TEMEL ZOOTEKNİK

Etlik piliç yetiştiriciliğinde kapalı kümeslerde tek bir kümeste toplam hayvan sayısı 30.000, free range sistemde 15.000’i geçmemelidir. Etlik piliçlerde ayak problemlerini önleme açısında serbest dolaşımlı (free-range) etlik piliç üretim sistemi geleneksel derin altlık sistemine göre daha uygundur.

Herhangi bir gıda işletmesinde güvenli gıda üretimini sağlayabilmek için “işletmeye özgü tehlike analizi yapılması, kritik kontrol noktalarının belirlenmesi, kritik limitlerin belirlenmesi, kritik kontrol noktalarını kontrol etmek için bir izleme sistemi kurulması, bir kritik kontrol noktası kontrolden çıktığı zaman uygulanacak düzeltici faaliyetlerin belirlenmesi, sistemin etkileyici bir şekilde çalıştığını test etmek için doğrulayıcı prosedürlerin belirlenmesi, dokümantasyon ve kayıt sisteminin oluşturulması” gibi yedi prensip uygulanmalıdır.

2008 yılı T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı verilerine göre Türkiye’ de hayvancılık alanında faaliyet gösteren toplam 31 adet işletme/çiftçi mevcut olup, en yoğun olduğu il 5 işletme ile Çanakkale’ dir. Bu işletmelerde toplam hayvan sayısı 38.942 olup, toplam 554 ton et, 8.711 ton süt, 4.424.000 adet yumurta üretilmektedir. Türkiye organik bal üretimi ise 93 işletme/çiftçi’ de 11.207 kovanda toplam 181.21 tondur. En fazla organik bal üretimi 8 işletmede 2.220 kovan ve 44,40 ton ile Muğla ilindedir.

Gıda güvenliği sadece üretilen gıdalarla ilgili olmayıp, hayvanların yediği yem de bu kapsamda değerlendirilip, gerekli kontrol ve denetimler gıda ve yem güvenliği temelinde yapılmalıdır. İnsan tüketimine sunulan hayvansal gıdaların sağlıklı olması hayvanların yedikleri yemlerle yakından ilgilidir. Yemlerden hayvanlara, hayvanlardan insanlara zoonoz olarak isimlendirilen birçok hastalık geçebilir. BSE (deli dana) ve yemlerde dioksin krizlerinden sonra hayvan yemlerinde kalitenin korunması ve daha sıkı denetim yapılması çok daha önemli hale gelmiştir. Yem güvenliği ile ilgili olarak “İyi Üretim teknikleri”nin gerçekleştirilmesine çalışılmaktadır. Bu konuda Avrupa Birliği’nde alınan en önemli karar yem katkı maddesi olarak kullanılan antibiyotiklerin yasaklanmasıdır.

Doğal üretim organik üretimden farklı olup, organik üretim gibi tanımlanmış, sınırları çizilmiş bir yapısı yoktur. Aynı zamanda sertifikalandırma da gerektirmez. Doğal üretimin esası hayvanların genelde doğal çayır-meradan yararlandığı, hormon, antibiyotik ve renk maddesi gibi sentetik maddelerin kullanılmadığı, elde edilen ürünlerin en az düzeyde işleme tabi tutulduğu, tercihen lokal yerli ırkların kullanıldığı üretim yöntemidir.

Organik üretim; insanların daha güvenli gıdalar ile beslenmesini hedefleyen, çevreye ve hayvan haklarına saygılı, hayvanların fizyolojik ihtiyaçlarına uygun bakım-yönetim sistemlerinin uygulandığı, koruyucu hekimliğin ön planda olduğu, alternatif ilaç ve tedaviye öncelik verilen, sertifikalandırılmış doğal ya da doğala yakın bir üretim yöntemidir. Organik üretim enerji ve doğal kaynakları korumayı hedefleyen, lokal ve bölgesel ekolojik dengelere dikkat ederek biyoçeşitliliğe önem veren, su ve toprak kirliliğini önlemeyi hedefleyen alternatif bir yöntemdir.

Gıda güvenliği ve çevrenin korunması yanında, hayvan sağlığı ve refahının korunması organik hayvansal üretimin en önemli amacıdır diyebiliriz. Kural olarak organik üretimde sentetik maddeler ve genetik yapısı değiştirilmiş organizmaların (GDO) kullanılması yasaktır. Yetiştiriciler kurallara uygun üretim yapıp yapmadıklarını ispatlamak için izlenmekte ve kontrol edilmektedir.

Organik hayvan yetiştiriciliğinde %20’ e kadar geleneksel olarak elde edilmiş yem ham maddelerinin rasyonda yer almasına müsaade edilirken, T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı 2010 yılı başından itibaren 2011 yılı sonuna kadar olan dönemde bu oranı % 5’e düşürmüştür. Avrupa Birliği ülkelerinde 2012 yılından sonra organik üretimde %100 organik ham madde kullanılması zorunlu olmuştur.

Margarinlere A vitamini, süte D vitamini, tuza iyot gibi, marketlerde görebildiğimiz bu gıda maddelerinde hiç bulunmayan ya da az bulunan maddeler katılarak zenginleştirilmiş fonksiyonel gıdalar üretilebilmektedir.

Yumurtanın içindeki bazı besin maddelerinin düzeyleri tavukların yemlerine eklenen maddeler ile arttırılabilmekte ve o besin maddeleri yönünden zenginleştirilmiş fonksiyonel yumurta üretilebilmektedir. Bunlardan en yaygın olanı Omega n-3 yağ asidi ile zenginleştirilmiş yumurtalardır. Omega n-3 yağ asidi en fazla soğuk sularda yaşayan yağlı balıklar ve keten tohumu, ceviz ve semiz otunda bulunmaktadır. Omega n-3 ile zenginleştirilmiş yumurta üretimi için tavuklar yemlerine belirli oranlarda katılan balık yağı veya keten tohumu gibi yemler ile beslenmektedir.

Karlı bir işletmecilik için; işletmecinin geçimini sadece bu iş kolundan sağlamaya yetecek, en az 50 baş sığır veya 300 baş koyun-keçi ya da 30.000 baş etlik piliç gibi büyük kapasiteli işletmelerin kuruluşu teşvik edilmelidir.

Hayvancılık sektöründe birim alanda en yüksek ekonomik verimliliğe ulaşma yanında biyogüvenlik, çiftlikten sofraya güvenli gıda üretimi, çevrenin korunması, hayvan refahının geliştirilmesi gibi konular günümüzde yoğun entansif üretimin ayrılmaz bir parçası olmuştur. Önceleri üretimde sadece teknik ve ekonomik verimlilik önemli iken, hayvancılık işletmelerinin küresel ısınmaya etkileri dahi önemli hale gelmiştir.

Avrupa Birliği ülkelerinde 1999 yılında getirilen yasal düzenlemeler ile topluluk ülkesi ülkelerde 13 yıllık bir geçiş sürecinden sonra 2012 yılı başında geleneksel kafes sistemi yasaklanmıştır. Apartman tipi ya da merdiven basamağı (Kaliforniya tipi) gibi geleneksel kafeslerde yumurtacı tavuk bakımının yasaklanması ile derin altlık, ızgara-altlık, tamamı ızgara gibi önceleri yaygın olarak kullanılan barındırma sistemleri ya da kuşluklu (aviary), tünekli (perchery), modifiye kafes (tünek, eşinme alanı, folluk ile zenginleştirilmiş) gibi yeni alternatif sistemler ya da tüketici tercihine bağlı olarak serbest dolaşımlı (free-range) üretim sistemlerinde sofralık yumurta üretimi yapılmaya başlanmıştır.

Birim alanda barındırılan hayvan sayısının artması ve standartları aşması durumunda altlık ve hava kalitesinde bozulma, amonyak düzeyinin artmasına bağlı olarak ayak tabanı, diz eklemi ve göğüs etinde yanıklar oluşması gibi istenmeyen durumlar ile karşılaşılabilmektedir.

Geleneksel üretim sisteminde kesim ağırlığına göre değişmekle birlikte birim metrekare alanda barındırılan hayvan sayısı ondokuz-yirmi adetin üzerinde olabilmektedir. Ancak bu sayının onbeş-onaltının üzerine çıkması hayvanların doğal davranışlarını önemli düzeyde kısıtlamaktadır.

Gıda üretiminde “önleyici yaklaşım” ilkesine göre geliştirilmiş en önemli sistematik yaklaşım HACCP olarak isimlendirilen “Tehlike Analizi Kritik Kontrol Noktaları” dır.

Güvenli gıda üretim zincirinde çiftlikten sofraya üretimin her aşamasında izlenebilirlik en önemli konudur. Bitkisel ve hayvansal üretimde iyi tarım uygulamaları, hayvansal üretimde hayvanların kimliklendirilmesi, kayıt altına alınması, izlenmesi, nakliye ve depolama, personel yeterliliği, üretimden tüketime kadar tüm basamaklar bir bütün olarak düşünülerek gıda güvenliği sağlanmaya çalışılmalıdır.

1.Temmuz.2010 tarihinden itibaren yeni bir organik ürün logosu kullanılmaya başlanmıştır. Buna göre canlı organizmalar (hayvanlar) ve işlenmemiş ham ürünler, işlenmiş gıdalar, hayvan yemleri ve tohumlar organik olarak üretilip, etiketlenerek satılabilmektedir. Yabani ot ve bitkiler de aynı kapsamda değerlendirilirken, yabani av hayvanları ve balıklar kapsam dışı tutulmuştur.

Tavukçuluk sektörü dışında bütün türlerde hayvan sayısında bir azalma mevcut olup, son yıllarda hayvan arzındaki bu azalma kendini iyice hissettirmiştir. Son yirmi yılda sığır, koyun, keçi, manda gibi hemen bütün hayvan türleri sayıca azalmıştır.

Margarinlere A vitamini, süte D vitamini, tuza iyot gibi, marketlerde görebildiğimiz bu gıda maddelerinde hiç bulunmayan ya da az bulunan maddeler katılarak zenginleştirilmiş fonksiyonel gıdalar üretilebilmektedir. Yine aynı şekilde bir yağ asidi olan DHA ve Selenyum bakımından zengin yemler ile beslenen tavukların yumurtaları da bu besin maddelerini daha fazla içermektedir.

Türkiye’ de kuş gribi vakalarından sonra tavukçuluk işletmeleri biyogüvenlik konusunda daha da bilinçli hareket etmeye başlamışlar, devletimiz de biyogüvenlik uygulamalarını hibe ve faiz indirimli krediler ile desteklemiştir. Biyogüvenlik uygulamaları ve bu teşvikler bütün hayvancılık işletmeleri için yaygınlaştırılmıştır. Ancak biyogüvenlik uygulamaları, bu amaçla alınan tedbirler genelde oldukça basit olup, ihmal edilebilmektedir. Bu nedenle bütün hayvancılık işletmelerinde alınan tedbirler sıkı bir şekilde kritik kontrol noktaları temelinde uygulanmalıdır.