TIBBİ İSTATİSTİK

Sağlık yöneticileri için veri kaynakları ölümler, doğumlar, hastalıklar ve sağlık hizmetleri konusunda sürekli olarak tutulan kayıtlar veya deneylerle saptanan veriler olabilir. İstatistikte toplanan ilk veriler ham veri olarak tanımlanır. Ham veriler üzerinde herhangi bir düzenleme ve işlem yapılmamış verilerdir.

Derleme genel ve kısmi olarak da sınıflandırılabilir. Bu sınıflandırma istatistiksel açıdan oldukça önemlidir. Bazı durumlarda üzerinde araştırma yapılan ana kütlenin tamamının gözlenmesi maliyet, zaman ve işgücü açısından imkansızdır. Bu gibi durumlarda ana kütleyi oluşturan birimlerin tamamının gözlenmesi yerine olası gözlem birimlerinin bir bölümü seçilerek incelenir. Bu derleme türü kısmi derleme olarak tanımlanır. Kısmi derlemede ana kütle içinden tesadüfi bir örneklem seçilerek gözlem yapılır. Bundan dolayı kısmi derleme “örnekleme” olarak da tanımlanmaktır. Türkiye'deki kanser hastalarının yaşlarının belirlenmesi için yürütülen bir araştırmada, kanser hastaları arasından tesadüfî olarak seçilen bir grubun gözlenerek yaşlarının tespit edilmesi kısmi derlemeye örnektir.

Derlenen verilerden anlamlı sonuçlar çıkarabilmek için verinin taşıması gereken özellikler; doğru, güvenilir,güncel ve düşük maliyetli veri olmasıdır.

Yürütülecek istatistiksel bir araştırma ister deneysel araştırma isterse de alan araştırması yöntemi olsun, kullanılacak özel veri toplama teknikleri; gözlem, görüşme, anket, taramalar ve muayenelerdir. Sağlık kayıtları ise sistematik veri toplama tekniklerindendir.

Çapraz tablo

Histogram

Bundan dolayı genel derleme “tamsayım” olarak da tanımlanmaktır.

Derlemenin ilk sınıflandırılması verilerin elde ediliş  biçimine göre doğrudan(dolaysız) ve dolaylı derlemedir. Araştırılması söz konusu olan ana kütle birimleri doğrudan gözlenip kayıt altına alınıyorsa doğrudan derleme,  ilgilenilen ana kütle birimlerinin gözlenmesi yerine farklı bir ana kütlenin birimleri gözlenerek asıl ana kütle hakkında veri derlenmesi ise dolaylı derleme  türü olarak tanımlanır.

Dolaylı derleme ile elde edilen verilerin güvenirliği doğrudan derlemeye göre daha azdır. Bu nedenle uygulamalarda dolaylı derleme türü tercih edilmemektedir. Bu durumda doğru yanıt E'dir.

İstatistikte toplanan ilk veriler ham veri olarak tanımlanır. Ham veriler üzerinde herhangi bir düzenleme ve işlem yapılmamış verilerdir.

Sağlık alanında kullanılan sistematik veri kaynakları, kayıtlar, sayımlar ve özel bildirimlerdir. Buna karşılık yürütülecek istatistiksel bir araştırma ister deneysel araştırma isterse de alan araştırması yöntemi olsun, kullanılacak özel veri toplama teknikleri; gözlem, görüşme, anket, taramalar ve muayenelerdir.

Derlenen verilerden anlamlı sonuçlar çıkarabilmek için verinin taşıması gereken bazı özellikler vardır. Bu özellikler kısaca doğruluk, güvenilirlik, güncellik ve maliyettir.

Ana kütleyi oluşturan birimlerin tamamının gözlenmesi yerine olası gözlem birimlerinin bir bölümü seçilerek incelenir. Bu derleme türü kısmi derleme olarak tanımlanır. Kısmi derleme “örnekleme” olarak da tanımlanmaktır.

Grafik çizimi belli kurallar çerçevesinde yapılır. Grafiklerin konusunu gösteren bir başlığı olmalıdır. Bir grafikte yer alan şekil ve çizgilerin anlamları grafik üzerinde belirtilmelidir. Grafiğin apsis (yatay eksen –x) ve ordinat (düşey eksen –y) eksenlerinin ölçeklendirilmesi ve bu eksenlerin tanımları grafik üzerinde gösterilmelidir. Ayrıca çizilen grafiğin kaynağının da belirtilmesi gerekir. Grafikte anlaşılması ve yorumlanması zor olan işaretlemelere ve şekillere yer verilmemelidir. Çok sayıda işaretleme ve şekil grafiğin anlaşılırlığını etkileyeceğinden işaretleme ve şekiller makul seviyede olmalıdır.

Birbirine bitişik dikdörtgenlerden oluşan grafiğe histogram adı verilir. Histogram sürekli nicel veriler için uygun bir gösterim biçimidir.

Zaman serisi grafiği olarak ta adlandırılan çizgi grafikleri değişkenin zaman içindeki değişimini görsel olarak gösterir. Diğer grafiklere göre zamana bağlı değişimleri daha iyi bir şekilde açıklamaktadır.

Sağlık-NET bünyesinde Aralık 2011 tarihine kadar hazırlanmış olan Minimum Sağlık Veri Seti adedi 46 tanedir. Bu veri setlerinin listesine ve içeriklerine Ulusal Sağlık Veri Sözlüğü Web Browser üzerinden ulaşılabilmektedir. Veri setlerini ana gruplar halinde ifade etmek gerekirse 10 farklı veri seti grubundan bahsetmek mümkündür; 1. Kayıt Veri Setleri 2. Doğum-Ölüm Veri Setleri 3. Bebek-Çocuk Veri Setleri 4. Kadın Sağlığı Veri Setleri 5. Bulaşıcı Hastalık Veri Setleri 6. Muayene Grubu Veri Setleri 7. Yatan Hasta Veri Setleri 8. Kronik Hastalık Veri Setleri 9. Organ ve Kök Hücre Nakil Veri Setleri 10. Akıl ve Ruh Sağlığı Veri Setleri

Sağlık Bakanlığının veri şeması Temel Sağlık İstatistikleri Müdürlüğü (TSİM), İnsan Kaynakları Yönetimi Sistemi (İKYS), Sağlık Kuruluşları Yönetim Sistemi (SKYS), Malzeme Kaynakları Yönetim Sistemi (MKYS) ve Çekirdek Kaynak Yönetim Sisteminden (ÇKYS) meydana gelmektedir.

Yürütülecek istatistiksel bir araştırma ister deneysel araştırma isterse de alan araştırması yöntemi olsun, kullanılacak özel veri toplama teknikleri; gözlem, görüşme, anket, taramalar ve muayenelerdir.

Görüşme tekniğiyle veri derlemede görüşmeci daha önce hazırlanmış olan soru kâğıdındaki soruları ilgiliye sorar, yanıtları da soru kâğıdında yanıtlara ayrılmış olan yerlere kaydeder. Görüşmeci ve yanıtlayıcı kişi arasındaki doğrudan ilişkiyle derlenen verilerin birtakım yararları olduğu gibi sakıncaları da olabilir; 1. Kendileriyle doğrudan ilişki kurulan kişiler, yöneltilen sorulara cevap verme eğilimindedir. Görüşülen kişilerin büyük bir bölümü yararlı yanıtlar verebilir. 2. Görüşme tekniği soruların yanlış anlaşılmasını engellerken, tamamlayıcı bir takım verilerin de derlenmesine imkân sağlayabilir. Veri derleme tekniği olarak görüşme seçildiğinde bazı sakıncalar ortaya çıkabilir; 1. Görüşmeci yanıtlayanların seçiminde objektif davranmayabilir. Bu durum verilerde bir yanlılığa neden olur. 2. Görüşmeci tutum ve davranışlarıyla yanıtlayanı etkileyebilir. 3. Görüşmeci yanıtları kaydetmede hatalar yapabilir.