TEMEL ZOOTEKNİK

Hayvancılık sektöründe birim alanda en yüksek ekonomik verimliliğe ulaşma yanında biyogüvenlik, çiftlikten sofraya güvenli gıda üretimi, çevrenin korunması, hayvan refahının geliştirilmesi gibi konular günümüzde yoğun entansif üretimin ayrılmaz bir parçası olmuştur.

Günümüzde hayvan ıslahı, yemler ve yemleme teknolojisi, bakım ve yönetim, barınaklar ile ekipman üretimi gibi konularda birbirine paralel gelişmeler sayesinde hayvancılıkta birim alanda verimlilik en üst düzeye çıkartılmıştır. Artan nüfus, gelişen teknoloji, tüketici istekleri, artan rekabet vb nedenlerle teknik ve ekonomik alanda daha yüksek verimlilik için çalışmalar gelişerek devam etmektedir.

Hayvanların bulundukları ortamda mevcut çevresel etkilere karşı korku, hastalık düzeyinde artış gibi tepkisel reaksiyonlar olarak tanımlanan hayvan refahı; çiftlik hayvanları için kendilerine sağlanan barınak, besleme ve bakım-yönetim faktörlerine karşı gösterilen reaksiyonlar ya da yaşam kalitesi olarak tanımlanabilir.

Normalde hayvanlar bulundukları ortamda uzun süreli aç ve susuz bırakılmamalı, fizyolojik durumlarına ve davranışlarına uygun ve rahat barındırma koşulları sağlanmalı, ağrı, yara ve hastalıklar ile bunlara neden olabilecek hazırlayıcı faktörlerden uzak olmalı, eşinme, tüneme, kanatlarını yeterince açma gibi doğal davranışlarını sergileyebilmeli, korku ve stresten uzak olmalıdırlar. Hayvan yetiştiriciliğinde bu beş temel koşul hayvanların beş temel özgürlüğü olarak tanımlanmaktadır. Bütün çiftlik hayvanlarının bulundukları ortamda iyi beslenmeleri, iyi barındırılmaları, sağlıklarının yerinde olması ve doğal davranışlarını rahatlıkla, hiçbir kısıtlama olmadan yaşayabilmeleri sağlanmalıdır.

Artan dünya nüfusu, yoğun yığınsal entansif üretim ve endüstrileşmenin bir sonucu olarak ortaya çıkan çevre kirliliği, ekonomi, eğitim yetersizliği ve bilinçsiz beslenme güvenli gıda temininin önündeki en büyük engellerdir. Dünya Sağlık Örgütü küresel düzeyde gıda güvenliği endişelerini; mikrobiyolojik tehlikeler, kimyasal tehlikeler, gıda kaynaklı hastalıkların taranması ve izlenmesi ile yeni teknolojiler ve artan kapasitenin yol açabileceği tehlikeler gibi sıralamaktadır. Gıda işletmelerinde genelde olabilecek tehlikeler; biyolojik, kimyasal ve fiziksel olarak sınıflandırılabilir.

Gıda üretiminde “önleyici yaklaşım” ilkesine göre geliştirilmiş en önemli sistematik yaklaşım HACCP olarak isimlendirilen “Tehlike Analizi Kritik Kontrol Noktaları” dır.

T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına İlişkin Yönetmelikte Organik Hayvansal Üretim (Madde 4, v); damızlık hayvan veya sperma kullanılarak hayvan üretilmesi, hayvansal ürünlerden insan gıdası ile hayvan ve bitki besleme ürünleri üretilmesi, hammaddesini tarımdan alan sanayilere ve bilimsel çalışmalara organik hammadde temini, her aşaması ilgili yönetmeliğe göre yetkilendirilmiş kuruluş tarafından kontrol edilen ve sertifikalandırılan üretim faaliyeti olarak tanımlanmıştır. Bu tanımdan anlaşılacağı üzere organik üretim; insanların daha güvenli gıdalar ile beslenmesini hedefleyen, çevreye ve hayvan haklarına saygılı, hayvanların fizyolojik ihtiyaçlarına uygun bakım-yönetim sistemlerinin uygulandığı, koruyucu hekimliğin ön planda olduğu, alternatif ilaç ve tedaviye öncelik verilen, sertifikalandırılmış doğal ya da doğala yakın bir üretim yöntemidir.

İyi Tarım Uygulamaları; Üreticiler için tarımsal ve hayvansal üretimi sosyal açıdan yaşanabilir, ekonomik açıdan rantabl (karlı) ve verimli, insan sağlığını koruyan, hayvan sağlığı ve refahı ile çevreye saygılı ve belirtilen bu hedeflere ulaşılması için uygulanması gereken işlemleri ifade etmektedir. Bitkisel ve hayvansal üretimde İyi Tarım Uygulamaları kaliteli ve verimli bir tarımsal ve hayvansal üretim yanında güvenli gıda tüketimi bakımından da oldukça önemlidir. Genel olarak İyi Tarım Uygulamaları çiftlikten sofraya kadar uzanan bütün üretim ve pazarlama aşamalarının tamamını kapsamaktadır.

İhtiyacı karşılayacak kaliteli ve yeterli sayıda damızlık hayvan için; kayıt-kontrol ve sertifika esasına dayalı yetiştiriciliğin teşviki, tohumlamalarda ırk saflığının korunmasının garanti altına alınması, suni tohumlamanın yaygınlaştırılması, progeny-test çalışmalarının geliştirilmesi, kullanma melezlemesi yöntemi ile daha çok kırmızı et üretiminin artırılması, bu koşullar sağlandıktan sonra yeterli genetik yapıda ve sağlıklı ithalat yapılması, kaliteli dişi buzağı ithal edilerek, düve yetiştiren işletmelerin güvenilir materyal ihtiyacının sağlanması düşünülebilir.

Tavukçulukta üretimde kullanılan hibrit hayvanların anne-babaları yıllardır dışarıdan ithal edilmekte, bu konuda milyonlarca dolar dış piyasalara ödenmektedir. Büyükbaş ve küçükbaş hayvan yetiştiriciliğinde ise özellikle son yıllarda ihtiyaç/ eksiklik en yüksek seviyeye çıkmış, damızlık ve besi hayvanı ithali serbest bırakılarak yurtdışından temini yoluna gidilmiştir. Bu dönemde kaliteli damızlık materyale yatırım yapan, elinde hayvanı olan üreticiler iyi paralar kazanmışlardır. Bu nedenle sürdürülebilir bir şekilde yüksek verimli ve hastalıklardan ari damızlık üretimine yapılacak yatırım hem ülke çıkarlarına hizmet edecek, hem de yatırımcısına iyi para kazandıracaktır.

Avrupa Birliği çok yakın bir gelecekte ithalat yapacağı ülkelerde de hayvan refahı ile ilgili düzenlemelerin uygulanmasını şart koşmayı planlamaktadır.

Çiftlik hayvanları üzerinde hayvan refahı ile ilgili yasal düzenlemeler Avrupa Birliği ülkeleri başta olmak üzere Dünya genelinde daha çok yumurtacı tavuklar, sığırlar ve domuzlar üzerinde yoğunlaşmıştır. Çiftlik hayvanlarının bakım ve yönetimi ile ilgili hayvan refahı tartışmalarının yoğunlaştığı konular ise barınakta (çiftlikte) bakım ve yönetimleri, taşınmaları, kesim öncesi yeterince dinlendirme ve muayene gibi işlemler ve kesim konuları üzerindedir. Bunun yanında standart bakım ve yönetim konularında yapılacak hatalar da hayvan refahı düzeyini zayıflatan birer faktör olabilir.

Etlik piliç yetiştiriciliğinde kapalı kümeslerde tek bir kümeste toplam hayvan sayısı 30.000, free-range sistemde 15.000’i geçmemelidir.

Gıda güvenliği , Dünya Tarım Teşkilatı (FAO) ve Dünya Sağlık Teşkilatı (WHO) Codex Alimentariustarafından “sağlıklı ve hatasız gıda üretimini sağlamak amacıyla gıdaların; üretim, işleme muhafaza ve dağıtımları sırasında gerekli kurallara uyulması ve önlemlerin alınması” olarak tanımlanmıştır.

Yerli ve lokal köy tavuklarının entansif tarımın yapılmadığı doğal çayır-meralarda ek yemleme yapılmadan ya da sadece arpa, buğday gibi hububat ilavesi ile beslenerek üretilen yumurtalar ___________güzel bir örnektir.

Günümüz hayvancılığında yoğun yığınsal üretim sonucu doğal ekolojik dengenin bozularak tarımsal ve hayvansal ürünlerdeki kimyasal artıkların insan sağlığını tehdit eder hale gelmesi organik hayvansal üretime büyük bir önem kazandırmıştır. Modern ve entansif üretim yöntemleri birey başına verimliliği yükselterek işletmelerde ekonomik verimliliği artırırken, yoğun kimyasal kullanımına bağlı olarak çevre kirliliği ile birlikte hayvanların doğal davranış özelliklerini sergileyebilmelerini engellemiştir. Geleneksel üretim yöntemleri ile çevreye verilen zarar sonucu doğal kaynaklar giderek azalırken, ekonomik olarak da büyük maliyetlere neden olmaktadır. Genel bir kural olarak hayvanlarda verim yeteneği yükseldikçe çevre şartlarına ve hastalıklara dayanıklılık azalmaktadır. Bakım-besleme yöntemleri ve yetiştirme sistemleri ile hayvanların yeni sağlık sorunları arası ilişkiler de insanları daha sağlıklı ve güvenli gıda arayışına yöneltmiştir. Hayvan refahı ve davranışları konusunda yoğunlaşan yaptırımlar ile organik ürünlerin diğerlerine göre daha yüksek fiyata satılması yüksek düzeyde ekonomik verimlilik sağlamak isteyen üreticilerin bu işe olan ilgisini artırmaktadır.

Organik üretimde ırk/genotip seçiminde doğal olarak hastalıklara dayanıklı ırklar seçilmelidir. Organik yumurta ya da piliç eti üretiminde kültür ırkı ya da yerli hayvanların kullanılması teknik ve ekonomik verimlilik yönünden daha uygun olabilir. Organik üretimde hayvanların genetik yapısı değiştirilemez ve gen mühendisliği yolu ile hayvan ıslahına izin verilemez.

Hayvanların bağlı olarak tutulması yasaktır. Ancak emniyet ve hayvan sağlığı açısından gerekli ise büyükbaş hayvanlar iyi aydınlatılmış ve havalandırılmış barınaklarda düzenli olarak gezdirilmek suretiyle bağlanabilirler.

Kastrasyon ve boynuz köreltme sertifika kuruluşunun onayı ile yapılabilir.

Hayvanlar stressiz bir ortamda yetiştirilir.

Sertifikasyon bütün kontrol yöntemlerinin uygulanması sonucu işletmenin, organik ürünün ve girdinin geldiği aşamanın belgelendirilmesidir.

Devlet tarafından desteklenmektedir.

Dışa bağımlılığa sebep olur.

Hastalık riski barındırır.

Maliyetli bir yöntemdir.

Sürdürülebilir bir tercih değildir.