SAĞLIK ALANINA ÖZEL İSTATİKSEL YÖNTEMLER

Sağlık alanında kullanılan istatistiksel yöntemlerin temel amacı;

• Bölgenin uzun, orta ve kısa vadede sağlıkla ilgili hizmet planlamasını yapmak,
• Sağlık kurumlarındaki tedavi hizmetlerinin aksamadan yürümesini sağlamak, doktor ve personel sayısını düzenlemek,
• Sağlık kurumlarındaki hastaların bakım ve tedavi hizmetlerinin sürekliliğini sağlamak, toplum dinamiklerine göre yeniden düzenlemek ve değerlendirmek,
• Sağlık kurumlarında verilen hizmetin kalitesini arttırmak,
• Belirli aralıklarla, doktor, yardımcı sağlık personeli, hasta ve hasta yakınlarının bilgi, tutum ve davranışlarını araştırarak sağlık hizmetlerinin en iyi şekilde yürütülmesini sağlamak,
• Yapılacak olan bilimsel çalışmalara en doğru bilgiyi sağlamak, bu çalışmalara yol göstermek,
• Sağlık çalışanlarının, kendi alanlarında yayınlanan güncel bilimsel çalışmaları değerlendirebilmesini sağlamaktır.

Nüfus, belirli bir zamanda sınırları belirlenmiş bir bölgede yaşayan insan sayısı olarak tanımlanabilir. Bir ülkenin ya da bölgenin sağlık ile ilgili istatistiklerinin, hız ve oranlarının hesaplanmasında bölgenin nüfusu ve nüfusun yapısal özelliklerinden yararlanılmaktadır. Bölgede belirli bir zamandaki yaşayan bireylerin sayılarak çeşitli özelliklerinin kaydedilmesi işlemine nüfus sayımı denir.

De facto, sayım anında bireylerin bulundukları bölge içerisinde sayılmasıdır.

De jure, sayım anında bireylerin bulundukları bölge içerisinde değil sürekli oturma yerlerindeki nüfusta sayılması yöntemidir.

Ülkelerin veya bölgelerin nüfusları, belli yaş gruplarındaki insanların yoğunluklarına göre farklı isimlerle anılmaktadır. Eğer, 65 ve daha üzeri yaştaki insanlar (65+), toplumun %10’undan fazla ise bu tür toplumların nüfus yapısına yaşlı nüfus adı verilmektedir. Endüstriyel toplumların nüfus yapıları yaşlı nüfusa örnek olarak verilebilir.

15 yaş altı nüfusun, genel nüfus içerisindeki oranı yüksek ise bu tür toplumların nüfus yapısına genç nüfus adı verilir. Özellikle bu oran %40’ın üzerinde ise bu tür toplumlara genç nüfuslu toplumlar denir. Genellikle geri kalmış ülkeler ya da bölgelerin nüfusları bu özelliği taşımaktadır.

0-14 yaş nüfusu tüm topluma oranlandığında %30-40, 15-64 yaş nüfusu %50-60, 65+ yaş nüfusu ise %5-9 oranlarında yoğunluğa sahip olan bölgelere orta yaşlı nüfus adı verilir. Kalkınmakta olan ülkelerin nüfus yapıları bu formdadır.

Nüfus pramidi, nüfusun yaş ve cinsiyet yapısını incelemeyi sağlayan grafiksel bir yöntemdir. Aynı zamanda nüfusun yaş ve cinsiyet yapısını bir zaman dilimi içerisinde değerlendirme olanağı sağlamaktadır. Bu grafiksel yöntemde nüfusun yaşa ve cinsiyete göre dağılımı beşerli yaş gruplarına göre gösterilir. 0-4 yaş grubu tabanda, 90+ yaş grubu tavanda olacak şekilde artan beşli yaş grupları yukarıya doğru orantılı olarak yatay dikdörtgen çubuklar dizilerek çizilmektedir. Farklı iki cinsiyete ait aynı yaş grubundaki verileri, toplam nüfus içerisindeki yoğunluğunu da dikkate alarak karşılaştırma olanağı sağlar. Nüfus pramitleri ülkelerin sosyo-ekonomik yapıları hakkında da önemli bilgiler vermektedir. Aşağıda Şekil 4.1’de nüfus piramitlerine ilişkin bazı örnekler verilmiştir.

Evlenmelerle ilgili olarak sıklıkla kullanılan hızlar aşağıdaki gibi sıralanabilir.

• Genel Evlenme Hızı
• Evlenelebilecek Yaşa Özel Evlenme Hızı
• Kadınlara Özel Evlenme Hızı
• Erkeklere Özel Evlenme Hızı

Belirli bir yıl içerisindeki evlenme sayısının o yıla ait yıl ortası nüfusa bölünmesi ile hesaplanır. Binde olarak yorumlanır.

Belirli bir yıl içerisindeki evlenen erkek sayısının o yıla ait evlenebilecek yaşta olan erkeklerin yıl ortası nüfusuna bölünmesi ile hesaplanır. Binde olarak yorumlanır.

Belirli bir yıl içerisindeki evlenen kadın sayısının o yıla ait evlenebilecek yaşta olan kadınların yıl ortası nüfusuna bölünmesi ile hesaplanır. Binde olarak yorumlanır.

• Kaba Boşanma Hızı (KBH)
• Genel Boşanma Hızı (GBH)
• Cinsiyete Özel Boşanma Hızı (CÖBH)
• Yaşa ve Cinsiyete Özel Boşanma Hızı (YCÖBH)

Canlı Doğum, çocuğun doğduğu andan itibaren en az birkaç dakika yaşadığı, ağlama, nefes alma ve hareket etme gibi hayat belirtileri gösterdiği doğumdur. Diğer bir ifade ile gebelik süresini dikkate almadan anne vücudundan ayrıldığı anda soluk alan, kalp atımı, kordonda nabız ve çizgili adalelerin hareketi gibi herhangi bir yaşam belirtisi gösteren gebelik sanucuna canlı doğum denir.

Fetüs Ölümü (Ölü doğum) ise gebelik süresini dikkate almadan anne vücudundan ayrıldığı anda soluk almayan, kalp atımı, kordonda nabız ve çizgili adalelerin hareketi gibi herhangi bir yaşam belirtisi göstermeyen gebelik sonucuna ölü doğum adı verilir.

Erken Fetüs Ölümü (Düşük) : Gebelik süresi 28 haftadan az olan fetüs ölümüdür.

Geç Fetüs Ölümü (Ölü Doğum) : Gebelik süresi 28 haftadan çok olan fetüs ölümüdür.

Prematüre Doğum: Gebelik süresi 37 haftadan (259 günden) az olan canlı doğum

Sürmatüre Doğum (Gecikmiş doğum, sürmatürasyon): Gebelik süresi 42 haftadan fazla olan canlı doğumdur.

Prevalans hızı: İnceleme süresi (period) içinde mevcut hasta sayısının (eski ve yeni olgular dahil olmak üzere) risk altındaki nüfusa bölünmesiyle elde edilen hastalık hızıdır. Bir hastalığın o toplumda görülme sıklığı olarakta ifade edilir. Prevalans hızı, genellikle kronik hastalıkların görülme sıklıklarını ifade etmekte kullanılmaktadır.