TEMEL ZOOTEKNİK

Bir birey annesi, babası ve öz kardeşleri ile yakın akraba olup, akrabalık katsayısı %50 (yüzde elli)’dir. Herhangi bir birey genlerinin yarısını anasından, yarısını da babasından aldığından yavru ile ana ve babası arasındaki akrabalık derecesi %50 (yüzde elli)’dir. Bireyle büyük ebeveynler arasındaki akrabalık derecesi ise bunun yarısı %25 (yüzde yirmibeş)’tir. Öz kardeşlerin birleştirilmesinden elde edilen birinci generasyon yavruların ortalama akrabalık derecesi %25 (yüzde yirmibeş)’tir. Bu oran ikinci kuşakta %37.5 (yüzde otuzyedi buçuk), üçüncü kuşakta ise %50 (yüzde elli)’ye çıkmaktadır.

Ergin ve üreme yeteneği kazanmış erkek keçiye teke denir.

İşletmede yer alan hayvanların başka başka ırklardan seçilmişler ve aralarında değişik amaç ve şekillerde sistemli bir birleştirme uygulanmasına melezleme denir.

Kan yakınlığı yönteminin diğer adıdır.

Saf yetiştirmenin farklı bir yöntemdir.

Soy kütüğü tutmayı gerektirir.

Öz kardeşlerin çiftleştirilmesi sonucu %25 akrabalık elde edilir.

Verim özelliğini homozigot hale getirir.

Akrabalı yetiştirmede beklenen başarının elde edilebilmesi için bir takım faktörlere dikkat edilmesi gerekmektedir. Bunlar;

Akrabalı yetiştirme uygulamasının başlatıldığı başlangıç sürünün yapısı; sürüde yer alan hayvanlar dış görünüş ve kalıtsal özellikler yönünden, özellikle yaşama gücü, döl verimi ve verimler yönünden gizli kalmış zararlı genler taşımıyorsa akrabalı yetiştirmeden elde edilen başarı o kadar yüksek olur.

Sürüde uygulanan seleksiyon düzeyi; Sürüde uygulanan seleksiyon düzeyi verim yönünden önemli özellikler üzerinde yapılmış ise akrabalı yetiştirme ile güzel bir sürü geliştirilmesi mümkün olur. Ekonomik önem taşıyan verimlerdeki düzeyi artırmak ya da en azından korumak buna bağlıdır.

Kan yakınlığı artış oranı; Akrabalı yetiştirme uygulanan sürüde kan yakınlığı hızlı bir şekilde yükselirse sürüdeki gizli kalmış zararlı genler zamanında tespit edilip, saf dışı bırakılmayabilir. Bu yapılamadığı taktirde de zararlı genlerin düzeyi hızla artarak sürüde verimliliği artırmayı amaçlayan seleksiyon bile yapılamayabilir.

Çok üstün düzeyde akrabalı yetiştirilmiş sürüler meydana getirmek zaman alıcı, düzenli ve metotlu çalışmayı gerektirir. Bu iş için yeterince zaman, para ve bilgiye sahip olmak gerekmektedir.

Akrabalı yetiştirme veya kan yakınlığının başlıca etkisi eklemeli olmayan gen etkilerinden etkilenen verim özelliklerinde azalmaya yol açmasıdır. Bu azalmanın en büyük nedeni artan homozigotluğun etkisi ile kötü etkilere sahip resesif etkili gizli genlerin ortaya çıkmasıdır.

Akrabalı yetiştirme derecesi belli bir düzeyi aşınca döl verimi ve yaşama gücü başta olmak üzere verimlerde bir gerileme görülür. Hayvancılıkta döl verimi denince; kızgınlık yani üreme isteği gösterme oranı, gebe kalma oranı, ovulasyon yani dişi üreme hücresi oranı, gebe kalmak için gerekli birleştirme sayısı gibi özellikler anlaşılır. Yani sürüde kısır kalan hayvan sayısı artar, gebelik başına birleştirme ya da suni tohumlama sayısı artar, aynı zamanda doğan yavrularda çevresel şartlara ve hastalıklara dayanıklılık azalır ve yaşama gücü düşer ise akrabalı yetiştirmenin zararları görülmeye başlamıştır.

Gelişen dünya nüfusu, artan tüketici istekleri, ekonomik verimlilik gibi değişik nedenlere bağlı olarak; verimi düşük yerli ırkların yüksek verimli bir ırka dönüştürülmesi, iki ya da daha fazla ırkın istenen özelliklerinin yeni bir ırk üzerinde ortaya çıkartılması, et verimi amacıyla elde edilen yavruların hepsinin kasaplık olarak değerlendirildiği ticari amaçlı kullanma hayvanları elde edilmesi ve bir ırkta eksik ya da olmayan bir özelliğin kazandırılması amacı ile iki ya da daha fazla ırktan hayvanların birbirleri ile birleştirilerek melezlenmesi yoluna gidilir.

Hayvan yetiştiriciliğinde genel olarak çevirme melezlemesi, kombinasyon melezlemesi ve kullanma melezlemesi olmak üzere üç çeşit melezleme yaygın olarak yapılmaktadır. Bunun yanında bir ırkta eksik olan bir özelliğin kazandırılması amacı ile ıslah melezlemesi adı verilen özel bir melezleme yöntemi de zaman zaman uygulanmaktadır.

Türkiye’de Marmara bölgesine özgü bir hayvan olan ve Balıkesir, Manisa, Bursa gibi illerde yaygın olarak yetiştirilen Kıvırcık koyun ırkının Alman Et Merinosları ile, yine bu bölgede bir yerli sığır ırkımız olan Boz ırk ile İsviçre Esmer ırkı arasında yapılan melezleme çalışmaları birer çevirme melezlemesidir. Bu melezleme çalışmalarında Kıvırcık koyun ırkının Alman Et Merinosu koyun ırkına, Boz sığır ırkının İsviçre Esmeri sığır ırkına dönüştürülmesi amaçlanmıştır. Her iki melezleme çalışması da Karacabey harasında Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından yapılmıştır.

Kullanma melezlemesi daha çok pazar koşulları, tüketici talepleri dikkate alınarak ekonomik gerekçelerle uygulanan ticari amaçlı bir melezleme yöntemidir. Bu melezleme biyolojik bir olay olan heterozis yani melez azmanlığı gösteren melez döller elde edilmesi amacıyla yüksek verimli kullanma hayvanları elde etmek için uygulanır. Kullanma melezlemesi ile elde edilen melezler sadece üretim için kullanılır, bunlardan damızlık elde edilmesi amaçlanmaz.

Melezleme hayvancılıkta yeni ırkların ve tiplerin geliştirilmesi bakımından da önem taşıyan bir ıslah yöntemidir. Kombinasyon melezlemesi yöntemi ile iki veya daha fazla ırkın arzulanan özellikleri yeni bir ırk veya tipte bir araya getirilerek melez sürüler elde edilmiş, sonra da bu melez hayvanlara arzulanan amaca göre seleksiyon uygulanarak yeni ırklar meydana getirilmiştir. Türkiye’de Eskişehir Çifteler Harası’nda Rambouillet x Dağlıç melezlemesi ile elde Ramlıç koyun ırkı, Alman Et merinosu x Akkaraman melezlemesi ile elde edilen Orta Anadolu Merinosu birer kombinasyon melezlemesi ürünü olan yeni ırklardır.