TİCARET HUKUKU I

Ticaret hukuku kuralları ticari işletme kavramı üzerine kurulmuşsa da, tacir kavramı da ticaret hukukunda özel bir konuma sahiptir. Tacir sıfatının kazanılması ve kaybedilmesi özel kurallara bağlanmış, tacir hakkında çoğu yükümlülük ortaya çıkaran ama zaman zaman da tacire özel imkanlar tanıyan düzenlemeler ele alınmıştır.

Tacir sıfatının kazanılması için bir ticari işletmenin varlığı zorunludur. Ticari işletme ilk bölümde incelenen nitelikte işletmedir. Şayet bu kanunda belirlenen hükümler çerçevesinde ticari işletme bulunmuyorsa, örneğin işletilen işletme bir esnaf işletmesi sınırını aşmıyorsa, devamlı ve bağımsız değilse veya işletme gelir sağlamayı hedeflemiyorsa, bu koşul sağlanmamış demektir.

Tacir sıfatının kazanılması için bir ticari işletmenin varlığı zorunludur. Ticari işletme ilk bölümde incelenen nitelikte işletmedir. Şayet bu kanunda belirlenen hükümler çerçevesinde ticari işletme bulunmuyorsa, örneğin işletilen işletme bir esnaf işletmesi sınırını aşmıyorsa, devamlı ve bağımsız değilse veya işletme gelir sağlamayı hedeflemiyorsa, bu koşul sağlanmamış demektir.

Tacir olabilmenin ikinci koşulu ticari işletmenin çalışıyor olması veya işletilmeye başlanmış olması ve müşteri çevresiyle işlemler yapmaya başlamasıdır. Burada tabi ki en önemli husus üçüncü kişilerle işlemlere girişmektir. Bu sebeple bir ticari işletmeyi kurup açtığını çeşitli yollarla halka bildirmiş veya işletmesini ticaret siciline kaydettirerek durumu ilan etmiş olan kimse fiilen işletmeye başlamamış olduğu takdirde tacir sıfatını kazanmayacaktır.

Bu maddeye göre hakim, avukat, noter, memur gibi kişiler görev ve mesleği gereği ticaretle uğraşması yasaktır. Şayet bu yasağa rağmen ticaretle uğraşırlarsa (ticari işletme işletirlerse) bir yandan tacir sayılacak diğer yandan ise tabi oldukları kanunun öngördüğü yaptırımlara maruz kalacaklardır.

Dernekler ve vakıflar iktisadi faaliyette bulunmak, ticari işletme işletmek yahut kazanç sağlayıp paylaşmak maksadıyla kurulmazlar (TMK md. 56; 2908 s. Dernekler K. md. 1). Ancak, amaçlarına ulaşmak için bir ticari işletme işletebilirler. Eğer ticari işletme işletirler ise, TTK bakımından tacir sayılırlar ve tacir olmanın hüküm ve sonuçlarına tabi Tacirin tanımında geçen “ticari işletmenin kısmen işletilmesi” adi ortaklığı ifade etmekte ve adi ortaklık yöneticisinin ortaklık işlerini kısmen kendi, kısmen diğer ortaklar adına ve hesabına gerçekleştirdiğini ifade etmektedir. Ticaret şirketleri tüzel kişilik kazandıkları anda tacir sıfatını da kazanırlar.

Tacir sıfatını kazanmak için var olan koşulların yitirilmesi halinde tacir sıfatı sona erecektir. Bu çerçevede tacir fiilen faaliyetlerine son vermekte, müşteri çevresiyle irtibatını kesmekte ve dolayısıyla ticareti terk etmektedir. Bu durumda tacir sıfatı kendiliğinden sona erecektir. Söz konusu terk hali işletmenin kapatılması şeklinde gerçekleşebileceği gibi, devri yoluyla da ortaya çıkabilir.

TBK md. 547, f. 1’de ticari temsilci şöyle tanımlanmıştır: ” Ticari temsilci, işletme sahibinin, ticari işletmeyi yönetmek ve işletmeye ilişkin işlemlerde ticaret unvanı altında, ticari temsil yetkisi ile kendisini temsil etmek üzere, açıkça ya da örtülü olarak yetki verdiği kişidir”.

Karşılıklı güvene dayandığı için tacir, ticari temsilciyi her zaman azledebildiğine göre, bu işlemin karşı yönü ise istifadır (çekilme). Ticari temsilci de herhangi bir neden göstermeden istifa ederek bu görevini bırakabilir.

İnhisar (Tekel) hakkı, pazarlamacıya belirli bir pazarlama alanında veya belirli bir müşteri çevresinde faaliyette bulunma yetkisi verilmiş olması halidir. Bu durumda yazılı anlaşma da yapılmamışsa  işveren, başkalarına aynı alan veya müşteri çevresinde faaliyette bulunma yetkisi veremez; ancak, kendisi üçüncü kişilerle işlem yapabilir.