TİCARET HUKUKU I - Deneme Sınavı - 12

Tacir bir ticari işletmeyi kısmen dahi olsa kendi adına işleten kişidir. Tacirin tanımında geçen “ticari işletmenin kısmen işletilmesi” adi ortaklığı ifade etmekte ve adi ortaklık yöneticisinin ortaklık işlerini kısmen kendi, kısmen diğer ortaklar adına ve hesabına gerçekleştirdiğini ifade etmektedir. Bu nedenle olayda yer alan ortakların tamamı tacir sıfatını haiz olur.

Kanunda yer alan tanımdan yola çıkıldığında gerçek kişilerde tacir olmanın üç koşulu vardır: Ortada bir ticari işletmenin var olması, bu ticari işletmenin faaliyette olması, ticari işletmenin kendi adına işletiliyor olması.

Dernekler ve vakıflar iktisadi faaliyette bulunmak, ticari işletme işletmek yahut kazanç sağlayıp paylaşmak maksadıyla kurulmazlar. Ancak, amaçlarına ulaşmak için bir ticari işletme işletebilirler. Buna karşın kamu tüzel kişilerine benzer bir biçimde, kamuya yararlı dernekler bir ticari işletme işletseler de tacir sayılmazlar.

Devlet, il özel idaresi ve belediye gibi kamu tüzel kişileri bir ticari işletmeyi doğrudan doğruya veya kamu hukuku hükümlerine göre yönetilen ve işletilen bir tüzel kişi eliyle işletsinler kendileri tacir sayılmazlar. Yine, kamuya yararlı dernekler de ticari işletme işletse bile tacir sıfatını kazanmazlar. TÜBİTAK, özel hukuk hükümlerine göre yönetilen veya ticari şekilde işletilen kuruluşlardan biri olup TTK  md. 16, f. 1 hükmü uyarınca tüzel kişi tacirdir.

TBK’da düzenlenen tacir yardımcıları ticari temsilci (md. 547-550); ticari vekil (md. 551-552); pazarlamacı (md. 448-460); simsar (md. 520-525) ve komisyoncudur (md. 532-546). TTK’da düzenlenen tacir yardımcıları ise, acente (md. 102-123); taşıma işleri komisyoncusudur (md. 917-930).

Acentelik sözleşmesinden kaynaklanan tüm talep hakları sözleşmenin sona ermesinden itibaren beş yıllık zamanaşımı süresine tabidir.

TBK md. 532, f. 1’e göre ücret karşılığında kendi namına müvekkili hesabına kıymetli evrak veya menkul mal alım satımı yapan kişiye alım satım komisyoncusu denir.

Acente bağımsız tacir yardımcılarındandır.

Ticaret siciline kaydı gereken hususlarda hangi hususların ticaret siciline kayıt (tescil) edilmesi gerektiği genel bir hükümle toplu bir şekilde belirlenmemiş; TTK ve Ticaret Sicil Yönetmeliğinin çeşitli maddelerinde tescile tabi hususlar ayrı ayrı belirlenmiştir. Örneğin ticaret unvanı ve işletme adı (TTK md. 40, md. 41, md. 48, md. 53); acentenin sözleşme yapma yetkisi (TTK md. 107, f. 2); şirketlerin birleşme kararı (TTK md.152) gibi.

Ticaret Sicilinde Yapılan İşlemler: Tescil, bir vakanın sicile geçirilmesi; değişiklik, tescil edilmiş bir olgudaki değişiklik dolayısıyla sicildeki kayıtların değiştirilmesini veya düzeltilmesini; silinme, tescil edilmiş olan bir olgunun ortadan kalkması veya sona ermesi sebebiyle ona ait kayıtların silinmesini ifade eder (TSY md. 28, f. 2).Geçici tescil, çözümü bir mahkeme kararına bağlı bulunan veya müdür tarafından kesin olarak tescilinde duraksanan olguların ilgililerin isteği üzerine geçici olarak sicile geçirilmesidir (TTK md. 32, f. 4; TSY md. 40, f. 1).

Ticaret sicili müdürünün ilgilinin istemi olmadan tescil edilmesi gereken bir konuyu re’sen (kendiliğinden) tescil edebilmesi için TTK veya Yönetmelikte bunu emreden açık bir hükmün bulunması gerekir. Re’sen tescil istisnaidir. TTK ve Yönetmelikte gösterilen haller dışında sicil müdürü re’sen tescilde bulunamaz; koşulları varsa TTK md. 33’e göre ilgilileri tescile davet edebilir. Halli bir mahkeme hükmüne bağlı bulunan veya sicil müdürü tarafından kesin olarak tescilinde tereddüt edilen hususlar ilgilinin istemi üzerine geçici olarak tescil edilir.

Olumlu Etki: Tescili veya hem tescili hem ilanı gereken bir husus tescil ve ilan edilmişse üçüncü şahıslar TTK md. 36, f. 1 gereğince kendilerine karşı hüküm ifade etmeye başlayan kayıtları bilmediklerini ileri süremezler (TTK md. 36, f. 3). Anılan bu hükme göre, kanunen sicile kaydedilmesi gereken bir husus sicile kayıt ve buna bağlı olarak ilan edilmişse, üçüncü şahıslar bu kayıtları bilmediklerini iddia edemezler.

Ticari defter tutmak ticari işletme, işletme alacaklıları ve üçüncü kişiler açısından önemlidir. Şöyle ki, ticari işletmenin iktisadi ve mali durumu, borç ve alacak durumları ve her iş yılı sonunda elde edilen neticeler ticari defterler sayesinde tespit edilir.

Sirketlerde Tutulan Defterler: Pay- Yönetim Kurulu Karar- Genel Kurul Toplantı ve Müzakere Defteridir. Muhasebeye ilişkin olanlar  Yevmiye-Defteri Kebir ve Envanter.

Tacir olan kişiler ticari defter tutmakla yükümlüdür. Tacirin birden fazla işletmesi varsa her bir işletme için ayrı defter tutulur. Yeni getirilen düzenleme ile hâkim teşebbüsler tacir sayıldıklarından (TTK md. 195, f.5), bunların da defter tutmaları zorunludur. Bir ticari işletme açmış gibi işlemlerde bulunan ve iyiniyetli üçüncü kişilere karşı tacir gibi sorumlu olan da defter tutmakla yükümlüdür. Bir ticari işletme kurup açtığını sirküler, gazete, radyo ve diğer ilan vasıtalarıyla halka bildirmiş veya işletmesini ticaret siciline kaydettirerek durumu ilan etmiş olan kişi, fiilen işletmeye başlamamış olsa dahi tacir sayılır (TTK md. 12, f. 2). Tacir sayılan kişi tacir olmanın nimetlerinden yararlanır ve külfetlerine maruz kalır. Dolayısıyla bu kişiler de defter tutmak zorundadır

Teslim halinde defter, hesap ve kâğıtların her tarafı gerek mahkeme ve gerekse ilgililer tarafından incelenebilir (TTK md. 85). İnceleme hakkı mahkeme ve ilgililere tanınmış olduğundan, bu yetki miras
yoluyla ticari bir işletmenin intikalinde mirasçılara, kollektif, komandit, limited ve adi şirketlerde ortaklara, iflasta da iflas idaresine aittir. Ticari işletmede alacak ve borçları bulunan üçüncü şahıslar TTK md. 85’a dayanarak defterlerin teslimini isteyemezler; bunlar ihtilaf halinde TTK md. 83-84 uyarınca defter ve belgelerin ibrazını isteyebilirler.

HMK md 222, f. 2 ve 3 gereğince defterlerin sahibi lehine delil olarak kullanılabilmesi için; Defterlerin delil olarak kullanılacağı uyuşmazlık ticari işletmeyle ilgili işlerden çıkmış olmalıdır. Diğer seçenekler Ticari Defterlerin Sahibi Aleyhine Delil Olması’nın özellikleridir.

Tecdit (Alacağın Yenilenmesi) Borçlar hukukunda yenileme, yeni bir borcun kurulması suretiyle eski borcun ortadan kalkmasıdır (TBK md. 144, md. 145). Aksi kararlaştırılmamışsa yenileme, alacağın çekişmesiz bir biçimde tanınması sonucunu doğurur ve alacaklı alacağını eski borca tabi olmaksızın isteyebilir.

Yönetmelikte odanın üye sayısı, gelir durumu, bilgi işlem altyapısı, odada çalışan personelin sayı ve nitelik yönünden yeterlilikleri, odanın bulunduğu il ya da ilçenin çevresindeki müdürlüklere olan uzaklıkları dikkate alınacağı, diğer şartların bir tebliğ ile belirleneceği ifade edilmiştir.

559 sayılı KHK ile ortaya çıkan değişiklik yeni kanunda da korunmaktadır. Buna göre, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’nın gözetiminde olmak üzere sicil işlemleri ticaret ve sanayi veya ticaret odaları bünyesinde kurulacak ticaret sicil müdürlükleri tarafından gerçekleştirilir.