TIBBİ İSTATİSTİK

Birimler öncelikle belirli bir maddi varlığa sahip olup olmamasına göre “maddi birim” veya “maddi olmayan birim” biçiminde sınıflandırılmaktadır. Bu sınıflama biçiminde birimlerin boyutlarının olup olmaması dikkate alınır. Maddi birim, elle tutulur ve gözle görülür, yani uzunluk, genişlik ve yükseklik boyutlarına sahip olan birimlerdir. Maddi olmayan birim ise boyutları olmayan birimlerdir. Örneğin, insan, bitki, bina v.b. birimler maddi, doğum, ölüm, hastalık, bir ilaç denemesi gibi birimler maddi
olmayan birimlerdir.

Birimlerin sınıflandırılmasında “doğal birim” ve “doğal olmayan birim” biçiminde bir ayrım da yapılmaktadır. Doğal birim, parçalara ayrıldığında veya birleştirildiğinde birim olma özelliklerini yitiren birimlerdir. Örneğin, deneysel bir çalışmada denek olarak kullanılan bir farenin ikiye bölünmesi durumunda iki canlı fare oluşmaz. Benzer biçimde otomobil, bina doğal birime örnek olarak verilebilir. Doğal olmayan birim ise bir bütün olma niteliğinde olmayan, dolayısıyla parçalandığında ya da
birleştirildiğinde birim olma niteliğini koruyan birimlerdir. Bu durumda birimlerin sadece büyüklükleri Örneğin, deneysel bir çalışmada büyük hacimli bir sıvı daha küçük miktarlara ayrılarak denemede birim olarak kullanılabilir. Bir arazi parçası daha küçük parsellere ayrılarak tarımsal denemelerde birim olarak kullanılabilmektedir. Verilen iki örnekte de birimler aynı araştırma düzeninde
parçalandıklarında veya birleştirildiklerinde birim olma niteliğini kaybetmezler.

Bir değişken kütleyi oluşturan birimlerde çeşitli biçimlerde ortaya çıkabilir. Belirli bir değişkenin birimlerde ortaya çıkış biçimine “düzey” adı verilir. Düzeyler araştırma için verileri (gözlem değerleri, ölçüm sonuçları) oluşturur. Bu anlamda değişken, birimler topluluğunu veriler topluluğuna dönüştüren bir işleve sahiptir. Değişkenler çeşitli açılardan sınıflandırılabilirler. Bu sınıflandırma biçimleri bir araştırmanın istatistiksel olarak tanımlanmasında ele alınacak değişkenlerin belirlenmesinde yararlı olmaktadır.

Sayısal değişkenler ayrıca “sürekli sayısal değişken” ve kesikli sayısal değişken” olmak üzere iki gruba ayrılabilir. Sayısal bir değişkenin herhangi iki düzeyi arasına düşünsel olarak sonsuz sayıda yeni düzey ilave edilebiliyorsa sürekli, sınırlı sayıda yeni düzey ilave edilebiliyorsa kesikli sayısal değişken söz konusu olur. Örneğin ağırlık değişkeninin iki düzeyi arasına sonsuz sayıda yeni düzey getirilebilir, ancak ailedeki çocuk sayısı değişkeninin iki düzeyi arasına sınırlı sayıda düzey ilave edilebilir. Buna göre ağırlık sürekli, çocuk sayısı kesikli sayısal değişkendir.

Sınıflayıcı ölçek, incelenen değişken bakımından birimlerin eşdeğer olup olmadıklarını ortaya koyan ölçme düzeyidir. Bu ölçekte incelenen değişken bakımından benzer birimlere diğer birimlerden ayırmak için aynı simge verilir. Bu simgeler sayılar olsa bile bunlar sadece birimlerin hangi sınıfa (kategoriye) ait
olduklarını belirler. Örneğin bir hastaneye başvuranların meslek bakımından incelenmesiyle çeşitli meslek sınıflarına ayrılması ve her bir sınıfın da bir sayı veya simgeyle gösterilmesi durumunda sınıflayıcı ölçek söz konusu olur. Sınıflayıcı ölçekte gözlem sonuçlarıyla sadece birimlerin sınıflandırılması işlemi yapılabilir. Buna karşın sıralama ve aritmetik işlemler yapılamaz. Sınıflayıcı ölçekle ölçülebilen değişkenlere ilişkin cinsiyet, medeni durum, hastanın yattığı servis, 7hastane türü v.b. örnek olarak verilebilir.

Sıralayıcı ölçek ele alınan birimlerin incelenen değişken bakımından sınıflandırılması yanında önem sıralarını da belirleyen ölçektir. Bu ölçekte gözlem sonuçları sayı ile ifade edildiğinde bunlar sıra sayılarıdır. Burada sayıların sırasının bir anlamı olmakla birlikte, bunlar arasındaki farkın bir anlamı yoktur. Başka bir anlatımla sıralayıcı ölçekte gözlem sonuçlarıyla sınıflama ve sıralama işlemleri yapılabilirken
aritmetik işlemler yapılamaz. Sıralayıcı ölçekle ölçülebilen değişkenlere öğrenim düzeyi, ordu ve emniyet mensuplarının rütbeleri, başarı düzeyi örnek olarak verilebilir

Aralıklı ölçekte değişkenler için elde edilen gözlem değerleri sayılarla ifade edilirler ve bunlar arasındaki farklar bir anlam taşımaktadır. Ele alınan bir değişkenin aralıklı ölçekle ölçülebilmesi için bir ölçü biriminin tanımlanması gerekir Burada farklı ölçü birimlerinde farklı değerler elde edilmektedir. Aralıklı ölçekte sıfır değeri bir anlam ifade eder, yani yokluk anlamına gelmez. Aralıklı ölçekle ölçülebilen değişkenler için elde edilen gözlem sonuçlarıyla sınıflama, sıralama ve aritmetik işlemler yapılabilir. Ancak herhangi iki değer arasındaki farkın bir anlamı varken iki değer arasındaki kattan söz edilemez. Aralıklı ölçekle ölçülebilen değişkenlere takvim zamanı, başarı örnek olarak verilebilir.

Sosyal bilimlerde bireylerin duyguları, düşünceleri, tutumları, beğeni düzeyleri, kaygıları ile ilgili veriler anket yoluyla toplanmaktadır. Buna bağlı olarak elde edilen veriler genellikle sınıflayıcı ve sıralayıcı ölçme düzeyinde olmaktadır. Likert ölçeği, insanların belirli bir konudaki tavırlarını ölçmek amacıyla geliştirilmiş bir yaklaşımdır. Likert ölçeğinin oluşturulmasında yanıtlayıcılara belirli bir konuya ilişkin
çeşitli ifadeler (maddeler) sunulur ve bunlara karşı tavırlarını ifade eden seçeneği işaretlemeleri istenir. Örneğin, hasta memnuniyetinin belirlenmesine ilişkin bir araştırmada “hemşirelik hizmetleri yeterlidir”, “hastanenin genel temizliği iyidir”, “doktorum hastalığım konusunda doğruları söyler” biçimindeki ifadeler için yanıtlayıcının ifadelere katılma derecesi genellikle 5’li ölçekle “kesinlikle katılmıyorum” ile “kesinlikle katılıyorum” arasında seçenekleri işaretlemesi biçiminde belirlenir. Yanıtlayıcının bu biçimdeki çok sayıda soruya verdikleri cevaplardan hareketle toplam skoru hesaplanabilir. Ancak soruların oluşturulmasında farklı tavırları ortaya çıkarmada geçerli ve güvenilir olduklarının belirlenmesi gerekir. Bu amaçla çeşitli yaklaşımlardan yararlanılmaktadır.