Anonim Şirkette Yönetim Kurulu, Genel Kurul ve Denetim

Medeni Kanun m.50 anlamında organ, tüzel kişinin ayrılmaz işlevsel bir parçası olup onun iradesini oluşturan, açıklayan ve uygulayan kurullar ve kişilerdir.

Türk Ticaret Kanununda (TTK) anonim şirketlerde yönetim kurulu ve genel kurul olmak üzere kanunen zorunlu iki organa yer verilmiştir.

Ticaret Kanunu sisteminde denetçi organ değildir. Denetçi anonim şirketin kurumsal yapısının bir parçası değil, bir hizmet birimidir. Denetçi anonim şirketten bağımsızdır. Denetçinin görevi sadece denetlemedir, yönetime ilişkin hiçbir görevi yoktur. Örneğin, yönetim kurulunun ihmali halinde genel kurulu olağan ve olağanüstü toplantıya çağıramaz.

Yönetim kurulu anonim şirketin yönetim ve temsil organıdır.

Genel kurul ise anonim şirketin karar organıdır.

İşlev ayrılığı demek; her organın kendisine bırakılan alanda, kendisine tanınan işleve bağlı olarak tanınmış bulunan hem devredilemez hem de devredilebilir yetkileri kullanması, bir organın diğerinin alanına müdahale edememesi, işlevlerini ve yetkilerini doğrudan veya dolaylı olarak başkasına devredememesi, diğer organın alanında yer alan yetkileri veya bunlardan bazılarını ondan alamaması, diğer organa onu bağlayacak şekilde talimat verememesi demektir.

Anonim şirket, yönetim kurulu tarafından yönetilir ve temsil olunur.

Yönetim kurulunun kaç üyeden oluşacağı esas sözleşmede belirtilir.

Yönetim kurulu üyeleri gerçek kişi olabileceği gibi tüzel kişi de olabilir. Özel hukuk tüzel kişileri yönetim kurulu üyesi olabileceği gibi kamu tüzel kişileri de yönetim kurulu üyesi olabilir.

Yönetim kurulu üyelerinin pay sahibi olmaları zorunlu değildir. Pay sahibi olmayan kişiler üye olarak seçilebilirler.

Yönetim kurulu üyelerinin görevlerinden dolayı sigorta yaptırma zorunluluğu yoktur.

Şirket esas sözleşmesinde yönetim kurulu üyelerinin en çok üç yıl görev yapacağı ve bu süre dolduktan sonra yeniden seçilemeyeceği açıkça hükme bağlanmışsa üç yıl görev yapan üyenin yeniden üyeliğe seçilmesi mümkün değildir. Ayrıca kişinin iflasına karar verilmiş olması yahut ehliyetinin kısıtlanması ya da gerekli kanuni şartları taşımaması hallerinde yönetim kurulu üyeliğine seçilmesi mümkün değildir. Bundan başka devlet memurları, ticaretten men edilenler, şirkette denetçilik görevini yürütenler ve avukatların yönetim kurulunda görev almaları kanunen yasaktır.

İlk yönetim kurulu üyeleri kurucular tarafından esas sözleşmede gösterilmek suretiyle seçilirler.

Kuruluştan sonraki dönemlerde yönetim kurulu üyeleri genel kurulca seçilir.

Seçim olağan ya da olağanüstü genel kurul toplantısında yapılabilir.

Genel kurul olağan yetersayıyla toplanıp mevcut oyların çoğunluğuyla yönetim kurulu üyelerini seçebilir.

Herhangi bir sebeple bir üyelik boşalırsa, yönetim kurulu, kanuni şartları haiz birini, geçici olarak yönetim kurulu üyeliğine seçip ilk genel kurulun onayına sunar. Bu yolla seçilen üye, onaya sunulduğu genel kurul toplantısına kadar görev yapar ve onaylanması hâlinde selefinin süresini tamamlar.

Devlet, il özel idaresi, belediye ve köy ile diğer kamu tüzel kişilerinden birine, esas sözleşmede öngörülecek bir hükümle, pay sahibi olmasalar da, işletme konusu kamu hizmeti olan (elektrik üretimi, su dağıtımı gibi) anonim şirketlerin yönetim kurullarında temsilci bulundurmak hakkı verilebilir (TTK m.334/1).

Yönetim kurulu üyeleri en çok üç yıl süreyle görev yapmak üzere seçilir.

Esas sözleşmede aksine hüküm yoksa aynı kişi yeniden seçilebilir (TTK m.362).

Esas sözleşme ile daha kısa görev süreleri öngörülebilir.

Görev süresi sona eren yönetim kurulu üyesinin ve yönetim kurulunun görev ve yetkileri sona erer. Bunun tek istisnası, görev süresi sona eren yönetim kurulunun genel kurulu olağan ve olağanüstü toplantıya çağırabilmesidir.

Yönetim kurulu ve kendisine bırakılan alanda yönetim, kanun ve esas sözleşme uyarınca genel kurulun yetkisinde bırakılmış bulunanlar dışında, şirketin işletme konusunun gerçekleştirilmesi için gerekli olan her çeşit iş ve işlemler hakkında karar almaya yetkilidir (TTK m.374)

Yönetim kurulunun devredilemez ve vazgeçilemez görev ve yetkileri şunlardır (TTK m.375):

• Şirketin üst düzeyde yönetimi ve bunlarla ilgili talimatların verilmesi.
• Şirket yönetim teşkilatının belirlenmesi.
• Muhasebe, finans denetimi ve şirketin yönetiminin gerektirdiği ölçüde, finansal planlama için gerekli düzenin kurulması.
• Müdürlerin ve aynı işleve sahip kişiler ile imza yetkisini haiz bulunanların atanmaları ve görevden alınmaları.
• Yönetimle görevli kişilerin, özellikle kanunlara, esas sözleşmeye, iç yönergelere ve yönetim kurulunun yazılı talimatlarına uygun hareket edip etmediklerinin üst gözetimi.
• Pay, yönetim kurulu karar ve genel kurul toplantı ve müzakere defterlerinin tutulması, yıllık faaliyet raporunun ve kurumsal yönetim açıklamasının düzenlenmesi ve genel kurula sunulması, genel kurul toplantılarının hazırlanması ve genel kurul kararlarının yürütülmesi.
• Borca batıklık durumunun varlığında mahkemeye bildirimde bulunulması.

Yönetimde görevli kişilerin, özellikle kanunlara, esas sözleşmeye, iç yönergelere ve yönetim kurulunun yazılı talimatlara uygun hareket edip etmediklerinin bir anlamda işlerin akışının gözetimidir.

Borca batıklık, şirketin tüm aktiflerinin muaccel olsun olmasın, tüm borçlarını karşılamaya yetmemesidir.

Anonim şirket yönetim kurulu tarafından yönetilir. 

Yönetim, ortaklık iş ve ilişkilerinin yürütülmesi yanında, ortaklık ile ortaklar arasındaki ilişkileri düzenleyen kanun ve esas sözleşme hükümlerinin öngördüğü görev ve yetkileri de kapsar.

Ortaklık iş ve ilişkilerinin yürütülmesine örnek olarak, gündelik işlerin yapılması, memur ve çalışanların atanması, ticari temsilci, ticari vekil ve diğer tacir yardımcılarının atanması, ticari defterlerin tutulması, yazışmaların yapılması, tebligat yapılması ve kabul edilmesi verilebilir.

Yönetim kurulu, ticari mümessil ve ticari vekiller atayabilir.

Yönetim kurulu tarafından yetkilendirilen ticari vekil veya diğer tacir yardımcıları da ticaret siciline tescil ve ilan edilir.

Yönetim kurulu, işlerin gidişini izlemek, kendisine sunulacak konularda rapor hazırlamak, kararlarını uygulatmak veya iç denetim  amacıyla içlerinde yönetim kurulu üyelerinin de bulunabileceği komiteler ve komisyonlar kurabilir.

Yönetim kurulu toplantıya başkan veya başkan vekili tarafından çağrılır.

Daveti yapan veya yaptıran toplantının gündemini de belirler.

Genel kurul toplantılarından farklı olarak gündeme bağlılık kuralı geçerli değildir.

Yönetim kurulu üyeleri birbirlerini temsilen oy veremeyecekleri gibi, toplantılara vekil aracılığıyla da katılamazlar (TTK m.390/2).

Kararların geçerliliği yazılıp imza edilmiş olmalarına bağlıdır.

Yönetim kurulu elektronik ortamda da yapılabilir. Bazı üyelerin fiziken mevcut bulundukları bir toplantıya bir kısım üyelerin elektronik ortamda katılması yoluyla da gerçekleştirilebilir. Bu hallerde Kanunda veya esas sözleşmede öngörülen toplantı ve karar yetersayılarına ilişkin hükümler aynen uygulanır (TTK m.1527/1).

Esas sözleşmede aksine ağırlaştırıcı bir hüküm bulunmadığı takdirde, yönetim kurulu üye tam sayısının çoğunluğu ile toplanır ve kararlarını toplantıda hazır bulunan üyelerin çoğunluğu ile alır. Bu kural yönetim kurulunun elektronik ortamda yapılması hâlinde de uygulanır (TTK m.390/1). Oylar eşit olduğu takdirde o konu gelecek toplantıya bırakılır. İkinci toplantıda da eşitlik olursa söz konusu öneri reddedilmiş sayılır (TTK m.390/3).

Yönetim kurulu üyeleri, kendisinin şirket dışı kişisel menfaatiyle veya alt ve üst soyundan birinin  ya da eşinin yahut üçüncü derece dâhil üçüncü dereceye kadar kan ve kayın hısımlarından birinin, kişisel ve şirket dışı menfaatiyle şirketin menfaatinin çatıştığı konulara ilişkin müzakerelere katılamaz. Bu yasak, yönetim kurulu üyesinin müzakereye katılmamasının dürüstlük kuralının gereği olan durumlarda da uygulanır.

Yönetim kurulu kararlarının batıl olduğunun tespiti mahkemeden istenebilir. Bunun için tespit davası açılır.

Özellikle şu kararlar batıl kararlardır:

• Eşit işlem ilkesine aykırı olan kararlar,
• Anonim şirketin temel yapısına uymayan veya sermayenin korunması ilkesini gözetmeyen kararlar,
• Pay sahiplerinin, özellikle vazgeçilmez nitelikteki haklarını ihlal eden veya bunların kullanılmalarını kısıtlayan ya da güçleştiren kararlar,
• Diğer organların devredilemez yetkilerine giren ve bu yetkilerin devrine ilişkin kararlar.

Batıl, bozuk; sakat; hukuken geçersiz; hüküm ifade etmeyen anlamındadır.

Belli bir sakatlık nedeniyle, baş- tan itibaren kendilerine bağlanan hukuki sonucu doğurmayan ve geçerli hale getirilemeyen işlemlerdir.

Şirketin yönetimine dair iş ve işlemlerin daha süratli halledilebilmesi veya işin niteliğine göre daha bilgili veya uzman kişilerin doğrudan onlarla ilgilenebilmesi için yönetimin devrine izin verilmiştir.

Yönetimin devri demek, yönetimin yürütülmesinin, yani yönetim kurulunun aldığı kararların uygulanmasının ilgililere bırakılması değil, doğrudan yönetim işlevinin, yani karar alma yetkisinin bir veya birkaç yönetim kurulu üyesine veya üçüncü kişilere bırakılması demektir.

Yönetimin tamamen devrinden kasıt, yönetim kurulunun devredilemez görev ve yetkileri dışında kalan yetkilerin (devredilebilir yetkilerin) tamamının devridir.

Kısmi devir ise, devredilebilir yetkilerin bir kısmının devridir.

Esas sözleşme ve yönerge kapsamında, yönetim işlerinin yönetim kurulu üyeleri arasında bölünüp bölünemeyeceği ve şayet bölünecekse nasıl yapılacağı saptanır.

Anonim şirket üçüncü kişilere ve ortaklara karşı yönetim kurulu tarafından temsil edilir.

Tasfiye sürecinde temsil yetkisi tasfiye memurlarına aittir.

Yönetim kurulu üyelerinin seçiminde şirketi genel kurul temsil eder.

Bir iş için görevlendirilen yönetim kurulu adına tam yetkili kişidir.

Anonim şirketlerde, yönetim kurulunun bütün yetkisini ya da yetkilerinden bir bölümünü bu kurul kararıyla üzerine almış, karar yetkisi olan yönetim kurulu üyesidir.

Anonim şirketlerde yönetim kuruluna ait yetkilerin kısmen veya tamamen kendisine verildiği pay sahibi olmayan üçüncü kişidir.

Yönetim kurulu üyelerinin hakları idari haklar ve mali haklar olarak iki gruba ayrılır.

Yönetim kurulu üyelerinin idari hakları; yönetime katılma, şirketi temsil etme, dava hakları, bilgi alma ve inceleme haklarından oluşmaktadır.

Yönetim kurulu üyelerinin mali hakları huzur hakkı, ücret, ikramiye, prim ve kazanç payından oluşmaktadır.

Yönetim kurulu üyelerine her toplantı başına ödenen ücrettir. Toplantıda hazır bulunmanın, toplantıya iştirak etmenin karşılığı olarak ödenir. Miktarı esas sözleşmede gösterilmemiş ise genel kurul tarafından belirlenir.

Toplantı sayısıyla ilgili olmayan hizmet bedelidir. Şirkete verilen mesainin karşılığı olarak ödenir. Genel kurul kararıyla huzur hakkı yerine veya onun yanında üyelere aylık ücret verilmesi öngörülebilir. Miktarı esas sözleşmede belirlenmemiş ise genel kurul kararı ile belirlenir.

Çalışmalarını teşvik etmek amacıyla, yönetim kurulu üyelerine kazançtan belli bir oranda pay verilmesi mümkündür. Bunun için esas sözleşmede hüküm bulunması ve kazanç payı oranının açıkça gösterilmesi gerekir.

Yönetim kurulu üyelerinin borçları; yönetim borcu, gözetim borcu, özen ve bağlılık yükümlülüğü, şirketle işlem yapmama yasağı, şirkete borçlanma yasağı, rekabet yasağı, şirket sermayesinin kaybı ve borca batık olma durumundaki görevleri, riskin erken saptanması ve yönetimine ilişkin görevlerden oluşmaktadır.

Rekabet yasağına aykırı hareket eden yönetim kurulu üyelerine karşı şirket şu seçimlik hakları kullanabilir (TTK m.396/1):

• İşlemden doğan zararın tazmini,
• Yapılan işlemin şirket adına yapılmış sayılması,
• Üçüncü kişiler hesabına yaptığı işlemlerden doğan menfaatlerin şirkete devri.

İstifa, yönetim kurulu üyesinin iradesi ile üyeliğini sona erdirmesidir.

İstifa anonim şirkete varmakla hukuki sonucunu doğurur.

Görevden alma ya da alınma demektir.

Genel kurul bir iç organdır, şirketi temsil edemez. Şirketin yönetimine ilişkin görev ve yetkileri de yoktur. Esas sözleşmeyle genel kurula böyle yetkiler verilemez. Genel kurul sürekli bir organ değildir. Genel kurul pay sahipleri veya temsilcilerinden oluşan bir karar organıdır.

Pay sahipleri şirket işlerine ilişkin haklarını istisnalar saklı kalmak üzere, kural olarak genel kurulda kullanırlar (TTK m.407).

Şirketle ilgili birçok konuda kararlar pay sahipleri veya temsilcilerinin katılımı ile genel kurulda alınır.

Çeşitli hükümlerde öngörülmüş bulunan devredilemez görevler ve yetkiler saklı kalmak üzere, genel kurula ait şu görev ve yetkiler devredilemez (TTK m.408/2):

• Esas sözleşmenin değiştirilmesi
• Yönetim kurulu üyelerinin seçimi, süreleri, ücretleri ile huzur hakkı, ikramiye ve prim gibi haklarının belirlenmesi, ibraları hakkında karar verilmesi ve görevden alınmaları
• Kanunda öngörülen istisnalar dışında denetçinin seçimi ile görevden alınması
• Finansal tablolara, yönetim kurulunun yıllık raporuna, yıllık kâr üzerinde tasarrufa, kâr payları ile kazanç paylarının belirlenmesine, yedek akçenin sermayeye veya dağıtılacak kâra katılması dâhil, kullanılmasına dair kararların alınması
• Kanunda öngörülen istisnalar dışında şirketin feshi
• Önemli miktarda şirket varlığının toptan satışı

Genel kurul toplantıları; yapılış zamanı açısından olağan ve olağanüstü genel kurul toplantıları, çağrı yapılıp yapılmaması açısından çağrılı ve çağrısız genel kurul toplantıları, fiziken bir araya gelinip gelinmemesi açısından fiziki olarak yapılan ve elektronik ortamda yapılan genel kurul toplantıları olarak gruplandırılabilir.

Yapılış zamanı açısından olağan ve olağanüstü olmak üzere iki tür genel kurul toplantısı vardır.

Olağan toplantı her faaliyet dönemi sonundan itibaren üç ay içinde yapılır.

Faaliyet dönemi, hesap dönemine ve takvim yılına karşılık geldiğinden hesap dönemi sonu olan 31 Aralık’tan itibaren üç aylık sürede, yani Mart ayı sonuna kadar bu toplantı yapılmalıdır.

Çağrıya ilişkin usule uyularak yapılan toplantılar çağrılı toplantılar, çağrı merasimi olmaksızın yapılan toplantılar ise çağrısız toplantılardır.

TTK, genel kurulu toplantıya çağırma yetkili olanları, yönetim kurulu, tasfiye memurları, pay sahipleri, azlık, kayyım olarak belirlemiştir. İflas idaresi de genel kurulu toplantıya çağırabilir.

Kapalı anonim şirketlerde sermayenin en az onda birini (% 10), halka açık şirketlerde sermayenin en az yirmide birini (% 5) oluşturan pay sahipleri azlık ya da azınlık olarak kabul edilmektedir.

Sermayenin en az onda birini, halka açık şirketlerde yirmide birini oluşturan pay sahipleri, yönetim kurulundan, yazılı olarak gerektirici sebepleri ve gündemi belirterek, genel kurulu toplantıya çağırmasını veya genel kurul zaten toplanacak ise, karara bağlanmasını istedikleri konuları gündeme koymasını isteyebilirler.

Çağrı ve gündeme madde konulması istemi noter aracılığıyla yapılır.

Yönetim kurulu çağrıyı kabul ettiği takdirde, genel kurul en geç kırk beş gün içinde yapılacak şekilde toplantıya çağrılır.

Hakkında ticaret mahkemesi tarafından iflas kararı verilen gerçek veya tüzel kişidir.