TIBBİ İSTATİSTİK - Deneme Sınavı - 29

Birbirinin tam benzeri olan olaylar “tipik olaylardır. Bu tür olaylardan ele alınan
değişken açısından sadece biri incelense ait  olduğu kütleyi temsil eder. Bu tür olaylar birim anlamında istatistiğin konusunu oluşturmaz. Örneğin bir hastane işletmesinde görev yapan doktorların meslek açısından incelenmesinde doktorlar tipik olay durumundadır.

Birimler öncelikle belirli bir maddi varlığa sahip olup olmamasına göre “maddi birim” veya “maddi olmayan birim” biçiminde sınıflandırılmaktadır. Bu sınıflama biçiminde birimlerin boyutlarının olup olmaması dikkate alınır. Maddi birim, elle tutulur ve gözle görülür, yani uzunluk, genişlik ve yükseklik boyutlarına sahip olan birimlerdir. Maddi olmayan birim ise boyutları olmayan birimlerdir. Örneğin, insan, bitki, bina v.b. birimler maddi, doğum, ölüm, hastalık, bir ilaç denemesi gibi birimler maddi
olmayan birimlerdir.

Birimlerin sınıflandırılmasında “doğal birim” ve “doğal olmayan birim” biçiminde bir ayrım da yapılmaktadır. Doğal birim, parçalara ayrıldığında veya birleştirildiğinde birim olma özelliklerini yitiren birimlerdir. Örneğin, deneysel bir çalışmada denek olarak kullanılan bir farenin ikiye bölünmesi durumunda iki canlı fare oluşmaz. Benzer biçimde otomobil, bina doğal birime örnek olarak verilebilir. Doğal olmayan birim ise bir bütün olma niteliğinde olmayan, dolayısıyla parçalandığında ya da
birleştirildiğinde birim olma niteliğini koruyan birimlerdir. Bu durumda birimlerin sadece büyüklükleri Örneğin, deneysel bir çalışmada büyük hacimli bir sıvı daha küçük miktarlara ayrılarak denemede birim olarak kullanılabilir. Bir arazi parçası daha küçük parsellere ayrılarak tarımsal denemelerde birim olarak kullanılabilmektedir. Verilen iki örnekte de birimler aynı araştırma düzeninde
parçalandıklarında veya birleştirildiklerinde birim olma niteliğini kaybetmezler.

Sayısal değişkenler ayrıca “sürekli sayısal değişken” ve kesikli sayısal değişken” olmak üzere iki gruba ayrılabilir. Sayısal bir değişkenin herhangi iki düzeyi arasına düşünsel olarak sonsuz sayıda yeni düzey ilave edilebiliyorsa sürekli, sınırlı sayıda yeni düzey ilave edilebiliyorsa kesikli sayısal değişken söz konusu olur. Örneğin ağırlık değişkeninin iki düzeyi arasına sonsuz sayıda yeni düzey getirilebilir, ancak ailedeki çocuk sayısı değişkeninin iki düzeyi arasına sınırlı sayıda düzey ilave edilebilir. Buna göre ağırlık sürekli, çocuk sayısı kesikli sayısal değişkendir.

Sınıflayıcı ölçek, incelenen değişken bakımından birimlerin eşdeğer olup olmadıklarını ortaya koyan ölçme düzeyidir. Bu ölçekte incelenen değişken bakımından benzer birimlere diğer birimlerden ayırmak için aynı simge verilir. Bu simgeler sayılar olsa bile bunlar sadece birimlerin hangi sınıfa (kategoriye) ait
olduklarını belirler. Örneğin bir hastaneye başvuranların meslek bakımından incelenmesiyle çeşitli meslek sınıflarına ayrılması ve her bir sınıfın da bir sayı veya simgeyle gösterilmesi durumunda sınıflayıcı ölçek söz konusu olur. Sınıflayıcı ölçekte gözlem sonuçlarıyla sadece birimlerin sınıflandırılması işlemi yapılabilir. Buna karşın sıralama ve aritmetik işlemler yapılamaz. Sınıflayıcı ölçekle ölçülebilen değişkenlere ilişkin cinsiyet, medeni durum, hastanın yattığı servis, 7hastane türü v.b. örnek olarak verilebilir.

Aralıklı ölçekte değişkenler için elde edilen gözlem değerleri sayılarla ifade edilirler ve bunlar arasındaki farklar bir anlam taşımaktadır. Ele alınan bir değişkenin aralıklı ölçekle ölçülebilmesi için bir ölçü biriminin tanımlanması gerekir Burada farklı ölçü birimlerinde farklı değerler elde edilmektedir. Aralıklı ölçekte sıfır değeri bir anlam ifade eder, yani yokluk anlamına gelmez. Aralıklı ölçekle ölçülebilen değişkenler için elde edilen gözlem sonuçlarıyla sınıflama, sıralama ve aritmetik işlemler yapılabilir. Ancak herhangi iki değer arasındaki farkın bir anlamı varken iki değer arasındaki kattan söz edilemez. Aralıklı ölçekle ölçülebilen değişkenlere takvim zamanı, başarı örnek olarak verilebilir.

Sosyal bilimlerde bireylerin duyguları, düşünceleri, tutumları, beğeni düzeyleri, kaygıları ile ilgili veriler anket yoluyla toplanmaktadır. Buna bağlı olarak elde edilen veriler genellikle sınıflayıcı ve sıralayıcı ölçme düzeyinde olmaktadır. Likert ölçeği, insanların belirli bir konudaki tavırlarını ölçmek amacıyla geliştirilmiş bir yaklaşımdır. Likert ölçeğinin oluşturulmasında yanıtlayıcılara belirli bir konuya ilişkin
çeşitli ifadeler (maddeler) sunulur ve bunlara karşı tavırlarını ifade eden seçeneği işaretlemeleri istenir. Örneğin, hasta memnuniyetinin belirlenmesine ilişkin bir araştırmada “hemşirelik hizmetleri yeterlidir”, “hastanenin genel temizliği iyidir”, “doktorum hastalığım konusunda doğruları söyler” biçimindeki ifadeler için yanıtlayıcının ifadelere katılma derecesi genellikle 5’li ölçekle “kesinlikle katılmıyorum” ile “kesinlikle katılıyorum” arasında seçenekleri işaretlemesi biçiminde belirlenir. Yanıtlayıcının bu biçimdeki çok sayıda soruya verdikleri cevaplardan hareketle toplam skoru hesaplanabilir. Ancak soruların oluşturulmasında farklı tavırları ortaya çıkarmada geçerli ve güvenilir olduklarının belirlenmesi gerekir. Bu amaçla çeşitli yaklaşımlardan yararlanılmaktadır.

Derleme genel ve kısmi olarak da sınıflandırılabilir. Bu sınıflandırma istatistiksel açıdan oldukça önemlidir. Bazı durumlarda üzerinde araştırma yapılan ana kütlenin tamamının gözlenmesi maliyet, zaman ve işgücü açısından imkansızdır. Bu gibi durumlarda ana kütleyi oluşturan birimlerin tamamının gözlenmesi yerine olası gözlem birimlerinin bir bölümü seçilerek incelenir. Bu derleme türü kısmi derleme olarak tanımlanır. Kısmi derlemede ana kütle içinden tesadüfi bir örneklem seçilerek gözlem yapılır. Bundan dolayı kısmi derleme “örnekleme” olarak da tanımlanmaktır. Türkiye'deki kanser hastalarının yaşlarının belirlenmesi için yürütülen bir araştırmada, kanser hastaları arasından tesadüfî olarak seçilen bir grubun gözlenerek yaşlarının tespit edilmesi kısmi derlemeye örnektir.

Derlenen verilerden anlamlı sonuçlar çıkarabilmek için verinin taşıması gereken özellikler; doğru, güvenilir,güncel ve düşük maliyetli veri olmasıdır.

Yürütülecek istatistiksel bir araştırma ister deneysel araştırma isterse de alan araştırması yöntemi olsun, kullanılacak özel veri toplama teknikleri; gözlem, görüşme, anket, taramalar ve muayenelerdir. Sağlık kayıtları ise sistematik veri toplama tekniklerindendir.

Çapraz tablo

Histogram

Bundan dolayı genel derleme “tamsayım” olarak da tanımlanmaktır.

İstatistikte toplanan ilk veriler ham veri olarak tanımlanır. Ham veriler üzerinde herhangi bir düzenleme ve işlem yapılmamış verilerdir.

Sağlık alanında kullanılan sistematik veri kaynakları, kayıtlar, sayımlar ve özel bildirimlerdir. Buna karşılık yürütülecek istatistiksel bir araştırma ister deneysel araştırma isterse de alan araştırması yöntemi olsun, kullanılacak özel veri toplama teknikleri; gözlem, görüşme, anket, taramalar ve muayenelerdir.

Derlenen verilerden anlamlı sonuçlar çıkarabilmek için verinin taşıması gereken bazı özellikler vardır. Bu özellikler kısaca doğruluk, güvenilirlik, güncellik ve maliyettir.

Ana kütleyi oluşturan birimlerin tamamının gözlenmesi yerine olası gözlem birimlerinin bir bölümü seçilerek incelenir. Bu derleme türü kısmi derleme olarak tanımlanır. Kısmi derleme “örnekleme” olarak da tanımlanmaktır.

Birbirine bitişik dikdörtgenlerden oluşan grafiğe histogram adı verilir. Histogram sürekli nicel veriler için uygun bir gösterim biçimidir.

Sağlık-NET bünyesinde Aralık 2011 tarihine kadar hazırlanmış olan Minimum Sağlık Veri Seti adedi 46 tanedir. Bu veri setlerinin listesine ve içeriklerine Ulusal Sağlık Veri Sözlüğü Web Browser üzerinden ulaşılabilmektedir. Veri setlerini ana gruplar halinde ifade etmek gerekirse 10 farklı veri seti grubundan bahsetmek mümkündür; 1. Kayıt Veri Setleri 2. Doğum-Ölüm Veri Setleri 3. Bebek-Çocuk Veri Setleri 4. Kadın Sağlığı Veri Setleri 5. Bulaşıcı Hastalık Veri Setleri 6. Muayene Grubu Veri Setleri 7. Yatan Hasta Veri Setleri 8. Kronik Hastalık Veri Setleri 9. Organ ve Kök Hücre Nakil Veri Setleri 10. Akıl ve Ruh Sağlığı Veri Setleri

Sağlık Bakanlığının veri şeması Temel Sağlık İstatistikleri Müdürlüğü (TSİM), İnsan Kaynakları Yönetimi Sistemi (İKYS), Sağlık Kuruluşları Yönetim Sistemi (SKYS), Malzeme Kaynakları Yönetim Sistemi (MKYS) ve Çekirdek Kaynak Yönetim Sisteminden (ÇKYS) meydana gelmektedir.