TİCARET HUKUKU I - Deneme Sınavı - 2

Ticaret hukuku kuralları ticari işletme kavramı üzerine kurulmuşsa da, tacir kavramı da ticaret hukukunda özel bir konuma sahiptir. Tacir sıfatının kazanılması ve kaybedilmesi özel kurallara bağlanmış, tacir hakkında çoğu yükümlülük ortaya çıkaran ama zaman zaman da tacire özel imkanlar tanıyan düzenlemeler ele alınmıştır.

Tacir sıfatının kazanılması için bir ticari işletmenin varlığı zorunludur. Ticari işletme ilk bölümde incelenen nitelikte işletmedir. Şayet bu kanunda belirlenen hükümler çerçevesinde ticari işletme bulunmuyorsa, örneğin işletilen işletme bir esnaf işletmesi sınırını aşmıyorsa, devamlı ve bağımsız değilse veya işletme gelir sağlamayı hedeflemiyorsa, bu koşul sağlanmamış demektir.

Tacir sıfatının kazanılması için bir ticari işletmenin varlığı zorunludur. Ticari işletme ilk bölümde incelenen nitelikte işletmedir. Şayet bu kanunda belirlenen hükümler çerçevesinde ticari işletme bulunmuyorsa, örneğin işletilen işletme bir esnaf işletmesi sınırını aşmıyorsa, devamlı ve bağımsız değilse veya işletme gelir sağlamayı hedeflemiyorsa, bu koşul sağlanmamış demektir.

Tacir olabilmenin ikinci koşulu ticari işletmenin çalışıyor olması veya işletilmeye başlanmış olması ve müşteri çevresiyle işlemler yapmaya başlamasıdır. Burada tabi ki en önemli husus üçüncü kişilerle işlemlere girişmektir. Bu sebeple bir ticari işletmeyi kurup açtığını çeşitli yollarla halka bildirmiş veya işletmesini ticaret siciline kaydettirerek durumu ilan etmiş olan kimse fiilen işletmeye başlamamış olduğu takdirde tacir sıfatını kazanmayacaktır.

Bu maddeye göre hakim, avukat, noter, memur gibi kişiler görev ve mesleği gereği ticaretle uğraşması yasaktır. Şayet bu yasağa rağmen ticaretle uğraşırlarsa (ticari işletme işletirlerse) bir yandan tacir sayılacak diğer yandan ise tabi oldukları kanunun öngördüğü yaptırımlara maruz kalacaklardır.

Dernekler ve vakıflar iktisadi faaliyette bulunmak, ticari işletme işletmek yahut kazanç sağlayıp paylaşmak maksadıyla kurulmazlar (TMK md. 56; 2908 s. Dernekler K. md. 1). Ancak, amaçlarına ulaşmak için bir ticari işletme işletebilirler. Eğer ticari işletme işletirler ise, TTK bakımından tacir sayılırlar ve tacir olmanın hüküm ve sonuçlarına tabi Tacirin tanımında geçen “ticari işletmenin kısmen işletilmesi” adi ortaklığı ifade etmekte ve adi ortaklık yöneticisinin ortaklık işlerini kısmen kendi, kısmen diğer ortaklar adına ve hesabına gerçekleştirdiğini ifade etmektedir. Ticaret şirketleri tüzel kişilik kazandıkları anda tacir sıfatını da kazanırlar.

Tacir sıfatını kazanmak için var olan koşulların yitirilmesi halinde tacir sıfatı sona erecektir. Bu çerçevede tacir fiilen faaliyetlerine son vermekte, müşteri çevresiyle irtibatını kesmekte ve dolayısıyla ticareti terk etmektedir. Bu durumda tacir sıfatı kendiliğinden sona erecektir. Söz konusu terk hali işletmenin kapatılması şeklinde gerçekleşebileceği gibi, devri yoluyla da ortaya çıkabilir.

TBK md. 547, f. 1’de ticari temsilci şöyle tanımlanmıştır: ” Ticari temsilci, işletme sahibinin, ticari işletmeyi yönetmek ve işletmeye ilişkin işlemlerde ticaret unvanı altında, ticari temsil yetkisi ile kendisini temsil etmek üzere, açıkça ya da örtülü olarak yetki verdiği kişidir”.

Karşılıklı güvene dayandığı için tacir, ticari temsilciyi her zaman azledebildiğine göre, bu işlemin karşı yönü ise istifadır (çekilme). Ticari temsilci de herhangi bir neden göstermeden istifa ederek bu görevini bırakabilir.

İnhisar (Tekel) hakkı, pazarlamacıya belirli bir pazarlama alanında veya belirli bir müşteri çevresinde faaliyette bulunma yetkisi verilmiş olması halidir. Bu durumda yazılı anlaşma da yapılmamışsa  işveren, başkalarına aynı alan veya müşteri çevresinde faaliyette bulunma yetkisi veremez; ancak, kendisi üçüncü kişilerle işlem yapabilir.

Hukukumuzda ticaret hukuku kuralları, taciri temel alan sübjektif (Alman Ticaret Hukuku) ve ticari işi esas alan objektif sistemden (Fransız Ticaret Hukuku) farklı olarak ticari işletme kavramı temel alarak düzenlenmiş ve modern sistem kabul edilmiştir. Bu sebeple TTK’da ticari işletme tanımlanmış ve özellikleri ortaya konulmuştur. Ticari iş kavramı ve ticari hüküm kavramları belirlenirken ticari işletme kavramından yararlanılmıştır. Ticari yargı hakkında düzenlemeler oluşturulurken benzer şekilde hareket edilmiştir.

Hukukun Roma hukukundan bu yana yapılan kamu-özel hukuk ayırımında ticaret hukuku özel hukukun bir alt dalı olarak ifade edilebilecektir. Ticaret hukuku özel hukuk karakterli olduğu için özel hukukta geçerli olan irade özgürlüğü ilkesi, bir başka ifadeyle, hukuki ilişkinin taraflarının eşit olduğu ve ilişkinin kapsam ve içeriğini serbestçe belirleyebilme özgürlüğü ticaret hukukunda da geçerli olacaktır.

Ekonomi hukuku, devletin ticari hayata kamu yararı düşüncesiyle müdahalesi sonucu ortaya çıkan bir karma hukuk dalıdır ve hedefinde tek tek bireylerin değil kamunun yararı fikri vardır. Ekonomi hukuku bulunduğu yer itibarıyla ticaret hukuku ile idare hukukunun kesiştiği bir noktada bulunmaktadır. Bu hukuk dalı açısından ticari hayata kamu otoritelerince en çok müdahale, özellikle sermaye piyasası hukuku, banka ve sigorta hukuku, rekabet ve marka hukuku gibi alanlarda gerçekleşmektedir.

Yeni ticaret kanunu (Türk Ticaret Kanunu) 1 Ocak 1957’de yürürlüğe girmiştir (kanun numarası 6762). Türk Ticaret Kanunu (TTK) 01.07.2012 tarihine kadar ticari hayatımızın temel kanunu olmuştur.

Bağımsızlık unsuruna göre başka biri veya işletmeye bağlı olarak bir faaliyetin yürütülüyor olması halinde bu koşul yerine gelmemiş demektir. Buna göre şubeler bağımsız bir ticari işletme değildir. Zira şubeler aynı gerçek veya tüzel kişiye ait olup iç ilişkide merkeze bağlıdır. Bundan başka ticari temsilci, ticari vekil gibi çeşitli yönetim ve temsil yetkilerine sahip kişilerin faaliyetleri de ayrı bir ticari işletme değildir. Mümeyyiz küçük veya kısıtlı adına yürütülen ticari işletme de yasal temsilci için ayrı ve bağımsız bir ticari işletme faaliyeti değildir.

Malvarlığı unsurları sahiplik açısından işletmenin değil işletmenin işleticisi veya sahibi konumundaki kişinin (tacirin) malvarlığına dahildirler. Bu bakımdan burada bir ayırım yapmak gerekir. Ticari işletme bir takım unsurlardan meydana gelen bir organizasyon olmakla birlikte hukuki anlamda bir kişilik değildir. Bu nedenle işletme, iktisadi faaliyet olarak kendisine tahsis edilen malvarlığı unsurlarının sahibi veya maliki değildir.

Kanunda malvarlığı unsurları, ticari işletmenin bir hukuki işleme konu olması dikkate alınarak sayılmış bulunmaktadır. Buna göre ticari işletmenin malvarlığı unsurlarında “duran malvarlığı, işletme değeri, kiracılık hakkı, ticaret unvanı ile diğer fikrî mülkiyet hakları ve sürekli olarak işletmeye özgülenen malvarlığı unsurları şeklinde bahsedilmektedir. Bu sayımın sınırlayıcı olmadığı kabul edilmelidir.

Maddi Olmayan Malvarlığı Unsurları: Bu unsurlardan bedensel veya fiziki varlığı bulunmayan bir takım haklar anlaşılır. Bu kapsama ticaret unvanı, işletme adı, marka, patent, endüstriyel tasarım, faydalı model, fikir ve sanat eserleri üzerindeki haklar (telif hakları), kiracılık hakkı, know-how, goodwill (müşteri çevresi hakkı) gibi haklar girmektedir.

Know-how (teknik bilgi) hakkı, işletmelerin patent hakkı düzeyinde bulunmayan, ancak teşkilatlanma,  yönetim, üretim, pazarlama, dağıtım gibi alanlarda zaman içinde ulaştığı ticari bilgi ve tecrübelerin birikimi veya toplamıdır.

Şubenin yaptığı işlemlerden dolayı şubenin bulunduğu yerde de dava açılabilir ve icra takibi yapılabilir (HMK md. 14, f. 1; İİK md. 50). Ancak İflas davası bu kurala tabi değildir Bu davanın mutlaka merkezin bulunduğu yer mahkemesinde açılması gerekir (İİK md. 154). Merkezi yurt dışında bulunan ticari işletmeler hakkında iflas takip ve davaları ise Türkiye’deki şubesinin bulunduğu yerde, birden fazla şubesi varsa merkez şubenin bulunduğu yerde açılacaktır.