Hayvan Barınakları

Doğum yapmamış genç dişi ineğe Düve denir.

Doğumdan itibaren iki üç aylık yaşta sütten kesime kadar olan dönemdeki yavru ineğe Buzağı denir.

Buzağılar hariç diğer hayvanlar için kullanılan barınaklar genel olarak üç farklı tipte planlanmaktadır.

• Kapalı Bağlı Ahırlar
• Serbest Açık Ahırlar
• Serbest Duraklı Ahırlar

Kapalı bağlı ahırlarda hayvanlar durak denilen bireysel bölmelerde barındırılırlar Duraklar; hayvanın ırkı, yaş ve ağırlığı, gübre temizleme sisteminin özelliğine bağlı olarak 140-200 cm uzunluğunda ve 110-120 cm genişliğinde ahır içinde hayvanların bağlandığı, aralarında genelde metal ayıraçların bulunduğu, birbirine paralel bireysel alanlardır. Duraklar kısa, orta ve uzun durak şeklinde yapılabilir. Herbirinin kendine göre avantaj ve dezevantajı vardır. En çok tercih edileni 200 cm’e kadar boyu olan orta uzunlukta duraklardır.

Uzun durakların boyu 300 cm’e kadar olabilir. Durak yerinin önünde yemlik ve yemliğin önünde de yemleme ya da servis yolu vardır. Durak yerinin arkasında bir idrar/gübre çukuru bulunur. Bağlı duraklı ahırlarda duraklar, hayvan sayısı, mekanizasyon durumu, istenilen genişlik ve uzunluğa göre tek sıralı, çift sıralı veya ikiden fazla sıralı yapılabilir. Hayvan sayısı 10’dan az ise tek sıralı uygundur. En yaygın kullanılanı hayvanların yüzünün birbirine dönük olarak, ya da yüzleri duvara dönük olacak biçimde planlandığı çift sıralı durak sistemidir. Bu farklılık, yem dağıtım ve gübre temizleme sistemi mekanizasyonuna göre belirlenir. Hayvan sayısının fazla olduğu ahırlarda yem dağıtımı çok sayıda yem hammaddesini karıştırarak uygun formda hayvanlara sunan özel römork tarzı makineler ile yapıldığından ve ahır genişliğini azaltmak amaçlandığından içe bakan düzenleme sisteminin planlanması daha uygundur. Bu ahır sisteminde, hayvanların dinlenme, yemleme ve sağım işlemleri duraklarda yapıldığından hayvan başına daha az alana ihtiyaç duyulur. İneklerin bakımı ve sağımı kolaylıkla yapılabilir. Etkili bir havalandırma sisteminin oluşturulması gerekir. Son on yılda işletme kapasitelerinin artması, hayvanların sevk ve idaresi, teknoloji düzeyindeki gelişmeye ve bazı hastalıklar ile barınak tipi arası ilişkilere bağlı olarak kapalı duraklı ahırlar önemini kaybetmiştir.

İnekler -5 ile 15 °C' ler arasında verim düzeyleri ve sağlıkları olumsuz yönde etkilenmeden yaşayabilmektedirler. Hatta -15 °C’ de bile herhangi bir sorun ile karşılaşılmamaktadır. Ancak burada sadece sıcaklık değil, sıcaklıkla birlikte rutubet’ de düşünülmeli, sıcak ve soğukla birlikte yüksek rutubetin de olumsuz etki yapabileceği unutulmamalıdır. Çok soğuk çevre sıcaklığında hayvanlar daha fazla yem tüketerek dayanabilmektedirler. Bundan dolayı, süt sığırcılığında tamamen kapalı ve pahalı ahırlar yerine maliyeti daha düşük, hayvanların doğal ortamlarına daha yakın açık ahırlar seçilmesi daha doğrudur. Serbest ve açık ahır sisteminde en yaygın uygulama; üç tarafı kapalı güney veya doğuya bakan bir cephesi açık, hayvanların yağışlardan korunması için üzeri uygun bir çatı ile örtülmüş barınaklardır. Serbest açık ahırlar, ineklere serbestçe hareket etme olanağının tanındığı, dinlenme yeri, gezinme yeri ve yemleme yeri olmak üzere üç üniteden oluşan bir ahır sistemidir.

Genelde yemliklerin ve dinlenme yerlerinin üzeri sundurma veya çatı ile kapalıdır. Hayvanların bakımı yanında sağımı da bu ahırlarda yapılabilir. Dinlenme yeri yoğun bir altlık tabakası ile kaplıdır. Durak sistemi olmayıp, yemleme esnasında hayvanların birbirini rahatsız etmemeleri ve sağım esnasında kolay zapt-ı rapta alınmaları için yemlik önünde bir kilit sistemi kullanılır.

Açık serbest ahırlarda gübre otomatik cihazlar ile ya da elle gerektiğinde temizlenebileceği gibi ahır içerisinde biriktirilip, yılda bir veya bir kaç kez temizlenebilir. Böylece gübre temizliği için harcanan zaman ve iş gücü azalacaktır. Sağım işinin ayrı bir sağım ünitesinde yapılması ve hayvanların yem yemelerinin kolaylaştırılmış olması nedeniyle de işgücünden tasarruf sağlanır. Bu ahırlarda hayvanlar hem normal ve doğala en yakın yaşamlarını sürdürebilmekte hem de yapım maliyeti oldukça ucuzlatılmaktadır. Bu sistemin diğer yararları, hayvan sayısındaki artışa kolayca uyum sağlaması, daha iyi kalitede ve fazla miktarda gübre elde edilmesi ve yangın, deprem gibi doğal afetlere karşı sürünün güvenliğinin daha kolay sağlanabilmesi sıralanabilir.

Bu tür ahırların olumsuz yönü ise yataklık gereksiniminin çok fazla olmasıdır. Yataklık olarak kullanılacak sap miktarı sığır başına günlük yaklaşık 5-6 kg’dır. Kullanılan sap miktarı, kış barındırma süresinin uzunluğu, sap kalitesi ve yerleşim sıklığına bağlıdır. Ahıra günlük olarak altlık ilavesi yapılmalı ve ideal koşullarda sığırların sabah sağımından sonra altlığı yenilenmiş yani taze altlığa sahip ahıra geri dönmesine olanak tanınmalıdır.

Bağlı duraklı ahırlar ile serbest açık ahırların iyi ve istenen özelliklerinin bir araya getirildiği açık bir ahır sistemi olup, serbest açık ahırlardan tek farkı dinlenme yerlerinin serbest duraklı olmasıdır. Yemliklerin önünde yine yemleme kolaylığı ve tutma bağlama kolaylığı için kilit sistemi bulunur.

Günümüzde büyük kapasiteli modern entansif işletmelerde en fazla kullanılan ahır tipidir. Bu tarz ahırlarda genelde ortada bir yemlik servis yolu, bunun iki tarafında yemleme, gezinti ve dinlenme alanlarının olduğu iki ayrı bölme yer alır. Genelde yemliklerin ve servis yolunun üzeri sundurma veya çatı ile kapalıdır. Ya da çatısı tamamen kapalı, yanları bir dereceye kadar duvar ile kapatılmış olarak inşa edilebilirler.

Serbest duraklı ahırlarda mekanizasyon ve teknoloji kullanımı daha kolay olduğu için işler kolaylaştırılmakta, işletmede işçilik oldukça azalmakta ve üretim maliyeti düşürülmektedir.

Besi sığırı ahırları kapalı, yarı açık veya açık ahır şeklinde olabileceği gibi, bağlı duraklı, serbest duraklı veya ızgara, beton ve toprak zeminli tabanlı ahırlar olarak da sınıflama yapılabilmektedir. Açık veya yarı açık sistemde yemliklerin ve istirahat yerinin üzeri sundurma ile kapatılır. Bu sınıflamanın yanında açık besi barınakları; çevresi ağaç veya suni rüzgâr önleyiciler ile çevrilmiş ve ortasında doğal ya da suni tepelerin bulunduğu doğal zeminli besi yerleri, sundurmalı ve ortasında doğal ya da suni tepelerin bulunduğu doğal zeminli besi yeri, sundurmalı betonarme zeminli besi yeri, üzeri tamamen kapatılmış yarı açık betonarme ya da ızgara zeminli besi yerleri gibi değişik şekillerde sınıflandırılabilir. Amerika Birleşik devletleri gibi geniş ve sürekli yeşil tutulabilen meraların bol olduğu ülkelerde Feed Lot denilen, sundurmaların olmadığı, geniş arazilerin etrafının çit telleri ile çevrildiği, yüzlerce, binlerce hayvanın aynı alanda barındırıldığı sistemler daha yaygındır. Önceleri Türkiye’ de kapalı duraklı besi ahırları yaygın iken, günümüzde açık veya yarı açık ahırlar giderek yaygınlaşmaktadır.

Hangi tarz barınak yapılırsa yapılsın hayvanların rahat bir şekilde doğal davranışlarını sergileyebileceği bir şekilde inşa edilmesi ve hayvan başına yeterince alan bırakılmasına dikkat edilmelidir. Barınak zemin yapısı ne hayvanların kayarak düşmesine neden olacak materyalden yapılmalı, ne de ayak problemlerine yol açacak kadar sert olmaldıır. Üzerinde 9-10 mm derinliğinde olukların olduğu ya da kaydırmayacak şekilde işlem görmüş beton zemin genelde entansif kapalı ya da yarı açık işletmeler için en idealidir.

Kapalı barınaklarda baca ya da fener ve pencerelerden oluşan doğal havalandırma sistemi ya da fanlardan oluşan mekanik havalandırma sistemi içerideki toz seviyesini 10 mg/m³, amonyak düzeyini 25 ppm ve nisbi rutubeti %80’in altında tutacak kapasite ve yeterlilikte olmalıdır. Kapalı barınaklarda hayvanların göz hizasında en az 100 lux şiddet gün ışığı düşecek şekilde pencere alanları düzenlenmelidir.

Açık ya da yarı açık barınaklarda hayvanları rüzgârdan ve yağışlardan koruyacak şekilde sundurma vb. düzenekler inşa edilmelidir.

Hayvanlara normal istirahat pozisyonunda rahatlıkla yatabilecek şekilde, kuru, drenajı iyi olan yeterli zemin alanı bırakılmalıdır. Hayvanın ağırlığına ve yaşına göre değişmekle birlikte hayvanların serbestçe hareket ettiği açık ya da yarı açık sistemlerde 550-600 kg ağırlıkta kesilecek bir besi hayvanı için 8.5-9.0 m² zemin alanı düşünülmeli, bunun 5-6 m²‘si temiz ve kuru altlıklı bir alan olmalıdır. Her zaman hayvanın en yaşlı ya da ergin dönemi dikkate alınarak hayvan başına zemin alanı hesaplanmalıdır.

Altlık ya da yataklık olarak 5-6 cm kalınlıkta odun talaşı ya da saman kullanılabilir. Altlık haftada en az üç kez karıştırılmalı, çamur kıvamında ve çok ıslak olan bölümler değiştirilmelidir. Besi sığırı barınakları düzenlenirken hayvan başına yeterince yemlik ve suluk alanı bırakılmalıdır. Hayvan başına 60-70 cm yemlik olmalı, hayvanların %10-15’ i aynı anda içebilecek kadar suluk olmalıdır.

Damızlık tavuk  erkek-dişi birlikte yetiştirilen ve kendisinden elde edilen döllü yumurtalardan civciv çıkan tavuklara denir.

Kafes sisteminde tel ızgara zemin üzerinde üreme faaliyetleri rahatlıkla yapılamadığı için damızlık tavuk yetiştiriciliği en yaygın olarak ızgara-altlık sistemi zemini olan kümeslerde gerçekleştirilmektedir. Bu tip kümeslerde kümesin 1/3’ ü veya 2/3’ü yerden 80-100 cm yükseklikte ızgaralı, geri kalan diğer bölümü ise altlıklı zeminden bölümden oluşur. Çok yaygın olmamakla birlikte damızlık tavuk yetiştiriciliği çok sayıda tavuğun bir arada barındığı, daha geniş modifiye kafeslerde ya da ıslah işletmelerinde daha küçük bireysel kafeslerde de yapılmaktadır.

Etlik piliçler hızlı gelişen, ağır ve sürekli yatma eğiliminde olan hayvanlar oldukları için ızgara ya da kafes zemin üzerinde göğüs eti kalitesi bozulabilmektedir. Bundan dolayı etlik piliçler dünya genelinde derin altlıklı zemin kümeslerde yetiştirilmektedirler. Altlık materyali olarak ise en fazla büyük partiküllü odun talaşı ya da çeltik kavuzu, bunları temin etme güçlüğünde ise saman gibi rutubet emme kabiliyeti yüksek, toz yapmayan, hayvanları zeminin soğuğundan koruyan malzemeler kullanılmaktadır. Derin altlık sistemi kümeslerde altlık önemli bir maliyettir. Etlik piliçlerin de birim alanda 3-4 kat daha fazla hayvanın barınabildiği kafes ya da ızgara-altlık sistemlerde de yetiştirilebilmesi için geçmişten bu yana deneysel çalışmalar devam etmektedir. Son yıllarda zemininde yumuşak plastik ızgaranın kullanıldığı kafes ve ızgara-altlık zemin üzerinde de etlik piliç yetiştirilmesi için yapılan çalışmalarda olumlu sonuçlar elde edilmiş ve Türkiye’ de dahil olmak üzere bazı ülkelerde kafes sisteminde ticari olarak etlik piliç yetiştiriciliği yapılmaya başlanmıştır. Kümesin dikey alanını kullanan kafes sisteminde derin altlık sistemine göre birim alanda daha fazla hayvan yetiştirilebilmektedir. Başlangıç yatırım maliyeti yüksek olsa da uzun vadede derin altlık sistemine göre daha ekonomik olması beklenmektedir.

Kafes sisteminde barındırılan tavuklar tüneme, eşinme, folluğa yumurtlama gibi doğal davranışlarını tam olarak karşılayamazlar. Bundan dolayı Avrupa Birliği ülkelerinde 2012 yılı başından itibaren kafes sistemi yasaklanmış ve 2015 yılından itibaren de Türkiye’ de de yasaklanması planlanmaktadır. On yıldan fazla bir geçiş sürecinden sonra bu ülkelerde sofralık yumurta üretiminde kafes sisteminin yerini tavukların tüneyebildiği, eşinebildiği, folluğa yumurtlayabildiği, daha fazla tavuğun bir arada barındığı derin altlık, ızgara altlık gibi eski sistemler ya da zenginleştirilmiş modifiye kafesler, kuşluklu, tünekli, serbest dolaşımlı gibi yeni sistemler almıştır. Kuşluklu (aviary) ve tünekli (perchery) sistemler derin altlıklı alan yanında katlı ızgara sistemi ile kümesin dikey alanını da kullanmak amacı ile düzenlenmiştir. Bu şekilde hayvanlar eşinme, tüneme gibi doğal davranışlarını gerçekleştirebilirken, aynı zamanda tıpkı kafes sisteminde olduğu gibi birim alanda daha fazla hayvan barındırılabilmektedir. Serbest dolaşımlı (free range) sistemde ise kapalı barınak yanında tavuklar merada gezinip otlama imkanınada sahiptir.

Üretim bilgi ve teknolojideki gelişmeler, üretim maliyetlerinin artması, üreticilerin borçlanma ihtiyacı, rekabetin artması, ürün kalite ve pazarlama hizmetlerinin yükseltilmesi planlama gerekliliği doğuran nedenlerdir. Özellikle pazara dönük üretimde bulunan büyük ve entansif üretim yapan hayvancılık işletmeleri, modern ve geliştirilmiş planlama tekniklerini uygulamak zorundadırlar.

Hayvan barınağı ya da çiftlik kuracak işletmeci sahip olduğu sınırlı üretim kaynaklarını, amaçlarını gerçekleştirmek için, alternatifler arasında en iyi tercihi yaparak değerlendirmek durumundadır. Bu da en doğru bir şekilde ancak planlama ile sağlanabilir.

Genelde işletmelerin temel amacı üretimden en yüksek karlılığı elde etmektir. Bunun yanında küçük kapasiteli aile tipi hayvancılık işletmelerinde bu amacın ikinci derecede bir amaç olduğu, esas amacın aile ihtiyacının karşılanması ve aile işgücüne istihdam olanağı olduğu unutulmamalıdır. Bu nedenle hayvancılık işletmelerinin planlanmasında hayvansal faaliyetin ekonomik bir faaliyet olma yanında, bir aile faaliyeti, bir yaşam şekli olduğu daima göz önünde bulundurulmalıdır.

Tarım ve hayvancılık işletmelerinde planlar genellikle kısa ve uzun vadeli planlar halinde düzenlenmektedir. Yıllık olarak düzenlenen kısa vadeli planlar, mevcut doğal, teknik, ekonomik şartlarda ve eldeki üretim vasıtaları çerçevesinde, daha fazla kazanabilmeyi hedef alan planlardır. Uzun bir devre için hazırlanan ve bu sürede işletmenin çalışma düzenini, finansman ve gelişim durumunu gösteren planlar ise uzun vadeli olanlardır.

Ahır, kümes, ağıl planlaması denilince sadece hayvanların barınacağı yapılar düşünülmemelidir. İşletme bir bütün olarak ele alınmalı örneğin sağmal inek ahırı yanında, buzağı, dana, düve ve kuru ineklerin barınacağı ahırlar ile ot ve saman depoları, silaj çukurları, gübrelikler, alet-makine parkı, rampa ve kantar, işletme sahibinin çalışacağı ofisler ve çalışacak işçinin barınacağı evin de birlikte düşünülmesi gereklidir.

Başlangıçta planlanan sürü büyüklüğünün ilerde değişebileceği mutlaka ele alınmalı, planlamaya başlanırken önce bir yerleşim planı yapılmalı, bu plan üzerinde neyin nerede olacağına, bu tesislerin ilerde nasıl büyüyebileceğine ve işletme için alt yapı ve ulaşımın nasıl karşılanacağına karar verilmelidir.

Yerleşim planı ve yerleşim planı üzerinde düşünülen yapılardan hangilerinin öncelikle yapılacağına ve nasıl bir sistem inşa edileceğine karar verilirken uzman kişilere danışılmalı, plan ve projeler çok dikkatli bir şekilde hazırlanmalıdır. Hayvan barınakları planlanır ve yapılırken;

• Barınacak hayvanların temiz hava, sıcaklık ve nem gibi iklimsel çevre isteklerinin en iyi biçimde karşılamasına,
• Hayvanların yaşam tarzına ve davranışlarına uygun olmasına,
• Barınak içerisinde yemleme sağım, gübre temizliği ile diğer bakım işlerine yönelik iş akışının kolayca yapılmasına ve işgücü gereksiniminin en aza indirilmesine,
• Yapım maliyetinin ucuz olmasına,
• Barınak içerisinde sürü yönetiminin kolay yapılmasına,
• Barınak tipinin mekanizasyon ve teknoloji kullanımı ve uygulamasına uygun olmasına
• Yıllık sürü dışı edilecek hayvan oranı ve yavrulama oranı dikkate alınarak planlama yapılmasına dikkat edilmelidir.

Hayvan barınaklarının kuruluş yeri seçiminde ekonomik açıdan en önemli amaç, kaynak israfının önüne geçmek ve kaynak kullanımında rasyonelliği sağlamak için düşük maliyetle çalışıp daha fazla kar elde etmektir.

İyi bir kuruluş yeri belirlenemediği takdirde; üretim maliyetlerinde ve ürün kalitesinde rekabet edememe, sürümde ciddi düşme ve daha düşük karlılık gibi istenmeyen durumlar ile karşılaşılabilinir.

İşletme veya barınak kuruluş yeri seçerken teknik olarak iş akışı ve kolaylığı sağlaması bakımından dikkat edilmesi gereken konuların bazıları şunlardır.

• Barınak veya işletmeler ürün ve hammadde ulaşımında rahatlık yönünden ana veya yan yollara yakın olmalıdır. Barınaklar şehir merkezlerinden uzakta olmalı, şu an olmasa bile yakın zamanda artan nüfusa bağlı olarak yerleşim yeri içinde kalması muhtemel arazilere hayvancılık işletmesi kurulması düşünülmemelidir.
• Kaliteli ve yeterli bir su kaynağı hem personel hem de hayvanlar açısından son derece önemlidir. Barınak kurulacak alanda veya yakınında yeterince içme ve kullanma suyu olması yanında, barınak ve işletme atıklarının yer altı tatlı su kaynaklarını kirletmeyecek şekilde işletmeler kurulmalıdır.
• Günümüzde hayvan barınaklarında teknoloji en üst seviyede kullanılmaktadır. İşletmelerde süt sağım makinaları, serinletme ekipmanlarının çalıştırılması, aydınlatma gibi pek çok amaç için elektrik enerjisi olmazsa olmazdır. Hatta kesinti durumunda kullanılmak üzere barınaklarda jeneratör dahi bulunmalıdır.
• Arazi drenajı iyi bir konumda olmalı, taban su seviyesi yüksek olmamalıdır. İlerideki kapasite artışları dikkate alınarak yeterli büyüklükte bir arazi alımı planlanmalıdır. Arazi üzerinde sadece bina inşa edilecekse tarıma uygun olmayan araziler düşünülmeli, yem bitkisi üretimi ve mera planlanıyor ise tarıma uygun araziler planlanmalıdır. Bu araziler üzerinde de araziyi koruma kanunundan dolayı belirli ölçülerde yapılaşmaya izin verileceği unutulmamalıdır.

İşletmelerde kuruluş yeri seçim yöntemleri genelde klasik/geleneksel ve yeni/modern yöntemler olarak iki bölümde incelenir.

Optimum kuruluş yerini belirlemeye dönük geleneksel kuruluş yeri yöntemleri bir takım hesap tekniklerini içeren yöntemlerdir. Bunlardan bir tanesinde bir tüketim merkezi etrafında bir işletmenin kurulabileceği üç adet aday kuruluş yeri dikkate alınır. Matematiksel hesaplamalar sonucu aday kuruluş yerlerinden en uygun olanı, genelde tüketim merkezine ulaşım masrafları en düşük olanı, işletme kuruluş yeri olarak seçilir. Geleneksel kuruluş yeri seçim yöntemlerinin bir diğerinde de toplam maliyetleri en az kılan yer en uygun kuruluş yeri olarak belirlenmeye çalışılır.

En uygun kuruluş yerinin belirlenmesinde bir tüketim merkezi yanında hammadde tedarik noktaları da göz önüne alınmalıdır. Bilgisayar programlarının uygulamaya konulması, teknoloji ve yöneylem tekniklerinin gelişmesi ile işletme kuruluş yeri seçiminde yeni ve modern yöntemlerin kullanılmasını mümkün olmuştur. Bu yöntemlerden bazıları; ulaştırma modeli, doğrusal programlama modeli, deneme ve simulâsyon yöntemleri ile karşılaştırmalı yöntemlerdir. Bunlardan en fazla kullanılanı da karşılaştırmalı yöntemlerdir. Karşılaştırmalı yöntemlerde aday kuruluş yerini etkileyen faktörlerinin karşılaştırılması yanında aday kuruluş yerleri maliyetlerinin ve aday kuruluş yerleri kârlılıklarının karşılaştırılması gibi değerlendirmeler yapılarak işletme luruluş yeri belirlenmeye çalışılır.

Kurulacak üretim birimlerine hammadde ve yardımcı madde temin edebilecek çok sayıda tedarik noktası, çok sayıda aday kuruluş yeri ve tüketim merkezini içermesi, ulaştırma maliyetleri dışında üretim ve yatırım maliyetleri gibi çeşitli maliyet bileşenlerini, kârlılık ve diğer öğeleri içermesi modern ve yeni yöntemlerin klasik/geleneksel yöntemlere olan üstünlükleridir. İşletmelerde kuruluş yeri belirlenmeden önce, kuruluş öncesi çalışmalar yapılması gereklidir.

Fizibilite etüdü kesin proje hazırlamaya girmeden önce yapılan ekonomik, teknik ve finansal etüdlerdir.

Mücavir alan  İmar mevzuatı bakımından belediyelerin kontrol ve sorumluluğu altına verilmiş olan, bir şehrin gelişmesi bakımından gerekli görüldüğünde kullanılabilecek olan belediye sınırlarına komşu alanlardır.

Belediye veya mücavir alan içinde kurulacak ticari amaçlı hayvancılık işletmeleri için yerel sağlık, çevre ve orman teşkilatlarından, mücavir alan dışında kurulacak ticari hayvancılık işletmeleri için de il özel idare müdürlüğünden, çevre ve orman ile varsa orman genel müdürlüğünün mahalli teşkilatları gibi diğer ilgili yerel kuruluşlardan kuruluş izni verilmesi için uygun olduğuna dair görüş alındıktan sonra hayvancılık işletmelerine Mülki İdare Amirliğince yazı ile kuruluş izni verilir.

Hastalık nedeniyle bakanlıkça belirlenerek illere bildirilen riskli sulak alanlar çevresindeki en az 1 km. mesafeli alanda kaz, ördek gibi suda yaşamaya ihtiyaç duyan kümes hayvanları için kümes kurulmasına izin verilmez.

Ticari amaçlı kanatlı işletmelerinde, suda yaşamaya ihtiyaç duymayan tavuk, horoz, hindi gibi kümes hayvanlarını barındıracak olan ve bu kanatlı hayvanlarını açıkta gezdirmek isteyen ticari hayvancılık işletmelerinde kümes hayvanlarının gezinti yerlerinin etrafını ve devekuşu gezinti yerleri hariç diğer kümes hayvanları gezinti yerlerinin üstü, kümes hayvanlarının yabani kuşlarla irtibatını kesecek şekilde ağ veya uygun başka bir yapı malzemesi ile örtülmesi zorunludur.

Kuruluş izni yazısı bir yıl için geçerli olup, bu zaman içinde ticari hayvancılık işletmesini tamamlayamayan gerçek ve tüzel kişilere uygun görüldüğü taktirde bir yıla kadar ek süre verilebilir.

Kuruluş izni alarak onaylı projelerine göre yapılmış ticari amaçlı hayvancılık işletmeleri için çalışma izni almak zorunludur. Çalışma izni alabilmek için hayvancılık işletmesinin çevresinin yeterli yükseklikte çit, duvar veya tel örgü ile çevrili olması gerekir.

Ticari amaçlı kanatlı işletmelerinde, suda yaşamaya ihtiyaç duymayan tavuk, horoz, hindi gibi kümes hayvanlarını barındıracak olan ve bu kanatlı hayvanlarını açıkta gezdirmek isteyen ticari hayvancılık işletmelerinde gezinti yerlerinin etrafı ile üstünün, kümes hayvanları ile yabani kuşların temas etmesini önleyecek şekilde ağ veya başka bir yapı malzemesi ile sınırlandırılması gerekir.

İşletmenin büyüklüğüne veya kapasitesine bağlı olarak, işletme arazisinin uygun bir yerinde, üzeri kapalı, çevre, toplum ve hayvan hayatı için tehlike arz etmeyecek şekilde atık, kirli su ve sıvıların toplanacağı, sızdırmayan, uygun derinlik ve büyüklükte fosseptik çukurunun bulunmasına, eğer işletmede kullanılan içme ve kullanma suyu şebeke suyundan değil de kuyu artezyen, kaynak suyu gibi bir su kaynağından getiriliyorsa, fosseptik çukurunun bu su kaynağından en az 15 metre uzakta olması gerekir.

İşletmede birikecek olan hayvan dışkıları ve benzeri atık katı maddelerin çevre ve toplum sağlığına zarar vermeyecek şekilde işletmenin büyüklüğü veya kapasitesine bağlı olarak yeterli büyüklükte, çevresi beton duvar ile çevrili bir katı atık deposu tesis edilerek katı atıkların burada muhafaza edilmelidir.

Düzenlenen çalışma izni raporunun uygun olması ve işletmeye ait dosyanın komisyon tarafından son kontrolünün yapılmasından sonra bu işletmeye Mülki İdare Amirliğince çalışma izni verilir. Komisyonca uygun bulunmayan işletmelere de uygun bulunmama nedenleri açıklanır. Tespit edilen eksikliklerin verilen süre içerisinde işletme tarafından giderilmesi durumunda bu işletme komisyon tarafından mevcut yönetmelik kapsamında tekrar değerlendirmeye alınır.

Üretim dönemine hazırlık amacıyla yapılacak işlemler birbirini takip eden genelde basit ama belirli kurallara göre yapılması gereken işlemlerdir. Eğer daha önce üretim yapılmamış bir işletme ise kümes zemini ve ekipmanların yıkanmasından başlanarak dönem hazırlıkları başlayabilir. Daha önce üretim yapılan bir kümes ise üretim dönemi öncesi aşağıdaki hazırlıklar yapılmalıdır.

Yemlik, suluk gibi ekipmanlar ve gübre ile karışık altlık materyalinin kümesten uzaklaştırılması

Üretim dönemi sonunda ekipmanların kaldırılarak kirlenmiş ve eskimiş olan altlık materyalinin kümesten uzaklaştırılması gerekir. Uygulamada genel olarak her dönem taze altlık kullanmak gerekir. Etlik piliç kümeslerinde en fazla kullanılan altlık türü odun talaşı ve çeltik kavuzudur. Zaman zaman altlığa fazla para ödememek ya da iki dönem arasını kısa tutma amacı ile eski materyal de kullanılabilir. Ancak biyogüvenlik nedeniyle eski altlık kullanımından kaçınmalı, mutlaka kullanmak gerekiyor ise eski altlık uygun bir dezenfektan ile yüzeyi dezenfekte edildikten sonra güzelce havalandırılmalı, bir miktar taze altlık ile karıştırıldıktan sonra kullanılmalıdır.

Basınçlı su ile kümes zemini ve ekipmanların yıkanması

Tüm kümes zemini ve ekipmanlar mümkünse uygun basınca sahip sıcak su ile yıkanmalıdır. Özellikle havalandırma fanlarının bulunduğu alanlar ve hava giriş delikleri ile bacalar güzelce yıkanmalıdır. İlk yıkamadan sonra uygun sabun ya da deterjanlı su ile ikinci bir yıkama, daha sonra tekrar normal su ile yıkama yapılmalıdır.

Dezenfeksiyon

Dezenfeksiyon; dezenfektan olarak isimlendirilen özel kimyasal maddeler ile bakteri, virüs gibi hastalık etkenlerinin öldürülmesi işlemidir. Piyasada ticari isimle anılan çok değişik dezenfektanlar olsa da bakteri, virüs ve mantarlara karşı etkili olan geniş ve yaygın etkiye sahip dezenfektanlar tercih edilmeli, gerekirse duvarlar badana edilmelidir. Bu işlem veteriner hekim kontrolünde gerekirse biyogüvenlik firmalarına yaptırılmalıdır.

Taze ve temiz altlık ile ekipmanların yerleştirilmesi

Yıkama ve dezenfeksiyon işleminden sonra kümesin yeterince kurumasını takiben kümes zeminine 5-6 kg/m² olacak şekilde büyük partiküllü temiz ve hijyenik bir ortamda elde edilmiş bir altlık materyali serilerek barınak hazırlanmalı ve bir üretim dönemi süresince kümeste kullanılacak ekipmanlar kümes içine yerleştirilmelidir.

Tütsüleme

Tütsüleme ya da fumigasyon gaz formundaki özel kimyasal maddeler ile hastalık etkenlerinin öldürülmesi işlemidir. Tütsüleme işlemi ile genelde yüzeydeki hastalık etkenleri öldürülür ve bu amaçla en yaygın kullanılan kimyasal madde formaldehit gazıdır. Formaldehit gazının hastalık etkenlerini öldürücü etkisinden özellikle kuluçkahanalerde ve yüzey dezenfektanı olarak barınaklarda yaygın bir biçimde yararlanılmaktadır.

Ticari yaşamda formaldehit gazı değişik şekillerde elde edilebilir. Uygulama ortamının sıcaklığı ve rutubeti uygulama etkinliği için önemlidir. İnsan sağlığına olan zararlı etkilerinden dolayı formaldehit gazının kullanımı yasaklandığından tütsüleme işleminde alternatif yöntemler ve ilaçlar uygulanmalıdır. Tütsülemede ne kullanılırsa kullanılsın veteriner hekim kontrolünde ve ilacın önerilen kullanım dozu miktarında, mümkün olduğu kadar canlılar ile teması olmayacak şekilde kullanılmalıdır. Tütsüleme işleminden sonra 1-2 saat ya da yarım gün kadar barınak kapalı kalmalı, daha sonra yeteri kadar havalandırılmalıdır.

Isıtma

Civcivlerde kuluçka çıkışı ısı düzenleme mekanizması tam olarak gelişmemiştir. Bu nedenle hayvanın yaşına ve türüne bağlı olarak yaşamın ilk günlerinde civcivlerin yüksek sıcaklıklarda barındırılmaları gerekmektedir. Bu nedenle civcivler kümese gelmeden önce mevsim sıcaklığına göre yeterli sürede, civciv seviyesinde, zeminden bir karış yükseklikte sıcaklık 32-35 ^oC olacak şekilde yeterli ısıtma yapılmalı ve ani ısı değişikliklerinden kaçınmalıdır.