TEMEL YEM BİLGİSİ VE HAYVAN BESLEME

Bazı kültür bitkileri toprak altındaki dallarında yumrular oluşturmak suretiyle buralarda besin maddelerini depo ederler. Yumru yemler daha yüksek kuru madde ve düşük ham selüloz içerirler. Yumru yemlere patates, tatlı patates, yer elması ve tapiyoka örnek olarak verilebilir.

İlkbahar ve yazın meralar besin maddelerince daha zengindir. Meradaki otlar belli bir düzeye geldikten sonra kontrollü olarak otlatılmalıdır. Sık ve aşırı otlatma, otların fotosentez yapacak yapraklarının azalmasına ve büyümelerinin gecikmesine yol açabilir. Fotosentez: Düşük enerjili bileşiklerden yüksek enerjili organik bileşiklerin üretilmesi.

Korunga, ülkemizde oldukça bol bulunur. Yoncadan sonra hayvan beslemede önemi ikinci sırada yer alır. Çok yıllık, soğuğa, kurağa dayanıklı ve timpani (gaz şişkinliği) yapmayan, minerallerce de zengin bir baklagil bitkisidir.

Mera alanlarından iyi bir şekilde yararlanabilmek için meranın vejetasyonu ve toprağın usulüne göre kullanılması gerekir. Bu nedenle çiftlik hayvanlarından en yüksek verim alabilmek mera amenajmanını (mera yönetimi) göz önünde bulundurmakla mümkündür. Mera amenajmanı, meraların doğru bir şekilde otlatılmasını düzenleyen bilim dalına denir.

Yerde kurutma, en basit kurutma şeklidir. Bu yöntemde yeşil bitkiler biçildiği yerde kurutulur. Güneş ışınları etkisiyle bitkinin kapsadığı su miktarı % 12-15’e kadar düşürülür. Su miktarının % 15’in üzerinde bulunması halinde özellikle kolay sindirilebilen besin maddelerince zengin bitkilerde bozulma çok kısa sürede meydana gelir. Dolayısıyla iyi kurutulmadan depo edilen ot yığınlarında önemli miktarda besin maddesi kaybı söz konusu olacaktır.

Yeterli düzeyde kuru madde (%30-40) içeren yeşil yemlerin biçildikten sonra anaerob koşullarda saklanması sonucu elde edilen fermente yemlere silaj yemi, yapılan işleme silolama ve yapıldığı yere silo denir. Kaba yemler hayvan beslemede aşağıdaki gösterildiği üzere dört yöntemle değerlendirilir: Merada otlatma, kuru ot elde etme, silaj, balya silajı (haylage) yapma.

Silajlık yemin seçimi: Silaj yapımı kuru ot elde etmeye göre daha masraflı bir uygulama olduğundan silajık yemin seçiminde silajı kolay yapılan (mısır hasılı silajı) bitkiler tercih edilmelidir.

Kaba yemler hayvan beslemede aşağıdaki gösterildiği üzere dört yöntemle değerlendirilir. Merada otlatma, kuru ot elde etme, silaj, balya silajı (haylage) yapma.Bu yöntemlerden en ekonomik olanı otlatmadır. Ancak bu yöntem mevsime bağlı bir uygulama olduğundan sadece bahar aylarında ve yaz aylarının başında yapılabilir.

Materyalin soldurulması ve parçalanması: Materyalin soldurulması işleminin mümkün olduğu kadar kısa sürede yapılması gerekir. Yeterli soldurma yapılmaması durumunda silo suyu çıkışı ile, aşırı düzeyde soldurma yapılmasında ise tarlada besin madde kayıpları artacaktır. Materyalin parçalanması ise ayrı bir öneme sahiptir. Genelde silajlık yemlerin 1-5 cm uzunluğunda parçalanması gerekir.

Ülkemizde üretilen patatesin hemen hepsi insan beslenmesinde kullanılmaktadır. Bazı ülkelerde ise özellikle hayvan yemi olarak da yetiştirilmektedir. Patateste kuru madde yüksektir. Ham proteini düşük olup bunun yaklaşık yarısı azotsuz öz maddeden ibarettir. Mineral maddeler bakımından sadece potasyumca zengindir. Patates değişen oranlarda solanin adlı alkaloid içermektedir.

Fermantasyonu etkileyen en önemli faktörlerden pH’dir. Süt asidi bakterileri asit ortamında üreyen bakteriler olup gelişmeleri için uygun pH 3,8-4,2 arasıdır.

Hayvan beslemede kaba yemler basit olarak; yeşil yemler, kök ve yumru yemler, konserve yemler ve dolgu maddesince zengin yemler sıralanabilir. Buğdaygil tane yemler konsantre yemler arasındadır.

Patates, mineral maddeler bakımından sadece potasyumca zengindir.

Havuç, yapısındaki azotsuz öz maddeler iyi bir lezzet verdiğinden hayvanlar tarafından sevilerek tüketilir. Süt ineklerine verildiğinde süte hoş bir lezzet ve tereyağına güzel bir sarı renk verir. Sütün vitamin A miktarını, besi sığırlarında ise etin lezzetini artırır.

Silolamaya en uygun yemler: Mısır hasılı, şeker pancarı yaprakları, şeker pancarı başları. Silolamaya az uygun yemler: Üçgül ve hububat sapları. Silolaması zor olan yemler: Körpe çayır otları ve bazı buğdaygiller. Silolaması en zor olan yemler: Yonca, korunga ve fiğ otudur.

Aşırı derecede dolgu maddesi yetersizliğinde ise hayvanların altlıklarını yemek, tahtaları kemirmek ve yemliklerini kemirmek suretiyle dolgu maddesi ihtiyacını karşılamaya çalıştıkları görülür.

Yeşil bitkiler silolanmadan önce parçalanmalıdır. Bu amaçla bitkinin 0,8-2,5 cm boyutuna küçültülmesi yeterli olur.

Yeşil bitkiler silolanmadan önce parçalanmalıdır. Bu işlem; silo yeminin daha iyi sıkıştırılmasını, bakterilerin yeme daha iyi etki etmesini, silo ortamında uygun (optimum) asidite oluşumunu ve daha fazla yem silolanmasını sağlar.

Karbonhidrat bakımından zengin olmayan yemlerin silolanmasında ise siloya çeşitli maddeler ilave edilir. Bu amaçla melas %3-6 oranında silaj yemine katılabilir. Melas 3-4 misli sulandırıldıktan sonra yemlere homojen biçimde serpilir. Melas ayrıca kolay çözünen karbonhidratları yeterli düzeyde içerdiğinden ortamın şeker miktarı artarak laktik asit oluşumunu hızlandırır. Aynı amaç için tahıl tane yemleri (%3-4) hayvan pancarı, patates kullanılabilir.

Yumru yemlere patates, tatlı patates, yerelması ve tapiyoka örnek olarak verilebilir. Şeker pancarı, hayvan pancarı, havuç ve şalgam kök yemler arasındadır.