TIBBİ İSTATİSTİK - Deneme Sınavı - 2

Aralıklı ölçekte değişkenler için elde edilen gözlem değerleri sayılarla ifade edilirler ve bunlar arasındaki farklar bir anlam taşımaktadır. Ele alınan bir değişkenin aralıklı ölçekle ölçülebilmesi için bir ölçü biriminin tanımlanması gerekir Burada farklı ölçü birimlerinde farklı değerler elde edilmektedir. Aralıklı ölçekte sıfır değeri bir anlam ifade eder, yani yokluk anlamına gelmez. Aralıklı ölçekle ölçülebilen değişkenler için elde edilen gözlem sonuçlarıyla sınıflama, sıralama ve aritmetik işlemler yapılabilir. Ancak herhangi iki değer arasındaki farkın bir anlamı varken iki değer arasındaki kattan söz edilemez. Aralıklı ölçekle ölçülebilen değişkenlere takvim zamanı, başarı örnek olarak verilebilir.

Sosyal bilimlerde bireylerin duyguları, düşünceleri, tutumları, beğeni düzeyleri, kaygıları ile ilgili veriler anket yoluyla toplanmaktadır. Buna bağlı olarak elde edilen veriler genellikle sınıflayıcı ve sıralayıcı ölçme düzeyinde olmaktadır. Likert ölçeği, insanların belirli bir konudaki tavırlarını ölçmek amacıyla geliştirilmiş bir yaklaşımdır. Likert ölçeğinin oluşturulmasında yanıtlayıcılara belirli bir konuya ilişkin
çeşitli ifadeler (maddeler) sunulur ve bunlara karşı tavırlarını ifade eden seçeneği işaretlemeleri istenir. Örneğin, hasta memnuniyetinin belirlenmesine ilişkin bir araştırmada “hemşirelik hizmetleri yeterlidir”, “hastanenin genel temizliği iyidir”, “doktorum hastalığım konusunda doğruları söyler” biçimindeki ifadeler için yanıtlayıcının ifadelere katılma derecesi genellikle 5’li ölçekle “kesinlikle katılmıyorum” ile “kesinlikle katılıyorum” arasında seçenekleri işaretlemesi biçiminde belirlenir. Yanıtlayıcının bu biçimdeki çok sayıda soruya verdikleri cevaplardan hareketle toplam skoru hesaplanabilir. Ancak soruların oluşturulmasında farklı tavırları ortaya çıkarmada geçerli ve güvenilir olduklarının belirlenmesi gerekir. Bu amaçla çeşitli yaklaşımlardan yararlanılmaktadır.

Veri derlemek, gözlemi yapılacak birimleri ölçmek veya saymak, sonara da bunları göz önünde buldurulan değişken ya da değişkenlerin hangi konumlarına karşılık geldiklerini belirlemek ve kaydetmektir. Sağlık yöneticileri için veri kaynakları ölümler, doğumlar, hastalıklar ve sağlık hizmetleri konusunda sürekli olarak tutulan kayıtlar veya deneylerle saptanan veriler olabilir.

A hastanesinde 2020 yılında kanser hastalığının ölüm oranlarını araştırmak isteniyor. Bu araştırmada gözlem birimi A hastanesinde 2020 yılında kanser hastalarıdır.

Derleme, derlemenin zamanına göre ani ya da devamlı olarak da sınıflandırılabilmektedir. Kütleyi oluşturan gözlem birimlerinin belli bir zaman aralığındaki durumlarının belirlenmesi için yapılan derleme ani derlemedir. Ani derlemede kütleyi oluşturan birimler devamlı birimlerdir. Bu birimler,tanımlanan bir zaman aralığında toplu halde var olan ve gözlenen birimlerdir. Nüfus, hastane, tarım ve sanayi işyeri sayımları ani derlemeye örnektir. Araştırılması söz konusu olayın gözlenmesi olay gerçekleştiği anda oluyorsa bu derleme devamlı derlemedir. Bu olaylar belli bir zaman aralığı boyunca meydana geldikçe kayıt altına alınmaktadırlar. Devamlı derlemede kütle ani birimlerden oluşmaktadır. Bu birimlerin belli bir zaman aralığında gözlenmeleri ve kaydedilmeleri gerekmektedir. Doğum, ölüm,intihar, bir acil servise gelen hastaların yaralanma türü, evlenme ve bir hastanenin hasta hakları birimine
gelen şikâyetler devamlı derlemeye örnek olarak gösterilebilir.

Bir hastanenin acil servisine gelen hastaların şikayet nedenlerini araştırmak isteyen bir yönetici gereksinim duyduğu verileri hastanenin kayıtlarından
sağlayabilir, böyle bir araştırmada iç veri kaynağı kullanmış olacaktır.

Derlemenin ilk sınıflandırılması verilerin elde ediliş biçimine göre doğrudan(dolaysız) ve dolaylı derlemedir. Araştırılması söz konusu olan ana
kütle birimleri doğrudan gözlenip kayıt altına alınıyorsa doğrudan derleme, ilgilenilen ana kütle birimlerinin gözlenmesi yerine farklı bir ana kütlenin birimleri gözlenerek asıl ana kütle hakkında veri derlenmesi ise dolaylı derleme türü olarak tanımlanır. Nüfusun miktarı ve çeşitli niteliklere göre dağılımı belirlenmek istendiğinde doğrudan nüfusu oluşturan bireyler gözlemlendiğinden derleme doğrudandır. Buna karşılık, bir ülkede nüfusun miktarını bulmak için bu ülkedeki konutların sayısı belirlenebilir ki, bu dolaylı derlemedir. Böyle bir durumda asıl hakkında bilgi edinilmek istenen kütleye varabilmek için tahmin yapmak gerekir. Bu örnek için ülke nüfusu, konut sayısının bir konutta yaşayan ortalama kişi
sayısı tahminiyle çarpılarak belirlenir. Dolaylı derleme ile elde edilen verilerin güvenirliği doğrudan derlemeye göre daha az olacağından uygulamalarda dolaylı derleme türü tercih edilmemektedir.

Ana kütleyi oluşturan birimlerin tamamının gözlenmesi yerine olası gözlem birimlerinin bir bölümü seçilerek incelenir. Bu derleme türü kısmi derleme olarak tanımlanır. Genel derlemede ana kütleyi oluşturan bütün birimler denekler gözlenirken kısmi derlemede ana kütle içinden tesadüfi bir örneklem seçilerek gözlem yapılır. Bundan dolayı genel derleme “tamsayım”, kısmi derleme ise “örnekleme” olarak da tanımlanmaktır

Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından “Çekirdek Kaynak Yönetim Sistemi” ile toplanan veriler hazır veri kaynakları için önemli örneklerden biridir. Sağlık Bakanlığı “Çekirdek Kaynak Yönetim Sistemi” ile standart olarak geliştirilmiş formlara uygun olarak kayıtlar yapılmaktadır. İlgili birimlerin sağlıkla ilgili verileri kayıt altına alması sağlık bilgi kaynağını oluşturmaktadır.

Anket tekniği doğrudan yanıtlayanın doldurması gereken bir soru kâğıdına dayandırılmış bir veri derleme tekniğidir. Anketler; yanıt ya da yanıtları yazmayı gerektiren açık uçlu sorulardan oluşabileceği gibi daha önceden belirlenmiş yanıt seçeneklerinden birini veya birkaçını işaretlemeyi gerektiren kapalı uçlu sorulardan oluşur. Soru kâğıdı yanıtlayıcıya posta veya başka bir şekilde kendisine ulaştırılır.

Daire grafikleri tek bir değişken dikkate alınarak çizilen grafiklerdir. Nitel verilerin grafik gösteriminde kullanılmaktadır. Bir nitel değişkenin düzeyleri az olduğunda çoğunlukla daire grafikleri tercih edilmektedir. Dairenin alanı değişkenin düzeylerinin 360 lik daire içindeki paylarına göre parçalara ayrılır. Her bir düzeyin daire içindeki payını bulmak için; önce her bir düzeye ait frekans toplam frekans sayısına oranlanır, sonra bunların derece cinsine dönüştürülmesi için bu oranlar 360’ la çarpılır. Böylece her grubun daire içinde kaç derecelik bir merkez açıyla yer aldığı belirlenmiş olur.

Nitel verilerin gösteriminde sıklıkla çubuk grafikleri kullanılmaktadır. Bu grafikte, sıralayıcı veya sınıflayıcı ölçekle ölçülmüş değişkenlere ait verilerin sayılarını veya oranlarını gösterilmektedir. Çubuk grafiklerinde gruplar tabanları eşit ve birbirine bitişik olmayan dikdörtgenler ile çizilir.

Ortalama hesaplanırken, gözlem değerlerinden birinin değiştirilmesiyle ortalama değeri değişiyorsa bu duyarlı ortalamadır.Geometrik ortalamada gözlem değerlerinin hepsinin katılmasıyla hesaplanır.

Gözlem sayısının (n) aritmetik ortalama ile çarpımı, gözlem değerlerinin toplamına eşittir.

Aritmetik ortalama, aşırı küçük veya büyük değerlerden etkilenen bir ortalamadır. Dolayısıyla veriler içinde, diğer verilere nazaran aşırı küçük veya büyük değerler olması durumunda, aritmetik ortalama tüm verileri temsil eden bir ortalama olmayacaktır. Böyle durumlarda ise temsili olabilecek yani, verilerin geneline yakın olabilecek ortalama geometrik ortalamadır.

Bir istatistik serisindeki veriler geometrik olarak artıyorsa ya da diğer verilere nazaran aşırı büyük ya da küçük değerler varsa, bu durumda aritmetik ortalama temsili olmayacağından, geometrik ortalama hesaplanır. Mikroorganizmaların çoğalması, nüfus artışı, gibi birbirinin katları olarak çoğalan yani geometrik artış gösteren verilerde geometrik ortalama kullanılır.

Ortalamaların ve oranların ortalamaları hesaplanmak istendiğinde ya da farklı zaman ve yerde yapılan deney sonuçlarını birleştirerek ortak bir değer hesaplama gerektiğinde, “tartılı aritmetik ortalama” hesaplanır.

Bir veri setinden birden fazla mod bulunabilir. Mod hem nitel hem de nicel veriler için hesaplanabilir

Küçükten büyüğe sıralanmış verileri, iki eşit kısma ayıran ve tam ortaya düşen değere Medyan
(ortanca değer) adı verilir.

İstatistikte en sık kullanılan değişkenlik ölçüsü standart sapmadır. Standart sapma ve karesi olan varyans pek çok istatistiksel analize temel oluşturur Varyansın karekökü standart sapmadır.