Yangın Kavramı, Tehlike ve Türleri

Yanıcı maddenin tutuşma sıcaklığında oksijenle meydana getirdiği ekzotermik kimyasal zincirleme reaksiyona yanma, kontrol dışına çıkmış yanma olayına ise yangın denir.

Yangın nedenleri; bilgisizlik, dikkatsizlik ve ihmal, tedbirsizlik, sıçrama (çevredeki yangından sirayet), sabotaj, tabiat olayları ve kazalar olarak sıralanabilir.

Yangınları çeşitli gruplar altında toplamak için yapılan çalışmalar neticesinde en uygun ayrım yanıcı madde cinslerine göre yapılmıştır. Bunlar:

1. A sınıfı yangınlar
2. B sınıfı yangınlar
3. C sınıfı yangınlar
4. D sınıfı yangınlar

Bu sınıflama yukarıda belirtildiği gibi dört ana grupta belirlenmiş olmasına rağmen bazı kaynaklarda bitkisel ve hayvansal pişirme yağı yangınlarını kapsayan yangınlara ‘F Sınıfı’ yangın sınıflaması yapılmıştır (Bazı kaynaklarda ise E Sınıfı yangın tanımlaması da yapılmaktadır).

A sınıfı yangınlar; metaller dışındaki yanabilir katıların yangınlarını kapsar. Odun, ham mamul, tekstil madenleri, kâğıt, saman ve pamuk gibi korlu yanan yanıcı maddelere ait yangınlardır. Bu yangınların bir kısmında yanma yüzeyseldir.

A sınıfı yangınların özelliklerini şu şekilde sıralayabiliriz:

• Yanma, odun, kâğıt, tekstil ürünlerindeki gibi katı yüzeylere olur.
• Alevli ve korlu yangınlar olup sabit yerde yanarlar.
• A sınıfı yangınlarda, yanan maddelerin kimyasal yapısına bağlı olarak çok yoğun karbon monoksit ve benzeri yanıcı, boğucu ve zehirleyici gazlar açığa çıkar.
• Kor bütün A sınıfı yangınlarda ısı vericidir.
• Bu yangınlara müdahale daha kolaydır. Yanan yüzeyin söndürücü madde ile kaplanması ve oksijenle ilişkisinin kesilmesi yeterli olabilir.
• Rulo kumaş, saman balyası, rulo kâğıt, üst üste istiflenmiş malzemeler ve kömürde olduğu gibi içten yanmada olabilir. Bu noktada yangının nüfuziyeti önemlidir.
• Kolay şekil değiştirebilen kauçuk ve plastik gibi malzemelerin yangınların söndürülmesinde ayrı bir teknik gerekmektedir.
• Pahalı ve yerine konulması imkânsız eşyaların yangınlarında ( müzeler ve koleksiyonlar gibi) yan etkisiz ve tahrip etmeyen bir uygulama gerekir.
• Hassas elektronik sistemlerin kullanıldığı bilgi işlem ve benzeri yerlerde de yan etkisiz ve tahrip etmeyen uygulamalar yapılmalıdır.
• Su ile teması hâlinde parlama, patlama ve yanıcı gazlar açığa çıkaran katı madde yangınlarında doğru söndürme maddesi kullanılmalıdır.

B sınıfı yangınlar; yanabilen sıvıların sebep olduğu yangınlardır. Akaryakıt ve alkol yangınları bu sınıfa girmektedir.

Ham petrol sıvı hâlde iken yanmaz. Ancak buhar hâline geçip hava ile belirli bir oranda karıştıktan sonra yanabilir. Akaryakıt buharlarının yanmaya başlamaları için açık alev veya ateş ile temas etmesine gerek yoktur. Yanma noktalarına kadar ısınmaları veya bu noktaya kadar ısınmış bir cisim ile temas etmeleri alevlenmeleri için yeterlidir. 100 lt havada 1-7 lt arasında akaryakıt buharı olan karışım yanıcıdır.

Bu tür yanıcı gazlar C sınıfı yangınlar sınıfında yer almaktadır.

Ortalama 2000-2500 °C’de olduğu için D sınıfı yangınlara karşı su, CO2, KKT kullanılmaz. Yüksek ısıdan dolayı bu maddeler başka reaksiyonlara neden olurlar. 100 °C’de buharlaşan su, metal yangınlarında kullanılırsa, yüksek ısıdan dolayı hidrojen ve oksijene ayrılır. Söndürme maddesi olarak hafif metal söndürme tozları (D tozu), kuru kum ve döküm talaşı kullanılmalıdır. D sınıfı yangınlarda ayrıca soğutma ve ayırma işlemiyle de söndürme yapılabilir.

Yanmanın Şartları: Yanma olayının meydana gelebilmesi için üç şartın bir arada olması gerekmektedir. Bu şartlar yanıcı madde, ısı ve oksijendir. Şartlardan herhangi birisinin bulunmaması veya yeterli miktarda olmaması hâlinde yanma olayı meydana gelmez.

Genellikle yangınlar kasıtlı, kasıtlı olmayan ve doğal olmayan nedenlerden ortaya çıkmaktadır. Sabotaj ve kundaklama sonucu çıkarılan yangınlara kasıtlı yangınlar; ihmal ve kaza sonucu çıkan yangınlara kasıtlı olmayan yangınlar ve yıldırım, deprem gibi doğal olaylarla ile başlayan yangınlara doğal yangınlar şeklinde tanımlanabilir.

Suni ısı kaynakları ısının, kimyasal, mekaniksel, elektriksel gibi kaynaklardan ortaya çıkmasıdır. Bu tür ısı kaynakları yangına neden olan unsurlarındandır.

Kimyasal ısı enerjisi bazı kimyasal reaksiyonların sonucunda meydana gelen bir enerji türüdür. Isı üretimi ile sonuçlanan 4 kimyasal reaksiyon türü şunlardır; yanma ısısı, kendiliğinden ısınma, bozulma ısısı ve çözülme ısısıdır

Mekanik ısı, sürtünme ve sıkışma ile iki yüzeyin birbirine değerek hareket etmesi sonucunda sürtünme ısısının ortaya çıkmasıyla meydana gelir. Bu hareketin sonucunda ısı ve kıvılcımlar oluşur. Ayrıca, sıkışma ısısı ile bir gaz sıkıştırıldığı zaman mekanik ısı meydana gelir.

Elektrikle ısıtma çeşitli şekillerde meydana gelir. Bunlar:

• Dirençli Isıtma
• Dielektrik Isınma
• Kaçak Akım Isıtması
• Arklaşmadan Kaynaklanan Isınma'dır.

Depremler, volkanlar, yıldırım düşmesi, güneş ışınları, rüzgârlı, aşırı sıcak havalarda kuru dalların birbirine sürtmesi veya yıldırım düşmesi ve benzeri doğa olayları sonucunda yangın çıkabilmektedir. yangınlara sebep olabilen doğal ısı kaynakları bu gibi doğal nedenlerden oluşan kaynaklardır.

Bacalar, sigara, kibrit, kıvılcım, elektrik, benzin, likit petrol gazı, doğal gaz, hayvanlar, yıldırım, güneş ışığı, yangın çıkmasında etken olan önemli tehlike ve nedenlerdendir.

Elektrik kaynaklı yangınların oluşmasını, başlamasını engelleyecek tedbirler almak ve de elektrik kaynaklı yangınların ana sebeplerini bilmek öncelikli görevlerden olmalıdır.

Elektrik kaynaklı yangınlar birçok nedenden dolayı ortaya çıkmaktadır. Bunlardan birisi; ısı kaynağı olarak kullanılan ekipman, cihazların kullanımları sırasında kullanma talimatlarına uygun kullanılmaması, ihmal ve tedbirsizlik nedeniyle ortaya çıkan yüksek kalorili enerji etrafında kolay tutuşabilen yanıcı maddelerle temas hâlinde olmasından kaynaklı yangınların meydana gelmesidir.

Bir diğeri ise; elektrik tesisatlarının standartlara uygun şekilde yapılmamasından dolayı ortaya çıkan yüksek ısı nedeniyle elektrik kablolarında meydana gelen erimelerden kaynaklı yangınlardır.

Bunun yanı sıra, elektrik nakil kablolarının kemirici hayvanlar tarafından kemirilmesiyle de kısa devre sonucunda yangınlar oluşabilmektedir.

Ayrıca, trafo ve panolarda çok hızla gelişen ve çok yüksek bir sıcaklığa (1500-2000 °C gibi) aniden ulaşabilen yangınlar görülmektedir.

Elektrik kaynaklı yangınların ortaya çıkma nedenleri biri de, görünmez tehlikelerin en önemlilerinden biri olan statik elektriktir. Birçok yerde bulunan ve belli bazı sebepler sonucu oluşabilen ve genellikle istenmeyen bir durum olan statik elektrik, sanayi kuruluşlarında üretkenlik ve kalite sorunlarına neden olmakla birlikte meydana getirdiği ani ark boşalmalarıyla operatör ve çalışanlara güvenlik sorusunu da çıkarmaktadır. Bu tür boşalmalar yangınlar çıkartabilmektedir.

Sıvıların katılarla teması sırasında statik yüklenme oluşmaktadır. Bu tür yüklenmeler genelde pompalama, boru içinde akış, filtreleme, püskürtme gibi işlemler sırasında oluşmaktadır.

Alınabilecek önlemleri maddeler halinde belirlemek gerekirse;

• Parlayıcı ve patlayıcı kimyasalların yoğun olarak kullanıldığı tesislerde statik yüklenme oluşumunu engelleyici topraklama, iletkenliğin artırılması, nemlendirme, iyonlaştırma gibi yöntemler tercih edilmelidir.
• Yangın ve patlama tehlikesinin yoğun olarak bulunduğu ortamlarda çalışanlar anti statik ayakkabılar başta olmak üzere uygun koruyucu ekipmanla donatılmalıdır.
• Üretimin gerek görülecek tüm noktalarında bulunan elektrikli cihaz, motor, havalandırma, aydınlatma armatürleri cihaz ve ekipmanlar ex-proof (patlama güvenlikli / alev sızdırmaz, geçirmez) olmalıdır.
• Tesislerde, üretim birimleri içinde elektrik ile ilgili tamir, montaj, bakım gibi işler izin belgesi ile yapılmalıdır. Kıvılcım ya da ark oluşması tehlikesi varsa elektrik iş iznine ek olarak, ateşli iş izin belgesi düzenlenmelidir.
• Topraklama konusuna özel bir önem verilmelidir. Koruma ve işletme topraklaması sağlıklı bir şekilde yapılmalıdır.
• Tüm elektrik tesisat ve donanımları periyodik ve ara sıra bakımlara ve kontrole tabi tutulmalıdır.

• Statik elektrikten kaynaklı yangınları önlemek için, sistemlerin topraklaması yapılmalı, statik elektrik oluşması muhtemel yerlerde çalışan personele, statik elektrik giderici elbise, eldiven ve ayakkabı giydirilmeli. Personel için belirli noktalarda “statik elektrik deşarj istasyonu” kurulmalıdır.
• Elektrik tesisatı ve elektrikli aletlerin bakımları düzenli yapılmalı, elektrik ile ilgili bakım ve tamirat dâhil tüm işler, konunun uzmanları tarafından yapılmalıdır.
• Kablo kesitleri ve sigorta amperajları tesisat ile ilgili yönetmeliklere uygun olarak düzenlenmelidir.
• Türkiye'de kullanılan bütün elektrik malzemeleri en azından Türk Standartları Enstitüsü (TSE) standartlarına uygun olmalıdır.
• Ehliyetli bir elektrikçi tarafından sarkık kablolar kroşeler ile duvara düzgün olarak sabitlenmeli veya sac kablo kanalları içerisine alınmalıdır.
• oluşturabilecek elektrik tesisatı ve cihazlarının hava ile temasının kesilmesi gerekir.rk oluşturan veya oluşturabilecek elektrik tesisatı ve cihazlarının hava ile temasının kesilmesi gerekir.
• Geçici olarak kullanılan uzatma kabloları uzun süre kullanılmamalı, sabit kablolama tesisatına geçilmelidir.
• Tehlike ihtimali yüksek olan tesisatlardaki buşonlu sigortalar, üzerine tel sarılarak yeniden kullanılmasını önlemek amacı ile termik-manyetik otomatik sigorta veya şalterler ile değiştirilmelidir.
• Uzun süreli olmayan periyodik aralıklar ile bağlantılar sıkılmalı ve ısınan noktalar tespit edilmelidir.
• Şaftların kat geçişlerine yangını önleyici veya geciktirici izole maddeler ile tıkaçlar yapılmalıdır.
• Elektrik kablolarının panolara, motor bağlantı kutularına, ölçüm sistemlerine ve diğer kumanda sistemlerine girişleri, kablo çapına uygun kauçuk contası olan rekorlar ile yapılmalıdır. Lastik conta somunu gerektiği kadar sıkılmalıdır.
• Tüm elektrik panoları, kumanda ve ölçüm cihazları sac dolap ve kutularının kapakları ve kutu içine açılan tüm delikler kesin olarak kapalı olmalıdır.
• Pano kapaklarının bir lastik conta ile korunması, kapağının bir kilit sistemi ile sürekli kapalı tutulması kesin olarak sağlanmalıdır.
• Kuvvetli akım pano ve kablolarının en azından senede bir kere termal kameralar ile ısı haritaları çıkarılmalı ve bu ısının yangına sebep olmaması için gereken önlemler alınmalıdır.
• Elektrik panoları en az bir metre yakın çevresi, iz düşümü ve pano üstü yangına müsait malzemeden arındırılmış olmalıdır.
• Aydınlatma armatürleri kablo girişleri, buat giriş ve çıkışları kesin olarak uygun rekorlar kullanılarak yapılmalıdır.

Yanıcı malzemelerin yakılmasıyla ortaya çıkan duman ve gazları dışarı atmak için kullanılan kısımlara ya da iş yerlerinde imalat, boyama gibi işlem sonucunda oluşan atık gazların dışarıya atılmasını ve havalandırma amacıyla kullanılan kısımlara baca denilmektedir.

Kurum yakıt maddesinin cinsine bağlı olarak muhtelif cins ve tertipte, yani levha, yapışkan, sert ve toz hâlinde olabilir.

730-800 °C'dir.

Yanan bir kütleden koparak etrafa sıçrayan küçük parçacıklara kıvılcım denir.

Kazan daireleri için alınması gereken önlemler şunlardır:

• Binanın diğer kısımlarından, yangına en az 120 dakika dayanıklı bölmelerle ayrılmış olacaktır.
• Kazan dairesi üzerinde kat yapılmaz. Kazan daireleri mesken ve genel kullanım binasına en az 20 m mesafede olacaktır. 20 m’den yakın yapılması gereken yerlerde koruma duvarı yapılacaktır.
• Ehil personel tarafından kullanılmalı, tesis içinde en az üç ayda bir bakımı ve yılda bir akredite bir firma tarafından fenni muayenesi yaptırılmalıdır.

Yakıt tankları içi alına önlemler şunlardır:

• Kazan yanmaz bir duvar ile ayrılmalı, tank altına tank hacminin 1/3’ü hacmini alacak şekilde havuz tasarlanmalıdır.
• Tank kenarlarında bakım amaçlı 40 cm boşluk bırakılmalı ve tank en az 10 cm’lik kaide üzerine oturtulmalıdır.
• İki tank arasında en az 40 cm boşluk bırakılmalı ve tanklar kesinlikle duman kanalları ve ısı üretici cihazlar üzerine yerleştirilemez.
• Endüstriyel tesis içinde ya da tank dışarıda olsa dahi, ancak mevzuatın öngördüğü miktarlarda yakıt depolanmalıdır.

• Belirli bir kütleleri olup ısı etkisi ile gaz veya buhar çıkartan maddelerdir.
• Katı yanıcı maddelerden odun, kömür ve hafif metallerin yanması sonucu kor oluşur.
• Kor hâlindeki katı yanıcılar yüksek ısı deposu hâline gelmişlerdir. Söndürme sırasında öncelikle ısının düşürülmesi gerekir.
• Parafin, Mum ve Katı Yağlar yanma sırasında önce erirler ve daha sonra buharlaşarak yanarlar. Bu tür madde yangınlarında sıvı maddelere uygulanan yöntemler uygulanır.
• Naftalin gibi bazı katı maddeler direkt olarak buhar hâline geçerler (Süblimasyon). Bu maddelerin yanma reaksiyonu gazlar gibi şiddetli olur. Bu tür maddelerle yapılan çalışmalarda dikkatli davranılmalıdır.

Yanıcı sıvıların aşırı ısıtılması, olağan dışı proses sıcaklıkları, ısı kontrolünün devre dışı kalması gibi nedenler tutuşmalara neden olur. Sıvı maddeler ısı ile önce buhar olur daha sonra yanar. Yanan kısım sıvının yüzeyindeki buharıdır.

Yangın yerindeki tehlikeler yanıcı madde özelliğine ve yangın çıkan ortamın şartlarına bağlı olarak, yangının büyüme hızı, yüksek sıcaklık tehlikesi, gazların oluşturduğu tehlikeler, patlama tehlikesi, çökme tehlikesi, elektrik tehlikesi, kimyasallar en çok karşılaşılan tehlikelerdir.

Ormanların yanmasına neden olan etkenlerden en önemlileri:

• Dikkatsizlik, tedbirsizlik, ihmal ve bilgisizlik,
• Avcılar,
• Lokomotif ve fabrika bacalarından çıkan kıvılcımlar,
• Kasıt ve
• Diğer nedenlerdir.

Ormanlarda çıkan yangınların çeşitli unsurlar vardır; bu unsurları altı grupta toplamak mümkündür. Bunlar; ağaç türü, ağacın yaşı, ormanın seyrek ve sık oluşu, ormanın düzenli ve karışık oluşu, mevsim ve hava durumlarıdır.

Orman yangınları meydana gelişlerine ve ormanda yaktıkları kısımlara göre esasen üç kısma ayrılır. Bunlar; örtü yangını, tepe yangını ve gövde yangınıdır.

Örtü yangınları toprağı örten ot, funda, yaprak, dal, kütük, ibre, yosun, çalı ve devriklerin yanması ile meydana gelen yangındır.

Örtü yangınlarına zamanında müdahale edilmezse, meydana gelen yüksek hararet neticesi ağaçların üst kısımları da tutuşur ve tepelerine kadar sirayet edererek tepe yangınına dönüşür.

Orman yangınlarına karşı alınması gereken önlemler şunlardır;

• Yasalara ağır zorlayıcı tedbirler konulmalıdır.
• Halkın bu konuda eğitimine önem verilmelidir.
• Yangın gözetleme ve ihbar kulelerinin adedi artırılmalıdır.
• Motorlu ve seyyar söndürme ekiplerinin adedi artırılmalıdır.
• Yangın emniyet yolları açılmalıdır.
• Ormanlar bölümlere ayrılmalıdır.
• Ormanda kesimler iyi yapılmalıdır. 

Yer altından çıkan ham petrolün rafinerilerde arıtılması sonucu benzin, mazot, uçak yakıtı, gaz yağı, katran, zift, fuel-oil, gibi akaryakıt maddeleri elde edilir.

Akaryakıtların özellikleri şunlardır:

• Ham petrol sıvı hâlde iken yanmaz ancak buhar hâline geçip hava ile belli bir oranda karıştıktan sonra yanabilir. Tüm akaryakıtlar böyledir.
• Akaryakıt buharları zehirlidir. Canlılar tarafından teneffüs edilmesi sakıncalıdır.
• Havadan 3-4 kez daha ağırdır. Yüzeye yakın hava kısımlarında birikir. Bu buhar birikintileri uygun bir rüzgârla dağılabilirler. Sakin rüzgârsız havalarda teneffüs eden canlılar ve yangın bakımından çok tehlikelidir.

Akaryakıt yangınlarının söndürülmesinde yararlanılan maddeler şunlardır:

• Su
• Karbondioksitli, kuru kimyevi tozlu ve halojenli maddeler
• Köpük

Takip edilmesi gereken safhalar şunlardır:

• Hazırlık ve çıkıs safhası
• Durum kavrama ve pozisyon alma safhası
• Hücum safhası
• Kontrole alma safhası
• Kurtarma safhası