TEMEL ZOOTEKNİK

Kalitatif karakterler genellikle renk ve şekil ile ilgili karakterlerdir. Hayvanları niteleyici özelliklerdir. Bu tür karakterler bir veya iki çift genin kontrolü altındadır ve çevre faktörlerinden hemen hiç etkilenmezler. Yani tamamen genler tarafından belirlenirler. Kalitatif bir karakter yönünden bireyler arasında devamlı nitelikte olmayan bir varyasyon bulunmaktadır. Çiftlik hayvanlarında vücut örtüsünün rengi, boynuzun olup olmaması, koyun ve keçilerde kulak yada kuyruk yapısı ve tavuklarda ibik şekli gibi özellikler kalitatif karakterlere örnek verilebilir. Doğru cevap D’dir.

Kalitatif karakterlerde fenotip tamamen genotip tarafından belirlenir ve genotip ile fenotip arasında çok kuvvetli bir ilişki vardır. Çevrenin kalitatif karakterlerin oluşmasında herhangi bir etkisi yoktur. Kantitatif karakterlerde ise fenotip, genetik yapıdaki farklılığın yanı sıra çevre etkilerinden etkilenir. Kalitatif karakterlerin az sayıda genle kontrol ediliyor olması ve çevreden etkilenmemesi nedeniyle bu karakterler yönünden bireyin fenotipine bakarak genotipi yönünde bir tahminde bulunulabilir. Dolayısıyla bu tür karakterlerde istenilen genetik yapılar kısa sürede ve kolayca oluşturulabilmektedir. Doğru cevap B’dir.

Seleksiyon üstünlüğü, sürüde herhangi bir seçilim yapmadan önce bireylerin sahip oldukları fenotipik ortalama ile sürü içerisinden “seçilmiş bireylerin” sahip oldukları fenotipik ortalama arasındaki farktır. Generasyon süresi yavruları doğduğu zaman ebeveynlerinin ortalama yaşından hesaplanabilir. Yani sürüde bulunan bireylerin yenilenmesi için gereken zamanı ifade etmektedir. Hayvan yetiştiriciliğinde her yıl yaşlılık, verim düşüklüğü, anatomik bozukluk, analık içgüdüsünün iyi olmaması ve yetiştirme hastalıkları gibi nedenlerle ayıklanan hayvanların yerine sürü büyüklüğünü önceki sayıya ulaştırmak için genç hayvanlar seçilerek damızlıkta kullanılır. Bu işleme seleksiyon denir. Genetik ilerleme ise; seleksiyon uygulaması yapılan bir sürüde istenen özelliğin fenotipik ortalaması ile bu sürünün içinden seçilen hayvanlardan elde edilen yavruların sahip oldukları fenotipik ortalama arasındaki farklılıktır. Doğru cevap C’dir.

Progeny, yavru, soy ya da nesil demektir. Familya, aralarında belli düzeyde akrabalık bulunan bireylerin oluşturduğu hayvan grubuna denir. Resesif gen, etkisini gösterebilmesi için her iki kromozomda da bulunması gereken yani homozigot olması gereken genlerdir. Fenotip canlıya dıştan bakıldığında herhangi bir özelliğinin görünüşüdür. Bir hayvanın ana, baba, büyükanne, büyükbaba, gibi direkt akrabalarının verim kayıtlarına ise pedigri denir. Doğru cevap D’dir.

Fertlerin Kendi Bireysel Verimlerine Göre Seleksiyon, sürüde yer alan bireylerin kendi fenotipik değerlerine göre seçim yapılan bir yöntemdir. Seçilecek bireyler verim değerlerine göre büyükten küçüğe doğru sıralanır ve seçilecek bireyler en büyükten başlayarak belirlenen sayı kadar seçilerek belirlenmektedir. Örneğin, koyun yetiştiriciliğinde canlı ağırlık bakımından bu tür bir seleksiyon uygulanıyorsa, sürüye girecek dişi ve erkek toklular, canlı ağırlık bakımından en yüksek verimliler arasından seçilmelidir. Doğru cevap A’dır.

Çiftlik hayvanlarında verim özelliklerinin sürekli olarak artırılması amacıyla seleksiyon yapılır. Seleksiyon sayesinde hayvanların genetik yapıları iyileştirilir ve daha yüksek düzeyde bir verim elde edilir. Özellikle ekonomik amaçlarla yetiştirilen çiftlik hayvanlarında (sığır, koyun, keçi, tavuk vs) genellikle tek bir özellik yerine birden fazla özelliğin aynı anda göz önüne alınması gerekmektedir. Birden fazla özellikte seleksiyon işlemlerini yürütmek amacıyla geliştirilmiş çeşitli metotlar vardır. Bu metotlar; Sıra ile seleksiyon, Bağımsız ayıklama seviyeleri yöntemi ve İndeks yöntemidir. Doğru cevap E’dir.

İndeks yöntemde de geliştirilmek istenen özelliklerin hepsi aynı anda göz önüne alınır. Özellikler arasındaki genetik ilişkiler ve her bir özelliğe verilecek olan ağırlık katsayıları ayrı ayrı belirlenir. Bu yöntemin uygulanışı ile ilgili olarak verilebilecek en güzel örnek; günümüzde süt sığırlarında uygulanan indeks yöntemidir. Süt sığırlarında süt verimi, süt yağı ve protein miktarı, somatik hücre sayısı, verimlilik ömrü gibi birçok özellik aynı anda göz önüne alınır. Bu özelliklerin her birisi için ayrı ayrı damızlık değerleri hesaplanır ve aralarındaki genetik ilişkilerin düzeyi ile ekonomik önemlerine bağlı olarak her biri için ayrı ayrı ağırlık katsayıları hesaplanır. Daha sonra özelliklerin düzeyleri ile bu ağırlık katsayıları çarpılarak tek bir değer elde edilir. Ve sürüdeki tüm inekler bu değere göre en yüksekten en düşüğe doğru sıralanır.  Doğru cevap B’dir.

Seleksiyon işlemlerinde özelliklerin iyileştirilmesi amaçlanmaktadır. Yapılan seleksiyon işlemlerinin etkinliği sürünün bazı genetik özelliklerine de bağlıdır. Bu özelikler arasında kalıtım derecesi ve tekrarlama derecesini göstermek mümkündür. Bu paremetrelerin düzeylerine göre sürüde yapılacak olan seleksiyonun etkinliği de değişir. Doğru cevap B’dir.

Kalıtım derecesinin bazı temel özellikleri vardır. Bunlarda ilki, kalıtım derecesi 0 ile 1 arasında değişir. Bu iki uç arasında herhangi bir değer alabilir. Özellikle çiftlik hayvanlarındaki kalıtım derecesi hiçbir zaman sıfır ya da bir olmaz. İkinci olarak ise; hayvanlarda birçok özellik bulunmaktadır. Bu özelliklere örnek olarak; koyunlarda yapağı verimi, buzağıların doğum ağırlığı, süt ineklerinin sıcak stresine dayanıklılığı verilebilir. Bu özelliklerin her birisini kontrol eden genler farklı olduğu için, bu özellikler için hesaplanacak olan kalıtım dereceleri de farklıdır. Üçüncü olarak ise; herhangi bir özellik için kalıtım derecesi hesaplanırken bir sürüdeki tüm hayvanlar göz önüne alınır. Kalıtım derecesi bu sebepten dolayı sürünün bir özelliğidir. Son olarak da; kalıtım derecesi genetik yapının özelliklerin oluşumunda ne kadar etkili olduğunun ölçüsü olduğundan dolayı, genetik yapıyı değiştirecek her türlü olay kalıtım derecesini de değiştirir. Bu sebepten dolayı sürüde yapılacak olan seleksiyon işlemleri belirli düzeylerde kalıtım derecesinin değişmesine neden olur. Doğru cevap D’dir.

Kalıtım derecesi ve tekrarlama derecesi hayvan yetiştiriciliğinde verimlerin artırılması için yapılacak olan seleksiyonun sonuçları ile ilişkilidir. Bir sürüde yapılacak olan seleksiyon işlemi sonucunda elde edilecek olan ilerleme ile kalıtım derecesi arasında doğrudan bir ilişki bulunmaktadır. Mesela bir özelliğin kalıtım derecesi ne kadar yüksek ise o sürüde yapılacak olan seleksiyon ile o denli hızlı bir ilerleme sağlanır. Ayrıca özelliğin kalıtım derecesinin yüksek olması daha isabetli seçim yapılabilmesine de olanak sağlar. Kalıtım derecesi yüksek olan sürüde, üstün verim özelliğindeki hayvanlar daha isabetli seçilir. Ayrıca kalıtım derecesinin düzeyinin bilinmesi o sürüde hangi tür seleksiyon işleminin yapılacağının belirlenmesini sağlar. Çok farklı seleksiyon yöntemleri vardır. Her seleksiyon yönteminin tamamlanması da çok farklı sürelerde olabilir. Kalıtım derecesi yüksek özelliklerde daha kısa sürede tamamlanacak seleksiyon işlemleri tercih edilir. Kalıtım derecesi düşük özellikler içinse daha uzun süren seleksiyon yöntemleri tercih edilmek zorundadır. Kalıtım derecesinin bir diğer özelliği de, sürüde yapılacak olan seleksiyon ile ne kadar bir ilerleme sağlanacağının önceden hesaplanmasında kullanılır. Bu hesaplama ile seleksiyon işlemine daha başlamadan önce ne kadar bir ilerleme sağlanacağı ve bu ilerlemenin istenen düzeyde olup olmadığının kararı verilebilir. Tekrarlama derecesinin seleksiyon işlemlerinde etkisi ise daha çok kayıtların değerlendirilmesi aşamasında olur. Bir özellik için sürüde yapılacak olan seleksiyonda kayıtlar kullanılır. Bu kayıtlarla ilgili bir özellik olan tekrarlama derecesi ne kadar yüksek ise hayvanların ilk verim yıllarına ait olan kayıtlarının kullanılması o kadar kolay olur. Doğru cevap C’dir.

Hayvan ırklarından arzulanan verim özelliklerinin elde edilebilmesi için yapılan çalışmalara iyileştirme/geliştirme anlamında ıslah denilmektedir.

Canlıların anatomik, morfolojik (dış görünüş) ve fizyolojik (verim) özelliklerinden her birine karakter denir.

Fenotip canlıya dıştan bakıldığında herhangi bir özelliğinin görünüşüdür.

Genotip dışında bireylerin kantitatif karakterlerinin düzeyini etkileyen tüm faktörler
çevre olarak isimlendirilirler.

Hayvan yetiştiriciliğinde her yıl yaşlılık, verim düşüklüğü, anatomik bozukluk, analık içgüdüsünün iyi olmaması ve yetiştirme hastalıkları gibi nedenlerle ayıklanan hayvanların yerine sürü büyüklüğünü önceki sayıya ulaştırmak için genç hayvanlar seçilerek damızlıkta kullanılır. Bu işleme seleksiyon denir. En sade bir biçimde damızlık seçme olarak tanımlanabilir.

Genetik ilerleme; seleksiyon uygulaması yapılan bir sürüde istenen özelliğin fenotipik ortalaması ile bu sürünün içinden seçilen hayvanlardan elde edilen yavruların sahip oldukları fenotipik ortalama arasındaki farklılıktır.

Pedigri: Bir hayvanın ana, baba, büyükanne, büyükbaba, gibi direkt akrabalarının verim kayıtlarına pedigri denir.

Progeny: Yavru, soy ya da nesil.

Familya: Aralarında belli düzeyde akrabalık bulunan bireylerin oluşturduğu hayvan grubuna denir.

Resesif gen: Etkisini gösterebilmesi için her iki kromozomda da bulunması gereken yani homozigot olması gereken genlerdir.