TERMAL VE SPA HİZMETLERİ

Anadolu’da şifalı sıcak sular
yardımıyla tedavi olma geleneğinin, MÖ II. yüzyıldan itibaren Batı Anadolu bölgesinde
yer alan Allianoi kaplıca bölgesinde başladığı bilinmektedir. İzmir’in Bergama İlçesinin
kuzeydoğusunda, Paşa Ilıcası Mevkii’nde yer alan Allianoi Antik Kenti’nin, erken dönemlerde yer alan su ile ilgili birkaç basit yapısı, MS II. yüzyılda kutsal bir kült merkezine dönüşmüştür.

Yapılan arkeolojik çalışmalara göre, termal suların, Bronz Çağı’ndan bu yana yaklaşık
5000 yıldır Mısırlılar, Makedonlar, Persler, Romalılar, Türkler ve hatta Vikingler tarafından
temizlenme, dinlenme, zinde olma ve tedavi amaçlı kullanıldığı ortaya konulmuştur. Termal
sular ve mineralli suların temiz olma ve sağlık amaçlı kullanılması insanlık tarihi kadar eskidir. Özellikle Anadolu topraklarında, termal kaynakların tarih boyunca kullanılmasına şahitlik eden birçok hamam bulunmaktadır

Doğal olarak o bölgede kendiliğinden var olan
sıcak kaynaklara Batı ve Orta Anadolu’da ılıca, Güneybatı Anadolu’da girme, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde çermik gibi farklı isimler verilmektedir. Sıcak su kaynaklarının bulunduğu yerlerde suyun üzerine veya yakınına yapılan tesislere ise kaplıca adı
verilmektedir.

Doğal olarak o bölgede kendiliğinden var olan
sıcak kaynaklara Batı ve Orta Anadolu’da ılıca, Güneybatı Anadolu’da girme, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde çermik gibi farklı isimler verilmektedir. Sıcak su kaynaklarının bulunduğu yerlerde suyun üzerine veya yakınına yapılan tesislere ise kaplıca adı
verilmektedir.

Doğal olarak o bölgede kendiliğinden var olan
sıcak kaynaklara Batı ve Orta Anadolu’da ılıca, Güneybatı Anadolu’da girme, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde çermik gibi farklı isimler verilmektedir. Sıcak su kaynaklarının bulunduğu yerlerde suyun üzerine veya yakınına yapılan tesislere ise kaplıca adı
verilmektedir.

Modern anlamda kaplıca turizminin başlangıcı ve bugünkü hâle gelmesine yardımcı
olan olayların temelinde; 17.yüzyılda Avrupa’daki bazı doktorların mineralli suların iyileştirici etkilerini göz önünde bulundurarak hastalarını kaplıcalara göndermeye başlamaları
yatmaktadır

Atatürk’ün
isteği ile İstanbul Tıp Fakültesi’nde
“Hidro-Klimatoloji Kürsüsü”
kurularak kaplıca hekimliğinin
Türkiye’deki temelleri atılmıştır.

Halk hamamları en parlak dönemini Romalılar zamanında yaşamıştır.

Romalılar teknik ve mimari yönden mükemmel banyolar inşa etmişlerdi. Bugün hâlâ
yerlerinde meşhur kür şehirleri bulunmaktadır

Selçuklu Dönemi hamamlarına örnek olarak 12. yüzyılda Kayseri Kölük Hamamı, 13. yüzyılda Kayseri Sultan Hamamı, aynı yüzyıla tarihlenen Alanya İç Kale Hamamı, 1236 tarihli Sultan Han Hamamı, 1240 tarihli Karatay Hamamı ve Ağzıkarahan köyü
Hamamı verilebilir. Ayrıca Konya Sahip Ata Hamamı, 1275 tarihli Pervane Hamamı ise
kadın erkek kısmı ayrılmış çifte hamam örnekleridir

Termal ve SPA-wellness turizmi en eski sağlık turizmi çeşidi olarak kayıtlarda bulunmaktadır.
İnsanlar şifa bulmak için termal su kaynaklarının bulunduğu yerlere gitmişler ve tedavi olmuşlardır (Aktepe, 2013: 174). Termal turizm, termomineral su banyosu, içme, inhalasyon, çamur
banyosu gibi çeşitli yöntemlerin yanı sıra iklim kürü, fizik tedavi, iyileştirme, egzersiz, psikoterapi ve diyet gibi destek tedavilerinin birleştirilmesi ile yapılan kür (tedavi) uygulamaları
aynı zamanda termal suların eğlence ve rekreasyon amaçlı kullanımı ile gerçekleştirilen turizm
türüdür (Sağlık Turizmi el kitabı, 2012: 115). Bu tanımda da görüldüğü üzere termal turizm,
oldukça geniş bir tedavi sürecini kapsamaktadır. Dinlenme, kendini daha rahat ve iyi hissetme
ihtiyacı sebebiyle ve çeşitli otel hizmetlerini de içine alacak şekilde termal kaynaklardan faydalanmak için termal turistin bir başka ülkeye seyahat etme faaliyetleri de termal turizm olarak
adlandırılmaktadır. Öte yandan, daha önce teşhisi konulan ve bu teşhis üzerine tedavi olmak,
kaplıcaları ve termal kaynakları kullanmak için gelen başka bir termal turist çeşidi ve termal
turizm çeşidinden bahsedilmektedir

Türkiye’de kaplıca ve şifalı sular yüzyıllardır bilinmekte ve ziyaret edilmektedir. Fakat
genel olarak ele alındığında bu ziyaretler daha çok şifa aramak şeklinde ve ilkel düzeyde
kalmış, kaplıcaların bulunduğu yerlerin bir termal turizm merkezine dönüşmesini sağlayamamıştır. Ancak son yıllarda, dünyada hızla artan termal turizm talebine de bağlı
olarak, Türkiye’de de birtakım gelişmeler yaşanmakta, eskiden beri bilinen bazı merkezler bu yeni gelişmelere ayak uydurarak birer termal turizm merkezine dönüşmektedirler.
İzmir-Balçova, Yalova-Termal, Balıkesir-Gönen, Sakarya-Kuzuluk, Bolu, Bursa, Afyon,
Ankara-Kızılcahamam bunlara örnektir

İlk bilinen halka açık hamam Pompei’deki Stabian Hamamı’dır (Resim 3.1). Anıtsal
yapıdaki ve boyuttaki ilk hamam ise Roma’da Agrippa tarafından MÖ I. yüzyılda yaptırılmıştır. Daha sonra bunları Neron, Titus, Trianus, Caracalla, Diokletianus ve Constantinus gibi imparatorların yaptırdığı hamamlar izlemişt

Hamama girildiğinde ilk karşılaşılan yer, “Apodyterium”du. Apodyterium, hamama girmeden önce giysilerin çıkarılarak bir rafa konduğu soyunma odasıydı. Hamamda yıkanacak
olan kişi, daha sonra ısıtma ve soğutma işlemlerinden kademeli olarak geçiyordu

Bunlardan “Tepidarium”, (ılık oda) hamamın orta derecede ısıtılmış bölümüydü. Burada
kusursuz bir temizlik için, Türk hamamlarında yapılan keseye benzer bir şekilde vücuda
sürülen zeytinyağı, biraz bekletildikten sonra “Strigilis” adı verilen kazıcı bir aletle deriden
kazınırdı “Caldarium”, (sıcak oda) hamamın sıcak sularının ve sıcak su havuzlarının bulunduğu en sıcak bölümüydü “Sudatorium”, (terleme odası) buhar banyosu yapılan bölümdü.
Son olarak girilen “Frigidarium” (soğuk oda) ise hamamın ısıtılmayan ve soğuk su havuzlarının bulunduğu bölümüydü Banyo, frigidarium’da bulunan soğuk su havuzlarına atlanarak
tamamlanıyordu. Sıcaktan bunalanlar, frigidarium’da serinleyip rahatlayabilirlerdi

Osmanlı dönemine geçmeden ilk olarak Anadolu Selçuklu Dönemi’nde hamamların
kullanılma amaçlarından bahsetmek gerekir. Hamamların yaygın kullanılma nedenlerinden ilki, bazı hayır kurumlarına gelir getirmesi, ikincisi, çevresindeki camiilere cemaat
çekmesidir. Toplumun temizlik konusuna verdiği önem sayesinde hamamların sayıları
çoğalmıştır. Selçuklu Dönemi hamamlarına örnek olarak 12. yüzyılda Kayseri Kölük Hamamı, 13. yüzyılda Kayseri Sultan Hamamı, aynı yüzyıla tarihlenen Alanya İç Kale Hamamı, 1236 tarihli Sultan Han Hamamı, 1240 tarihli Karatay Hamamı ve Ağzıkarahan köyü
Hamamı verilebilir. Ayrıca Konya Sahip Ata Hamamı, 1275 tarihli Pervane Hamamı ise
kadın erkek kısmı ayrılmış çifte hamam örnekleridi

Osmanlı Dönemi hamamlarına bakıldığında, planları, sıcaklık kısmı esas alınarak tiplendirilmektedir. Orhan Gazi Dönemi’nde Bursa’da 1337 yılında yapılmış olduğu sanılan
Orhan Gazi Hamamı, yine Bursa’da yapılan Eski Kaplıca ve Kükürtlü Kaplıca, Ankara’da
Karacabey Hamamı, Edirne’de Mihal Gazi Hamamı, Eyüp’te Çifte Hamam bu dönemin
özelliklerini gösterirler. Özellikle de alçı işçiliği yoğun biçimde kullanıldığı hamamlarda
değişik örtü sistemleri mevcuttu

Erken Osmanlı Dönemi’nde oluşan hamamlarda, ortada havuz, kenarlarda soyunma
yerleri, kahve ocağı, peştamal değiştirilen ve tuvaletlerin yer aldığı soğukluk bölümü, göbek taşı ve kurnaların bulunduğu sıcaklık, suyun kaynadığı külhan bulunmaktadır. Mimar Sinan’ın yaptığı hamamların en önemlisi 1556 tarihli Haseki-Ayasofya Hamamı’dır.
Kubbeli bir camekânlık, üç kubbeli soğukluk, yıldızvari sıcaklık kısmı bulunmaktadır

Termal turizmde; Hindistan, Türkiye, Malezya’nın öne gelen ülkeler arasında olduğu
belirtilirken, SPA ve wellness turizminde; Macaristan, Çek Cumhuriyeti, Avusturya, Bali
ve Maldivler’in başta gelen ülkeler arasında olduğu görülmektedir (Özer ve Sonğur, 2012:
74). Aşağıda dünyada ve Avrupa’da termal, wellness ve SPA turizminde öneme sahip ülkelerin mevcut durumları hakkında bilgiler verilmiştir.

Termal turizmde; Hindistan,
Türkiye, Malezya’nın öne
gelen ülkeler arasında olduğu
belirtilirken, Spa ve wellness
turizminde; Macaristan, Çek
Cumhuriyeti, Avusturya, Bali ve
Maldivler’in başta gelen ülkeler
arasında olduğu görülmektedir