ve üst limitler arasında yönetim kurulu kararı ile sermaye artırımı yapılabilmesi, esas sözleşmenin değiştirilmesine gerek olmamasıdır.

Sonradan kayıtlı sermaye sistemine geçilebilmesi için alınan genel kurul kararı imtiyazlı pay sahiplerinin haklarını ihlal ediyorsa onların da onayı alınmalıdır.

Kapalı tip anonim şirketler kayıtlı sermaye sistemini kabul etmişlerse başlangıç sermayelerinin en az yüz bin (100.000 TL) Türk Lirası olması gereklidir.

Kayıtlı sermayeli anonim şirketlerin sahip olmaları zorunlu olan asgari sermaye tutarıdır.

Kayıtlı sermayeli anonim şirketlerde çıkarılmış payların tümünün itibarî değerlerinin toplamını temsil eder.

Sermaye artırımına ilişkin yönetim kurulu kararının, karar tarihinden itibaren üç ay içinde tescil edilmesi gereklidir.

Yönetim kurulunun sermaye artırım kararları aleyhine pay sahipleri ve yönetim kurulu üyeleri, kanuna, esas sözleşmeye ve dürüstlük kuralına aykırılık sebebiyle, kararın ilanı tarihinden itibaren bir ay içinde iptal davası açabilmektedir.

Halka açık ortaklıklar ile paylarını halka arz etmek üzere Kurula başvurmuş olan şirketlerin, kayıtlı sermaye sistemini kabul edebilmeleri için SPK’dan izin almaları gerekmektedir. Ancak Türk Ticaret Kanunu hükümleri gereğince daha önce bu sisteme geçmiş olan şirketlerin ayrıca SPK’dan izni almaları gerekmez.

Kayıtlı sermaye sisteminde, çıkarılan paylar tamamen satılarak bedelleri ödenmedikçe veya satılamayan paylar iptal edilmedikçe yeni pay çıkarılamaz (SerPK m. 18/3).

İmtiyazlı payların varlığı hâlinde, esas sözleşme değişikliğine ilişkin genel kurul kararları, imtiyazlı pay sahipleri özel kurulunca onaylanmalıdır.

Esas sözleşmeye konulacak hükümle, yönetim kuruluna; imtiyazlı veya nominal değerinin üzerinde veya altında pay çıkarılması, pay sahiplerinin yeni pay alma haklarının sınırlandırılması konularında veya imtiyazlı pay sahiplerinin haklarını kısıtlayıcı nitelikte karar alabilme yetkisi tanınabilir.

Şarta bağlı sermaye artırımı, şirketten bazı menkul kıymetler sebebiyle alacaklı olanlarla çalışanların şirket sermayesine katılmalarını sağlayan bir yöntemdir.

Bu sistemde sermaye, değiştirme veya alım hakkı kullanıldığı ve sermaye borcu takas veya ödeme yoluyla yerine getirildiği anda ve ölçüde kendiliğinden artmaktadır (TTK m. 463/2).

Şartlı sermaye artırımının uygulanması, hak sahibi üçüncü kişilerin değiştirme/alma taleplerini kullanmasına bağlıdır.

Şarta bağlı sermaye artırımına ilişkin esas sözleşme hükmünün ticaret siciline tescili gereklidir.

Esas sermaye sisteminde ve kayıtlı sermaye sisteminde, artırım kararının alınmasından itibaren 3 ay içerisinde tescil zorunluluğu öngörülmüşse de (TTK m. 456/3), şarta bağlı sermaye artırımında bu tür bir süre öngörülmemiştir.

Değiştirme ve alım hakkı, sahibine, şarta bağlı sermaye artırımı sonucu çıkarılacak yeni paylardan alma hakkı veren, şirkete karşı tek taraflı açıklama ile kullanılabilen yenilik doğurucu nitelikte alacak hakkıdır.

Esas sermayenin azaltılması, kurucu veya efektif azaltma; açıklayıcı veya basit azaltma ve sermayenin azaltılması ve tekrar mevcut tutara yükseltilmesi şeklinde yapılabilmektedir.

Anonim şirketin gerçek ihtiyacın üzerinde sermayeye sahip olması durumunda, esas sermayenin azaltılarak, itfa edilen payların bedellerinin ortaklara ödenmesi veya yedek akçelere ayrılması şeklinde gerçekleştirilmektedir.

 Bilanço zararının kapatılması amacıyla yapılır.

İlk olarak sermaye azaltılmasına gidilmesinin sebepleri ile azaltmanın amacı ve azaltmanın ne şekilde yapılacağını gösteren bir rapor, yönetim kurulu tarafından hazırlanır ve genel kurul toplantıya çağrılır.

Yönetim kurulu, sermaye azaltılmasına gidilmesinin sebepleri ile azaltmanın amacı ve azaltmanın ne şekilde yapılacağını gösteren ve hesap verme ilkelerine uygun bir rapor hazırlar.

Genel kurulun esas sermaye azaltılmasını içeren esas sözleşme değişikliği kararını, sermayenin en az yüzde yetmişbeşini (%75) oluşturan payların sahiplerinin veya temsilcilerinin olumlu oylarıyla alması gerekmektedir.

Genel kurul kararı, yönetim kurulu tarafından Türkiye Ticaret Sicil Gazetesi ve aynı zamanda esas sözleşmede öngörüldüğü şekilde, yedişer gün arayla, üç defa ilan edilir.

Sermaye, ancak alacaklılara verilen sürenin sona ermesinden ve beyan edilen alacakların ödenmesinden veya teminat altına alınmasından sonra azaltılabilecektir.

Anonim şirketin sona erme nedenleri infisah ve fesih başlığı altında toplanabilir.

Kanunda ve esas sözleşmede gösterilen bir sebebin gerçekleşmesiyle ayrıca bir karara gerek olmadan şirketin kendiliğinden sona ermesi infisahtır.

İnfisah sebepleri, esas sözleşmede öngörülen sürenin sona ermesi, işletme konusunun elde edilmesi veya elde edilmesinin imkânsız hale gelmesi, esas sözleşmede öngörülen sona erme sebebinin gerçekleşmesi, sermayenin 2/3’ünün kaybedilmesine rağmen gerekli önlemlerin alınmaması sayılabilir.

Kanunda veya esas sözleşmede gösterilen bir sebebin gerçekleşmesi halinde, şirketi sona erdirme yetkisine sahip kişi veya makamlarca şirkete son verilmesidir.

Genel kurul kararıyla sona erme ve mahkeme kararıyla sona erme şeklinde ortaya çıkmaktadır.

Genel kurul, sermayenin en az yüzde yetmiş- beşini (%75) oluşturan payların sahiplerinin veya temsilcilerinin olumlu oylarıyla anonim şirketin sona ermesine karar verebilir.

Hâkimin takdir yetkisi çerçevesinde belirlenen esnek bir hukuki kavramdır.

Genel kurulda ve yönetim kurulunda oyların karar almayı engelleyecek şekilde bölünmesi; özellikle küçük şirketlerde payların kolayca devredilemediği durumlarda yönetici ortakların şirketin içini boşaltmaları; azlık pay sahiplerinin hakkını kötüye kullanarak şirketi bloke etmesi veya azlık pay sahiplerinin şirket organlarını pratikte işleyemez hale getirmesi, şirkette sürekli şekilde eşit işlem ilkesine aykırı hareket edilmesi.

Esas sözleşme veya genel kurul kararıyla ayrıca tasfiye memuru atanmadığı takdirde, tasfiye, yönetim kurulu tarafından yapılır (TTK m. 536/1).

Ek tasfiye, tasfiyenin kapanmasından sonra ek işlerin yapılmasının zorunlu olduğu anlaşılırsa, son tasfiye memurları, yönetim kurulu üyeleri veya alacaklar tarafından şirket merkezinin bulunduğu yerdeki Asliye Ticaret Mahkemesine başvurularak, ek işlemler sonuçlandırılıncaya kadar şirketin yeniden tescilinin talep edilmesiyle olmaktadır.

Tasfiyeden dönme, şirketin süresinin dolması veya genel kurul kararıyla sona erdiği hallerde mal varlığı dağıtımına başlanmamış olması şartıyla gündeme gelen bir yöntemdir.