TEMEL ZOOTEKNİK - Deneme Sınavı - 6

Bağlı duraklı ahırlarda duraklar, hayvan sayısı, mekanizasyon durumu, istenilen genişlik ve uzunluğa göre tek sıralı, çift sıralı veya ikiden fazla sıralı yapılabilir. Hayvan sayısı 10’dan az ise tek sıralı uygundur. En yaygın kullanılanı hayvanların yüzünün birbirine dönük olarak, ya da yüzleri duvara dönük olacak biçimde planlandığı çift sıralı durak sistemidir. Bu farklılık, yem dağıtım ve gübre temizleme sistemi mekanizasyonuna göre belirlenir. Hayvan sayısının fazla olduğu ahırlarda yem dağıtımı çok sayıda yem hammaddesini karıştırarak uygun formda hayvanlara sunan özel römork tarzı makineler ile yapıldığından ve ahır genişliğini azaltmak amaçlandığından içe bakan düzenleme sisteminin planlanması daha uygundur.

Serbest ve açık ahır sisteminde en yaygın uygulama; üç tarafı kapalı güney veya doğuya bakan bir cephesi açık, hayvanların yağışlardan korunması için üzeri uygun bir çatı ile örtülmüş barınaklardır. Serbest açık ahırlar, ineklere serbestçe hareket etme olanağının tanındığı, dinlenme yeri, gezinme yeri ve yemleme yeri olmak üzere üç üniteden oluşan bir ahır sistemidir. Genelde yemliklerin ve dinlenme yerlerinin üzeri sundurma veya çatı ile kapalıdır. Hayvanların bakımı yanında sağımı da bu ahırlarda yapılabilir. Dinlenme yeri yoğun bir altlık tabakası ile kaplıdır. Durak sistemi olmayıp, yemleme esnasında hayvanların birbirini rahatsız etmemeleri ve sağım esnasında kolay zapt-ı rapta alınmaları için yemlik önünde bir kilit sistemi kullanılır. Bu ahırlarda hayvanlar hem normal ve doğala en yakın yaşamlarını sürdürebilmekte hem de yapım maliyeti oldukça ucuzlatılmaktadır. Bu sistemin diğer yararları, hayvan sayısındaki artışa kolayca uyum sağlaması, daha iyi kalitede ve fazla miktarda gübre elde edilmesi ve yangın, deprem gibi doğal afetlere karşı sürünün güvenliğinin daha kolay sağlanabilmesi sıralanabilir. Bu tür ahırların olumsuz yönü ise yataklık gereksiniminin çok fazla olmasıdır. Kullanılan sap miktarı, kış barındırma süresinin uzunluğu, sap kalitesi ve yerleşim sıklığına bağlıdır. Ahıra günlük olarak altlık ilavesi yapılmalı ve ideal koşullarda sığırların sabah sağımından sonra altlığı yenilenmiş yani taze altlığa sahip ahıra geri dönmesine olanak tanınmalıdır.

Barınak zemin yapısı ne hayvanların kayarak düşmesine neden olacak materyalden yapılmalı, ne de ayak problemlerine yol açacak kadar sert olmaldıır. Üzerinde 9-10 mm derinliğinde olukların olduğu ya da kaydırmayacak şekilde işlem görmüş beton zemin genelde entansif kapalı ya da yarı açık işletmeler için en idealidir. Kapalı barınaklarda baca ya da fener ve pencerelerden oluşan doğal havalandırma sistemi ya da fanlardan oluşan mekanik havalandırma sistemi içerideki toz seviyesini 10 mg/m3 , amonyak düzeyini 25 ppm ve nisbi rutubeti %80’in altında tutacak kapasite ve yeterlilikte olmalıdır. Kapalı barınaklarda hayvanların göz hizasında en az 100 lux şiddet gün ışığı düşecek şekilde pencere alanları düzenlenmelidir. Açık ya da yarı açık barınaklarda hayvanları rüzgârdan ve yağışlardan koruyacak şekilde sundurma vb. düzenekler inşa edilmelidir. Hayvanlara normal istirahat pozisyonunda rahatlıkla yatabilecek şekilde, kuru, drenajı iyi olan yeterli zemin alanı bırakılmalıdır. Hayvanın ağırlığına ve yaşına göre değişmekle birlikte hayvanların serbestçe hareket ettiği açık ya da yarı açık sistemlerde 550-600 kg ağırlıkta kesilecek bir besi hayvanı için 8.5-9.0 m2 zemin alanı düşünülmeli, bunun 5-6 m2 ‘si temiz ve kuru altlıklı bir alan olmalıdır. Her zaman hayvanın en yaşlı ya da ergin dönemi dikkate alınarak hayvan başına zemin alanı hesaplanmalıdır. Altlık ya da yataklık olarak 5-6 cm kalınlıkta odun talaşı ya da saman kullanılabilir. Altlık haftada en az üç kez karıştırılmalı, çamur kıvamında ve çok ıslak olan bölümler değiştirilmelidir. Besi sığırı barınakları düzenlenirken hayvan başına yeterince yemlik ve suluk alanı bırakılmalıdır. Hayvan başına 60-70 cm yemlik olmalı, hayvanların %10-15’ i aynı anda içebilecek kadar suluk olmalıdır.

Avrupa Birliği ülkelerinde her kafes sisteminde 4 tavuğun barınmasına müsaade edilirken, Türkiye’ de dahil genel uygulama her kafes bölmesine 6-8 adet tavuğun barındırılmasıdır.

Kafes sisteminde tel ızgara zemin üzerinde üreme faaliyetleri rahatlıkla yapılamadığı için damızlık tavuk yetiştiriciliği en yaygın olarak ızgara-altlık sistemi zemini olan kümeslerde gerçekleştirilmektedir. Bu tip kümeslerde kümesin 1/3’ ü veya 2/3’ü yerden 80-100 cm yükseklikte ızgaralı, geri kalan diğer bölümü ise altlıklı zeminden bölümden oluşur. Çok yaygın olmamakla birlikte damızlık tavuk yetiştiriciliği çok sayıda tavuğun bir arada barındığı, daha geniş modifiye kafeslerde ya da ıslah işletmelerinde daha küçük bireysel kafeslerde de yapılmaktadır.

Koyunlar çevresel koşullara en dayanıklı evcil hayvanlardan biridir. Değişken çevre şartlarına çabuk uyum sağlayabilirler. Kalın yün tabakası ile ani sıcaklık düşmelerini kolaylıkla tolere edebilirler. Sıcak stresine karşı direnme yetenekleri de daha yüksektir. Koyun ve keçi barınaklarına ağıl denilmektedir ve ağıllar planlanırken soğuktan çok sıcaktan korunma esası üzerinde durulmalı ve rutubeti yüksek olmayan bir ağıl içi ortam oluşturulmaya çalışılmalıdır. Koyun ve keçiler solunum sistemi hastalıklarına karşı çok hassas olduklarından yeterli düzeyde havalandırmanın sağlanması ve içeride hava ceryanı oluşmamasına çok dikkat edilmelidir. Keçi barınakları koyun barınakları ile aşağı yukarı aynı ise de keçiler daha hareketli, çevik ve meraklı olduklarından ağıl içi düzenlemelerde keçi bölmeleri koyun bölmelerinden farklı bir şekilde düzenlenir. Keçilerin özellikle sıçrama eğilimleri dikkate alınarak ya sıçrama davranışını engelleyecek engeller yapılmalı ya da bölmeler daha yüksek yapılmalıdır. Koyun ve keçi barınaklarında hayvanın yaşı, verim yönü ve türüne göre yeterli zemin alanı ayrılacak şekilde düzenleme yapılmalıdır.

Hayvan barınaklarının planlaması denilince üretim yönüne göre barınak yerinin seçimi, planlamada dikkate alınacak özellikler, barınak ölçüleri, barınakların yapısal özellikleri, ekipmanlar ve barınak içi düzenlemeler akla gelmelidir.

İşletme veya barınak kuruluş yeri seçerken teknik olarak iş akışı ve kolaylığı sağlaması bakımından dikkat edilmesi gereken konuların bazıları şunlardır. • Barınak veya işletmeler ürün ve hammadde ulaşımında rahatlık yönünden ana veya yan yollara yakın olmalıdır. Barınaklar şehir merkezlerinden uzakta olmalı, şu an olmasa bile yakın zamanda artan nüfusa bağlı olarak yerleşim yeri içinde kalması muhtemel arazilere hayvancılık işletmesi kurulması düşünülmemelidir. • Kaliteli ve yeterli bir su kaynağı hem personel hem de hayvanlar açısından son derece önemlidir. Barınak kurulacak alanda veya yakınında yeterince içme ve kullanma suyu olması yanında, barınak ve işletme atıklarının yer altı tatlı su kaynaklarını kirletmeyecek şekilde işletmeler kurulmalıdır. • Günümüzde hayvan barınaklarında teknoloji en üst seviyede kullanılmaktadır. İşletmelerde süt sağım makinaları, serinletme ekipmanlarının çalıştırılması, aydınlatma gibi pek çok amaç için elektrik enerjisi olmazsa olmazdır. Hatta kesinti durumunda kullanılmak üzere barınaklarda jeneratör dahi bulunmalıdır. • Arazi drenajı iyi bir konumda olmalı, taban su seviyesi yüksek olmamalıdır. İlerideki kapasite artışları dikkate alınarak yeterli büyüklükte bir arazi alımı planlanmalıdır. Arazi üzerinde sadece bina inşa edilecekse tarıma uygun olmayan araziler düşünülmeli, yem bitkisi üretimi ve mera planlanıyor ise tarıma uygun araziler planlanmalıdır. Bu araziler üzerinde de araziyi koruma kanunundan dolayı belirli ölçülerde yapılaşmaya izin verileceği unutulmamalıdır.

Üretim dönemine hazırlık amacıyla yapılacak işlemler birbirini takip eden genelde basit ama belirli kurallara göre yapılması gereken işlemlerdir. Daha önce üretim yapılan bir kümes ise üretim dönemi öncesi aşağıdaki hazırlıklar yapılmalıdır. Yemlik, suluk gibi ekipmanlar ve gübre ile karışık altlık materyalinin kümesten uzaklaştırılması, Basınçlı su ile kümes zemini ve ekipmanların yıkanması, Dezenfeksiyon, Taze ve temiz altlık ile ekipmanların yerleştirilmesi, Tütsüleme, Isıtma.

İşletme ya da çiftlik planlanmasında sadece barınak değil, sağım ünitesi, gübrelik, yem ve ot deposu, ekipmanlar vb. bir bütün olarak düşünülmeli ve planlanmalıdır.

Duraklar kısa, orta ve uzun durak şeklinde yapılabilir. Herbirinin kendine göre avantaj ve dezevantajı vardır. En çok tercih edileni 200 cm’e kadar boyu olan orta uzunlukta duraklardır. Durak yerinin arkasında bir idrar/gübre çukuru bulunur. Hayvan sayısı 10’dan az ise tek sıralı uygundur. En yaygın kullanılanı hayvanların yüzünün birbirine dönük olarak, ya da yüzleri duvara dönük olacak biçimde planlandığı çift sıralı durak sistemidir.

İnekler -5 ile 15 °C' ler arasında verim düzeyleri ve sağlıkları olumsuz yönde etkilenme­den yaşayabilmektedirler.

Bağlı duraklı ahırlar ile serbest açık ahırların iyi ve istenen özelliklerinin bir araya getirildiği açık bir ahır sistemi olup, serbest açık ahırlardan tek farkı dinlenme yerlerinin serbest duraklı olmasıdır. Yemliklerin önünde yine yemleme kolaylığı ve tutma bağlama kolaylığı için kilit sistemi bulunur.

Kapalı barınaklarda baca ya da fener ve pencerelerden oluşan doğal havalandırma sistemi ya da fanlardan oluşan mekanik havalandırma sistemi içerideki toz seviyesini 10 mg/m3, amonyak düzeyini 25 ppm ve nisbi rutubeti %80’in altında tutacak kapasite ve yeterlilikte olmalıdır.

Tavuk kümesleri inşa şekillerine göre pencereli-perdeli ve tamamen kapalı kümesler gibi sınıflandırılabileceği gibi, üretim yönüne göre; damızlık tavuk kümesleri, etlik piliç üretim kümesleri ve sofralık yumurta üretim kümesleri olarak sınıflandırılırlar. Ticari/pratik hayatta ise zemin yapısına göre sınıflandırma en yaygın olup kümesler; kafes sistemi, ızgara-altlık sistemi, tamamı ızgara sistemi ve derin altlık sistemi olarak sınıflandırılır.

Hayvan barınakları planlanır ve yapılırken; Barınacak hayvanların temiz hava, sıcaklık ve nem gibi iklimsel çevre isteklerinin en iyi biçimde karşılamasına, Hayvanların yaşam tarzına ve davranışlarına uygun olmasına, Barınak içerisinde yemleme sağım, gübre temizliği ile diğer bakım işlerine yönelik, iş akışının kolayca yapılmasına ve işgücü gereksiniminin en aza indirilmesine, Yapım maliyetinin ucuz olmasına, Barınak içerisinde sürü yönetiminin kolay yapılmasına dikkat edilmelidir.

Barınak veya işletmeler ürün ve hammadde ulaşımında rahatlık yönünden ana veya yan yollara yakın olmalıdır. Barınaklar şehir merkezlerinden uzakta olmalı, şu an olmasa bile yakın zamanda artan nüfusa bağlı olarak yerleşim yeri içinde kalması muhtemel arazilere hayvancılık işletmesi kurulması düşünülmemelidir.

Hastalık nedeniyle bakanlıkça belirlenerek illere bildirilen riskli sulak alanlar çevresindeki en az 1 km. mesafeli alanda kaz, ördek gibi suda yaşamaya ihtiyaç duyan kümes hayvanları için kümes kurulmasına izin verilmez.

Daha önce üretim yapılan bir kümeste sırasıyla alt materyalin tahliyesi, zeminin basınçlı su ile yıkanması, dezenfeksiyon, temiz altlık serilmesi, tütsüleme ve Isıtma işlemleri yapılmalıdır.

Hayvancılık sektöründe birim alanda en yüksek ekonomik verimliliğe ulaşma yanında biyogüvenlik, çiftlikten sofraya güvenli gıda üretimi, çevrenin korunması, hayvan refahının geliştirilmesi gibi konular günümüzde yoğun entansif üretimin ayrılmaz bir parçası olmuştur.