Tacir ve Tacir Yardımcıları

Tacir ve tacir yardımcılarına ilişkin hususlar Türk
Ticaret Kanunu ve Türk Borçlar Kanunu ile hüküm altına
alınmıştır.

Türk Ticaret Kanunu’na göre tacir, ticaret işi ile
uğraşan ve gerçekleştirdiği faaliyet ticari işletme çapında
olan kimsedir.

Gerçek kişilerde tacir olmanın üç koşulu vardır,
bunlar şu şekilde sıralanabilecektir:
• Bir ticari işletmenin var olması
• Ticari işletmenin faaliyette olması
• Ticari işletmenin kendi adına faaliyette olması

Kural olarak tacirler için getirilen özel
sorumluluk biçimler yalnızca tacirlere uygulanmaktadır.
Bu bağlamda TTK bağlamında tacir sayılmamasına
rağmen tacir gibi hareket eden kişinin, tacir sayılmaması
nedeniyle tacirlerin tabi olduğu sorumluluk kurallarına
tabi olmayacağını söylemek mümkündür; fakat kanun,
tacir gibi davranan kişinin iyiniyetli üçüncü kişilere karşı
tacir gibi sorumlu olacağını öngörmüştür. Fakat bu durum
sadece tacire yüklenen yükümlülüklere ilişkindir. Tacir
olmamasına rağmen tacir gibi hareket eden kimse iyi
niyetli üçüncü kişilere karşı tacir gibi sorumlu olsa dahi,
tacir olmanın olumlu sonuçlarından yararlanamayacaktır.
İyi niyetli olmayan üçüncü kişilere karşı sorumlulukta ise
tacir gibi davranan kişi tacir gibi sorumlu tutulmayacaktır.

Ticari işletmenin ticaret siciline tescili burada
kurucu değil açıklayıcı bir etkiye sahiptir. Önemli olan
ticari işletmenin fiilen faaliyete başlamasıdır. Kurucu etki
ticari işletmenin faaliyete başlamasındadır.

Reşit ve ayırt etme gücüne sahip olan ve de kısıtlı
olmayan her bir kişi fiil ehliyetine sahip olduğu için (TMK
md. 10), kendi adına ticari işletme açıp işletebilir.

Devlet, il özel idaresi ve belediye ve köy ile diğer
gibi kamu tüzel kişileri ile kamuya yararlı dernekler ve
gelirinin yarısından fazlasını kamu görevi niteliğindeki
işlere harcayan vakıflar bir ticari işletmeyi ister doğrudan
doğruya ister kamu hukuku hükümlerine göre yönetilen ve
işletilen bir tüzel kişi eliyle işletsinler kendileri tacir
sayılmazlar.

Bu kişiler tacir sayılırlar fakat tacir olmaları
yasak olduğu halde yahut bir izin ya da onay almaları
gerekiyorken bunları almamış olan kimselere ilişkin
hukuki, cezai ve disipline ilişkin sorumluluk saklıdır.

Ticaret şirketleri tüzel kişi olduklarından yani
ayrı bir kişilik taşıdıklarından tacir sıfatı kendine ait olup
ortaklar tacir sıfatı taşımazlar. Ticaret şirketleri ticaret
siciline tescil ile tüzel kişilik kazandıklarından, tescil
anında tacir sıfatını da elde ederler. Tacir sıfatları tüzel
kişilileri sona erene kadar devam eder.

Ticaret şirketleri tüzel kişi olduklarından yani
ayrı bir kişilik taşıdıklarından tacir sıfatı kendine ait olup
ortaklar tacir sıfatı taşımazlar. Ticaret şirketleri ticaret
siciline tescil ile tüzel kişilik kazandıklarından, tescil
anında tacir sıfatını da elde ederler. Tacir sıfatları tüzel
kişilileri sona erene kadar devam eder.

Kamu tüzel kişileri tarafından kurulan teşekkül
ve müesseselerin tacir sayılması için iki koşuldan birisinin
var olması yeterlidir: Kuruluş kanunları gereği özel hukuk
hükümlerine göre yönetilmek veya ticari şekilde
işletilmek.
Bu bağlamda, kendi kuruluş kanunları gereğince özel
hukuk hükümlerine göre yönetilmek veya ticari şekilde
işletilmek üzere kamu idareleri tarafından kurulan
teşekkül ve müesseseler tacir sayılırlar.

İktisadi Devlet Teşekkülü (İDT), sermayesinin
tamamı devlete ait olan, iktisadi alanda ticari esaslara göre
faaliyet göstermek üzere kurulan ve özel sektörle rekabet
halinde faaliyet gösteren KİT’dir

Bağlı Ortaklık, sermayesinin % 50’sinden fazlası
KİT’ne ait olan işletme veya işletmeler topluluğundan
oluşan anonim şirkettir.

Birden çok kişinin paylı mülkiyet şeklinde malik
oldukları bir gemiyi, menfaat sağlamak amacıyla
aralarında yapmış oldukları sözleşme gereğince, hepsi
adına ve hesabına suda kullanmaları ile ortaya çıkan
birliğe donatma iştiraki denir (TTK md. 1064, f. 1, md.
17). Donatma iştirakinin tüzel kişiliği bulunmamakla birlikte
TTK md. 17 uyarınca tacirler hakkındaki hükümlere tabi
tutulmuştur. Donatma iştirakinde tacir sıfatı müşterek
maliklere (donatanlara) ait değildir.
Donatma iştiraki tacir sıfatına sahiptir ve tacir olmanın
sonuçlarına tabidir.

Ticareti fiilen terk eden tacirin bu durumu iyi
niyetli üçüncü kişilere karşı ileri sürebilmesi için ticari
işletme faaliyetine son verdiğini ayrıca ticaret siciline
bildirmesi gerekmektedir.

Ticaret şirketlerinde tacir sıfatı kural olarak tüzel
kişiliğin sona ermesiyle birlikte son bulur. Ticaret
şirketlerini sona erdiren nedenler vardır. Bu nedenlerin
ortaya çıkması doğrudan şirket tüzel kişiliğini sona
erdirmez ve dolayısıyla tacir sıfatını ortadan kaldırmaz.
Sona eren şirket önce malvarlığının tasfiyesi sürecine
girer. Tacir sıfatı ancak tasfiye işlemlerinin
tamamlanmasını müteakiben ticaret sicilindeki kaydın
silinmesi (terkini) ve durumun ilanı ile kesin bir şekilde
sona erecektir. Tüzel kişinin malvarlığının tasfiyesi
sürecinde hem tüzel kişilik hem de tacir sıfatı devam eder.

Tacir sıfatından doğan özel hüküm ve sonuçlar
şunlardır:
• İflasa tabi olma
• Ticaret siciline kaydolma
• Ticaret ve sanayi odalarına kaydolma
• Ticaret unvanı seçme ve kullanma
• Ticari iş karinesine tabi olma
• Ticari örf ve âdete tabi olma
• Ticari defterleri tutma
• Basiretli bir iş adamı gibi davranma
• Kararlaştırılmasa dahi ücret ve faiz isteme hakkı
• Ücret ve cezai şartın indirilmesini isteyememe
• Fatura düzenleme
• Faturaya itiraz ilişkin hüküm ve sonuçlar.
• Teyit mektubuna itiraza ilişkin hüküm ve sonuçlar.

Tacir işletmesini ve seçtiği ticaret unvanını
işletme merkezinin bulunduğu yer ticaret siciline 15 gün
içerisinde tescil ve ilan ettirmek zorundadır.

Tacirler ticari işletmesiyle ilgili olsun olmasın
tüm borçlarıyla ilgili olarak iflasa tabidirler.

Tacirin ticari işletmesiyle iş ve işlemlerde
kullandığı ada ticaret unvanı denir ve her tacir TTK
hükümlerine uygun olarak bir ticaret unvanı seçmeye ve
kullanmaya mecburdur.

Ticari iş karinesine göre tacirlerin adi borç-ticari
borç ayırımı yoktur ve kural olarak tüm borçları ticari
sayılır.

Eğer bir uyuşmazlıktaki taraflardan birisi tacir
sıfatını taşımıyorsa bu kimse hakkında ticari örf ve âdetin
uygulanması o kimsenin bu kuralı bilmesine veya bilmesi
gerekmesine bağlıdır.

Her tacir ticari işletmesinin ekonomik ve mali
durumunu, borç ve alacak ilişkilerini ve her iş yılı içinde
elde edilecek neticeleri tespit etmek amacıyla işletmesinin
niteliğinin ve öneminin gerektirdiği tüm defterleri tutmak
zorundadır.

Basiretli iş adamı gibi davranmanın gerektirdiği
dikkatli ve özenli davranma yükümü objektif esaslara göre
belirlenir. Yani tacirin faaliyet gösterdiği alandaki
dikkatli, özenli, sağduyulu bir tacirin aynı durumda
göstereceği hareket biçimi ölçüt alınır.

Cezai şartın ve ücretin indirilememesi tacirin
basiretli bir adamı gibi davranma yükümlülüğü- nün bir
sonucudur. Zira tacirin ticari işletmesiyle ilgili işlemlerde
dikkatli ve özenli davranıp ücret ve cezai şartın fahiş olup
olmadığını daha baştan itibaren bilecek düzeyde bulunup
ona göre çıkarlarını korumayı da bilmesi gerekir.

TTK md. 21, f. 1 tacirin fatura düzenleme
yükümüne ticaret hukuku (özel hukuk) açısından işaret
etmektedir. VUK ise vergi hukuku yönüyle konuya
yaklaştığı için hem tacirin hem esnafın fatura vermesi
zorunluluğunu düzenlemektedir (VUK md. 229, md. 232).

Faturaya itiraz edilmemesi faturada belirtilen işin
yapıldığını veya malın teslim edildiğini göstermez, sadece
fatura içeriğinin kabul edildiği anlamına gelir. Ancak bu
karinenin tersi kanıtlanabilir.
Faturaya itiraz edilmemesi fatura içeriğinde normal
koşullarda bulunması gereken unsurlar bakımından kabul
edildiği anlamına gelir, yoksa taraflar arasında önceden bir
sözleşmenin varlığına işaret etmez. Ayrıca faturaya itiraz
etmemek faturayı gönderen tarafın ediminin ifa edildiği
kabul anlamına da gelmez. Bu son halde faturayı gönderen
kendi edimini ifa ettiğini ayrıca ispat etmelidir.

Ticari hayatta sıkça kullanılan teyit mektubu icap
ve kabul aşamasının sözlü bir şekilde, telefon veya
telgrafla gerçekleştirildiği sözleşmelerde sözleşmenin
yapılmasından sonra gönderilen ve sözleşmenin konusuyla
şartlarını içeren ticari bir belgedir.

Her iki tarafı tacir olan işlere uygulanacak özel
hükümler şunlardır:
• Bir takım ihtar ve ihbarların geçerli olabilmesi
için belli şekillere uyma zorunluluğu
• Hapis hakkının kullanılmasında belirli
kolaylıkların sağlanması

TTK md. 15, f. 1, c. 2, esnaflar hakkında bazı
kolaylıklar sağlamak amacıyla tacir olmanın sonuçlarını
düzenleyen bazı hükümlerin esnaflar hakkında da geçerli
olacağını düzenlemektedir. Bu düzenlemeler şöyledir:
TTK md. 20, md. 53 ve TMK md. 950, f. 2

Bağımlı tacir yardımcısı kavramı ile doğrudan
tacirin emir ve talimatı altında emek ve mesaisini
işletmeye sarf eden tacir yardımcılarından
bahsedilmektedir.

TBK md.547, f.1’de ticari temsilci şöyle
tanımlanmıştır: ” Ticari temsilci, işletme sahibinin, ticari
işletmeyi yönetmek ve işletmeye ilişkin işlemlerde ticaret
unvanı altında, ticari temsil yetkisi ile kendisini temsil
etmek üzere, açıkça ya da örtülü olarak yetki verdiği
kişidir”.
Kanunda verilen bu tanımdan anlaşılacağı üzere ticari
temsilci bir ticari işletmeyi idare etmek ve hukuki
işlemlerde tacirin ticaret unvanı altında vekâleten imza
atarak işletmeyi (taciri) temsil konusunda açık veya kapalı
bir şekilde yetkilendirilen tacir yardımcısıdır. Sadece ticari
işletmelere temsilci atanabilir.
Ticari temsilci ticari işletmede tacirden sonra en yetkili
yöneticidir ve bu yüzden ticari işletmenin çok büyük iş
hacmine sahip olduğu ve şube ya da şubelerinin
bulunduğu hallerde atanmaktadırlar. Zira ticari temsilci
sıfatındaki kişiler işletmenin merkezi ve diğer
birimlerindeki genel müdür veya şube müdürü, direktör,
CEO diye adlandırılan kişilerdir. Ticari temsilciler çoğu
kez profesyonel yöneticiler olup işletmeye sermaye koyma
dışında hemen bütün işleri gören yöneticilerdir.

Tüzel kişi ticari işletmelerinde atama yetkili
organlarca yapılır. Ticaret şirketlerinden kolektif ve
komandit şirketlerde ticari temsilci atanması olağanüstü
işlerden sayıldığı için yönetici vasfına sahip olsun ya da
olmasın bütün ortakların oybirliği ile karar alması gerekir.
Anonim şirket ve kooperatiflerde yönetim kurulu; paylı
komanditlerde anonim şirketlerdeki yönetim kurulu yerine
geçen komandite ortaklar tarafından; limited şirketlerde
ise esas sözleşmede aksine hüküm yoksa genel kurul
tarafından atanır.

Merkezi Türkiye dışında bulunan ticari işletmeler
Türkiye’deki şubeleri için ikametgâhı Türkiye’de bulunan
tam yetkili bir ticari temsilci atamak zorundadır.

Ticari temsilcinin temsil yetkisinin kapsamı TBK
md.548’de belirtilmiştir: “Ticari temsilci, iyiniyetli üçüncü
kişilere karşı, işletme sahibi adına kambiyo taahhüdünde
bulunmaya ve onun adına işletmenin amacına giren her
türlü işlemleri yapmaya yetkili sayılır. Ticari temsilci,
açıkça yetkili kılınmadıkça, taşınmazları devredemez veya
bir hak ile sınırlandıramaz”.

Ticari temsilcinin temsil yetkisinin sınırını aşarak
üçüncü kişilerle yaptığı işlemlerin taciri bağlaması için
üçüncü kişinin iyiniyetli olması gerekir. Üçüncü kişi ticari
temsilcinin yetkisini aştığını biliyor veya bilmesi
gerekiyorsa yapılan işlem tacir için bağlayıcı
olmayacaktır.

Ticari temsilcinin temsil yetkisine getirilen
sınırlamaların iyi niyetli üçüncü kişiler nezdinde bir
hüküm ifade edebilmesi için söz konusu bu sınırlamaların
ticaret siciline tescil edilmesi gerekmektedir.

Tacirin ticari temsilciye vermiş olduğu temsil
yetkisin geri almasına azil adı verilir.

TBK md.554, f. 2’ye göre tacirin ölümü veya fiil
ehliyetini kaybetmesi ticari temsilcinin yetkisini sona
erdirmez. Bu hüküm emredici değildir. İşletmenin
faaliyetlerinde devamlılığı sağlamak üzere öngörülmüştür.
Dolayısıyla, tacirin ölümünün veya fiil ehliyetini
kaybetmesinin ticari temsilcilik yetkisinin son bulmasına
neden olacağı baştan kararlaştırılabilir.

İşletmenin devri karşılıklı güvene dayanan ticari
temsilcilik ilişkisine son verir. Ancak TBK md.547, f. 1’e
göre devralan, ticari temsilciyi yeniden göreve atayabilir.

TBK md.551, f. 1’de ticari vekil şöyle tarif
edilmiştir: “Ticari vekil, bir ticari işletme sahibinin,
kendisine ticari temsilcilik yetkisi vermeksizin, işletmesini
yönetmek veya işletmesinin bazı işlerini yürütmek için
yetkilendirdiği kişidir”. Bu tanıma göre ticari vekil, tacir
tarafından ticari işletmenin bütün işleri veya belirli bazı
işlerini idare ve temsile yetkili kılınmak üzere atanan
kişidir. Md. 551, f. 1 hükmünden anlaşıldığı kadarıyla
ticari vekiller ticari işletmenin ya bütün işlerinin yönetim
ve temsili veya sadece belirli bir kısmı için atanırlar. İlk
halde belirtilen, genel ticari vekil; ikici haldeki ise özel
ticari vekildir.

Ticari vekil tacir veya ticari temsilci tarafından
atanır.

TBK md.551, f. 2’de açıkça belirtildiğine göre
ticari vekil özel yetki almadıkça tacir adına ödünç alma,
kambiyo taahhüdü, taciri mahkemede davacı ve davalı
olarak temsil işlemlerinde bulunamaz.

Ticari vekilin temsil yetkisi sona erdiğinde ticaret
siciline tescil ve ilan yapılmaz. Bunun diğer ilan ve
iletişim vasıtalarıyla üçüncü kişilere duyurulması gerekir.
Aksi halde üçüncü kişilerin temsil yetkisinin halen devam
ettiği yönündeki iyi niyet iddiaları bertaraf
edilemeyecektir.

Türk Borçlar Kanunu tarafından düzenlenen pazarlamacı,
tacir adına işletme dışında faaliyette bulunan ve tacire
hizmet ilişkisi ile bağlı bulunan tacir yardımcısıdır.
Kanunda pazarlamacının tanımı yapılmamaktadır. Ancak
pazarlamacılık sözleşmesinin tanımından hareket edilerek
pazarlamacı tanımlanabilmektedir. TBK md.448’e göre
pazarlamacı bir ücret karşılığında işletme dışında ticari
işletme sahibi işveren hesabına işlem yapmayı veya yazılı
olarak yetkilendirilmişse, bunun adına hukuki işlemler
gerçekleştirmeyi üstlenen kişidir.

Pazarlamacının yükümlülükleri şunlardır:
• Talimatlara uyma yükümlülüğü
• Rekabet etmeme yükümlülüğü
• Bilgi verme yükümlülüğü
• İşyerinde çalışma yükümlülüğü

Simsarlık sözleşmesi müvekkil ve simsar
arasında yapılan ve müvekkilin sözleşme yapacağı üçüncü
kişiyi bulmasını sağlamayı amaçlayan bir sözleşmedir. Bu
sözleşme kural olarak şekle tabi değildir. Ancak
taşınmazları konu alan simsarlık sözleşmesi, yazılı olarak
yapılmalıdır (TBK md. 520, f. 3). Burada taşınmazın satışı
kadar kiralanmasını konu alan simsarlık sözleşmesinin de
yazılı yapılması gerekir.
Kanunda evlendirme simsarlığının ücrete hak
kazandırmayacağı da belirtilmiştir (TBK md. 524).
Simsar ve müvekkili arasındaki ilişki geçici nitelik
gösterir. Simsarın bu işi sürekli yapıyor olması ile ilişkinin
geçici olması arasında bir bağlantı bulunmamaktadır.
Simsar müvekkilinin sözleşme yapmasına aracılık ettiği ve
sözleşme kurulduğu anda, görevi biter ve ücrete hak
kazanır. Müvekkil ile ilişki sürekli olursa, pazarlamacı
veya acenteden bahsedilebilir.

TTK md.102/1’de acente şöyle
tanımlanmaktadır:
Ticari mümessil (temsilci), ticari vekil, satış memuru veya
işletmenin çalışanı gibi işletmeye bağlı bir hukuki konuma
sahip olmaksızın, bir sözleşmeye dayanarak, belirli bir yer
veya bölge içinde sürekli olarak ticari bir işletmeyi
ilgilendiren sözleşmelerde aracılık etmeyi veya bunları o
tacir adına yapmayı meslek edinen kimseye acente denir.

Faaliyetinin türü göz önüne alınmaksızın yaptığı
görev ve iş yönünden acenteler TTK’da ikiye
ayrılmışlardır. Bunlar aracı acente ve sözleşme yapan
acentedir.
• Aracı acente, tacire bağlı sıfatı olmaksızın bir
sözleşmeye dayanarak belirli bir yer veya bölge
içinde daimi bir surette ticari işletmeyi
ilgilendiren sözleşmelerde aracılık etmeyi meslek
edinen kimselere denir (TTK md. 102, f. 1).
TTK’da esas itibarıyla düzenlenen acente tipi
aracı acentedir.
• Sözleşme yapan acente (âkitci acente), bir
sözleşmeye dayanarak belirli bir yer veya bölge
içinde daimi bir surette ticari bir işletmeyi
ilgilendiren akitleri o işletme adına yapmayı
meslek edinen kimsedir (TTK md. 102, f. 1).
Sözleşme yapan acente, kendisine verilen işler
için müvekkili tacir adına ve hesabına sözleşme
yapmaya yetkili olan kişilerdir. Sözleşme yapan
acenteye bu yetki yazılı olarak verilir.

Acente, aracılıkta bulunduğu veya yaptığı
sözleşmelerle ilgili her türlü ihtar, ihbar ve protestoyu
müvekkili adına kabul etmeye yetkilidir ve vakit
geçirmeden bunları ona bildirmekle yükümlüdür. Ayrıca
bölgesindeki piyasa koşullarını, müşterilerinin mali
durumlarını ve meydana gelebilecek değişiklikleri de
müvekkili tacire bildirmek zorundadır. Nihayet acente,
yaptığı sözleş- meler ile aracılık yaptığı sözleşmenin tarafı
olacak kişi ve getirilen teklif şartları hakkında da
müvekkiline bilgi vermelidir.

TTK md. 104’e göre, aksi yazılı olarak kararlaş- tırılmış
olmadıkça müvekkil aynı zamanda ve aynı yer veya bölge
içinde aynı ticaret dalı için birden fazla acente tayin
edemeyeceği gibi, acente de aynı yer veya bölge içinde
birbirleriyle rekabette bulunan birden çok ticari işletme
hesabına aracılık yapamaz.
Maddeden de anlaşılacağı üzere, aynı yer veya bölge
içinde aynı ticaret dalında tek acentenin atanması
öngörülmüştür. Bu şekilde acente tekel hakkına sahiptir.
Aynı tekel hakkı müvekkil tacir için de geçerlidir. Ancak,
TTK md. 104 emredici kural olmadığı için gerek acente
gerekse de müvekkil tacir tekel hakkından vazgeçebilir.

TBK md. 532, f. 1’e göre ücret karşılığında kendi
namına müvekkili hesabına kıymetli evrak veya menkul
mal alım satımı yapan kişiye alım satım komisyoncusu
denir. Alım satım komisyonculuğu, dolaylı temsil
yetkisine sahip tacir yardımcı- lığı faaliyetidir.

Komisyoncunun ana borcu eşyayı taşıtmak ve
bunun için bir taşıyıcı bulup onunla sözleşme yapmaktır.
Bu borcunu yerine getirirken basiretli bir tacir gibi hareket
etmeli, müvekkilinin menfaatlerini korumalı ve onun
talimatlarına uygun davranmalıdır (TTK md. 918, f. 4).
Komisyoncu kendisine teslim edilen eşyanın dışarıdan
tespit edilecek eksikliklerini veya ayıbını bulup
denetlemekle yükümlüdür. Tespit edilen ayıp veya
eksiklikler derhal müvekkile bildirilmelidir. Bildirimi ve
gerekli onarımı yapmadan eşyayı taşıyıcıya teslim eden
komisyoncu ayıp ve eksikliklerden doğan zarardan
sorumlu olur.
Komisyoncu müvekkilinin taşımanın başlamasından sonra
verdiği talimatları da taşıyıcısına iletmek zorundadır.
Komisyoncu üstlendiği işi kural olarak bizzat ifa
etmelidir.