TEMEL ZOOTEKNİK

Canlıların anatomik, morfolojik (dış görünüş) ve fizyolojik (verim) özelliklerinden her birine Karakter adı verilir.

Hayvanın verimi kantitatif karakterlerdendir.

Genotip bir bireyin kök aldığı zigot’ta var olan ve bu bireyin karakterlerinin oluşması için gerekli olan genlerin tümünü meydana getirir.

Bireylerin kendi fenotipik değerlerine göre seleksiyon, Akrabaların fenotipik değerlerine göre seleksiyon ve  Kombine seleksiyon hayvan yetiştiriciliğinde tek bir özellik için kullanılan seleksiyon yöntemlerindendir.

Pedigri bir hayvanın ana, baba, büyükanne, büyükbaba, gibi direkt akrabalarının verim kayıtlarına denir.

Şıklarda verilenlerin tamamı  kardeş verimlerine göre seleksiyonun etkin olması için dikkat edilmesi gereken faktörlerdendir.

Yavru verimlerine göre seleksiyon işlemine yönelik yukarıda verilen bilgilerin tamamı doğrudur.

Sıra ile seleksiyon, Bağımsız ayıklama seviyeleri yöntemi ve indeks yöntemi birden fazla özellikte seleksiyon işlemlerini yürütmek amacıyla geliştirilmiş yöntemlerindendir.

İndeks yöntemi süt sığırlarında süt verimi, süt yağı ve protein miktarı, somatik hücre sayısı, verimlilik ömrü gibi birçok özellik aynı anda göz önüne alınarak uygulandığı seleksiyon yöntemidir.

Koyunlarda koyunlarda yapağı veriminin kalıtım derecesi yaklaşık 0.35’tir.

Kalitatif karakterler genellikle renk ve şekil ile ilgili karakterlerdir. Hayvanları niteleyici
özelliklerdir. Bu tür karakterler bir veya iki çift genin kontrolü altındadır ve çevre
faktörlerinden hemen hiç etkilenmezler. Yani tamamen genler tarafından belirlenirler.
Kalitatif bir karakter yönünden bireyler arasında devamlı nitelikte olmayan bir varyasyon bulunmaktadır. Çiftlik hayvanlarında vücut örtüsünün rengi, boynuzun olup olmaması, koyun ve keçilerde kulak yada kuyruk yapısı ve tavuklarda ibik şekli gibi özellikler kalitatif karakterlere örnek verilebilir.

Fenotip canlıya dıştan bakıldığında herhangi bir özelliğinin görünüşüdür.

Dış görünüşe göre seleksiyon yönteminde koyunlarda geniş ve derin göğüs, düz ve
kalın bir sırt, gelişmiş iskelet yapısı istenen özelliklerdir. Bu özellikler koyunlarda et, süt
ya da yapağı verimi için istenen özelliklerdir.

Fertlerin Kendi Bireysel Verimlerine Göre Seleksiyon
Sürüde yer alan bireylerin kendi fenotipik değerlerine göre seçim yapılan bir yöntemdir. Bireylerin verim değerlerinin saptanması genellikle basit ve nisbeten kolay bir yöntem olması bu yöntemin bir avantajı olarak değerlendirilebilir. Bireylerin kendi fenotipik değerlerine göre seleksiyon kalıtım derecesi orta ve yüksek derecede olan özelliklerde uygulandığında iyi bir genetik ilerleme sağlanabilir. Bu yöntemin dezavantajı ise kalıtım derecesi düşük özelliklerde hızlı bir genetik ilerleme sağlanamamasıdır.  Ayrıca hayvanlar üreme yeteneği kazandıktan sonra (cinsel olgunluktan) saptanan özelliklerde de bu yöntem elverişli değildir.

Familya ortalamalarına göre seleksiyonun etkin olması için şu faktörlere dikkat edilmelidir;
• Familya ortalamalarına göre seçim, kalıtım derecesi düşük olan, yani çevre faktörlerinden
fazla etkilenen özelliklerde etkindir.
• Familya büyüklüğü, yani her familyadaki birey sayısı arttıkça bu yöntemin etkinliği de artmaktadır.
• Bu yöntemden gereğince yararlanabilmek için, familyalar arasındaki sistematik farklılıklar yaratılmamalıdır. Yani familyalar arasında çevre faktörlerinin farklı olup birine iyi çevre şartları diğerine kötü şartlar gibi farklılıklar oluşturulmamalıdır.
• Familya sayısının fazla olması, etkinliği arttıran faktörlerdendir. Doğru cevap A'dır.

Yavru Verimlerine Göre Seleksiyon (Progeny- Testing)
Hayvancılık işletmelerinde bir hayvanın damızlık değerini yavrularının fenotipik değerleri yardımıyla saptamak için kullanılan bir seçim yöntemidir. Yöntem, yavruların verim değerlerine bakılarak babaların değerlendirilmesidir.

Sıra ile Seleksiyon
Bu yöntemde hayvanların geliştirilmek istenen özellikleri tek tek seleksiyona tabi tutulur. Her özellik bir generasyon boyunca seleksiyona tabi tutulduktan sonra diğer özelliğe seleksiyon uygulanır.

Bağımsız Ayıklama Seviyeleri Yöntemi
Bu yöntemde hayvanların geliştirilmek istenen özelliklerinin hepsi aynı anda göz önüne
alınır. Üzerinde durulan özelliklerin hepsi için ayrı ayrı seviyeler belirlenir. Ve bu seviyelerin üstüne çıkan hayvanlar seçilir diğerleri elenir. Bu yöntemin bazı sakıncaları vardır. Daha önce sütten kesim ağırlığı bakımından istenen düzeyin altında kaldığı için sürüden ayrılan bir hayvanın ilk laktasyon süt verimi yüksek olabilmektedir.

Kalıtım derecesinin bazı temel özellikleri vardır. Bunlardan ilki, kalıtım derecesi 0 ile 1 arasında değişir. Bu iki uç arasında herhangi bir değer alabilir. Doğru cevap D'dir.

Hayvanlarda birçok özellik bulunmaktadır. Bu özelliklere örnek olarak; koyunlarda yapağı verimi, buzağıların doğum ağırlığı, süt ineklerinin sıcak stresine dayanıklılığı verilebilir. Bu özelliklerin her birisini kontrol eden genler farklı olduğu için, bu özellikler için hesaplanacak olan kalıtım dereceleri de farklıdır. Örneğin, koyunlarda yapağı veriminin kalıtım derecesi 0.35, buzağıların doğum ağırlığı 0.48 ve süt sığırlarında sıcak stresine dayanıklılığın kalıtım derecesi ise 0.21 düzeyindedir. Doğru cevap B'dir.

Hayvanlarda birçok özellik bulunmaktadır. Bu özelliklere örnek olarak; koyunlarda yapağı verimi, buzağıların doğum ağırlığı, süt ineklerinin sıcak stresine dayanıklılığı verilebilir. Bu özelliklerin her birisini kontrol eden genler farklı olduğu için, bu özellikler için hesaplanacak olan kalıtım dereceleri de farklıdır. Örneğin, koyunlarda yapağı veriminin kalıtım derecesi 0.35, buzağıların doğum ağırlığı 0.48 ve süt sığırlarında sıcak stresine dayanıklılığın kalıtım derecesi ise 0.21 düzeyindedir. Doğru cevap C'dir.