Yasal Yükümlülükler Bağlamında Yangın Güvenliği

Türkiye’de ilk Yangından Korunma Yönetmeliği, 16 Ocak 1992 tarihinde Belediye Meclisinde kabul edilerek “İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yangından Korunma Yönetmeliği” adıyla yürürlüğe konmuştur. Bu tarihten önceki yönetmeliğin incelenmesi neticesinde mevzuatta “yangından korunma” anlamındaki çalışmalardan ziyade “yangına müdahale” konusunda çeşitli düzenlemeler bulunduğu tespit edilmiştir. Bu kapsamda ihtiyaç duyulan yönetmelik çalışmasının ilk taslağı İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) tarafından hazırlanmıştır. Hazırlanan çalışma İstanbul İtfaiye Müdürlüğü tarafından kısaltılmış ve daha sonra İnşaat, Makina, Elektrik ve Kimya Mühendisleri Odaları ile Mimarlar Odasının ve ilçe belediye başkanlıkları ile ilgili dairelerin görüşlerine sunulmuştur.

1992 yılında temelleri atılarak gelişmeye başlayan ve ülkemizde ulusal ölçekli olarak düzenlenen ilk yönetmelik, İçişleri Bakanlığı ile mülga Bayındırlık ve İskan Bakanlığınca müştereken hazırlanarak  Resmî Gazete’de yayımlanmış ve yürürlüğe konulmuştur. Bu yönetmelikle yangına karşı yapısal düzenlemeler ile birlikte yangına dayanıklılık, yapı malzemelerinin sınıflandırılması gibi hususlardaki eksikliklerin giderilmesi hedeflenmiştir. Dünyanın pek çok ülkesindeki benzer diğer yönetmeliklerden de esinlenilerek mevcut yönetmeliğin içeriği genişletilmiş ve ulusal ölçekte uygulanır hâle getirilerek “Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik (BYKHY)” adı altında yayımlanmıştır. Yayımlanan ilk yönetmeliğin uygulanmasında karşılaşılan problemlerin azaltılması ve AB (Avrupa Birliği)’ye uyum sürecinin gerekleri için 2003 yılında başlatılan çalışmalar sonucunda söz konusu yönetmeliği yürürlükten kaldıran yeni bir yönetmelik 2007 yılında yayımlanmıştır.

1996 yılında Türkiye’nin Gümrük Birliğine dâhil olması kararının yürürlüğe girmesinden itibaren geçen beş yıl içinde, AB teknik mevzuatını kendi iç yasal düzenlemelerine dahil etmesi hükme bağlandığı için yönetmeliğin Avrupa mevzuatına uyumlu hâle getirilmesi gerekli görülmüştür. Mevcut yapılar ile ilgili hiçbir hükmün bu yönetmelikte yer almaması ve ilgili hükümlerin eklenmesinin gerekmesi, mevcut
yapılara esneklik getirilmesi ihtiyacı (mevcut bir binada kabloların halojen kabloya dönüştürülmesi, merdivenin yıkılıp genişletilmesi gibi hususların yer alması vb. konularda). Yönetmeliğin sadeleştirilmesi, yanlış yorumların, yazım hatalarının düzeltilmesi, detayların ve tekrarların azaltılması, mümkün olduğu kadar Türkçe kelimelerin kullanılması, bölümler arası dil birliğinin sağlanması gerekmiştir. Güncel standartların oluşturulması, eski standartların yönetmelikten çıkartılması gerekliliği gibi nedenler yönetmelikte değişikliklere neden olmuştur. 

Kamu kurum ve kuruluşları, özel kuruluşlar ve gerçek kişilerce kullanılan her türlü yapı, bina, tesis ve işletmenin, tasarımı, yapımı, işletimi, bakımı ve kullanımı safhalarında çıkabilecek yangınların en aza indirilmesini ve herhangi bir şekilde çıkabilecek yangının can ve mal kaybını en aza indirerek söndürülmesini sağlamak üzere, yangın öncesinde ve sırasında alınacak tedbirlerin, organizasyonun, eğitimin ve denetimin usul ve esaslarını belirlemek yönetmeliğin temel amaçlarındandır. Bu amaçlar yönetmelikte de yer almaktadır. 

 Binaların Kullanım ve Tehlike Sınıfları, Binalara İlişkin Genel Yangın Güvenliği Hükümleri, Kaçış Yolları, Kaçış Merdivenleri ve Özel Durumlar, Bina Bölümlerine ve Tesislerine İlişkin Düzenlemeler, Elektrik Tesisatı ve Sistemleri,  Duman Kontrol Sistemleri, Yangın Söndürme Sistemleri,Tehlikeli Maddelerin Depolanması ve Kullanılması, Yangın Güvenliği Sorumluluğu, Ekipler, Eğitim, Denetim, İş Birliği, Ödenek ve Mevcut Binalar Hakkında Uygulanacak Hükümler, Son Hükümler gibi başlıklar yönetmeliğin çerçevesini oluşturmaktadır. 

Standart üretimde, hizmette, anlayışta, ölçme ve deneyde bir örnek sağlanmasıdır. Standardizasyon ise belirli bir faaliyetle ilgili olarak, ekonomik fayda sağlamak üzere, bütün ilgili tarafların yardım ve iş birliği ile belirli kurallar koyma ve bu kuralları uygulama işlemidir. Bir başka tanımlamaya göre standart, standardizasyon çalışması sonucu ortaya çıkan belge veya eserdir. Standart insan hayatının her alanında yer alan ve yaşam kalitesini etkileyen önemli bir kavramdır.

Standartlar üç gruba ayrılır. Özelliklerine göre, uygulama şekillerine göre ve uygulama alanlarına göre alt başlıklarda incelenir. Özelliklerine göre; temel ve türev olarak ayrılır. Türev ise kendi içinde ürün, metot ve hizmet olarak ayrılır. Uygulama şekline göre; isteğe bağlı ve zorunlu olarak ayrılır. Uygulama alanlarına göre ise; işletme standartları, endüstri standartları, ulusal standartlar, bölgesel standartlar  ve uluslararası standartlar olmak üzere beşe ayrılmaktadır. 

1. Zorunlu Standartlar: Uygulanması yasalarla zorunlu hâle getirilmiş olan standartlardır.
Örneğin;  Yapı Ruhsatı Standardı, Gıda Kodeksi, Ders Kitapları Standardı gibi.

2. İsteğe Bağlı Standartlar: Yasalarla uyulması zorunlu olmayan standartlardır. Bu tür standartlar genelde rekabet aracı olarak pazarlama, reklam, ekonomiklik ve verimlilik amacıyla kullanılır. Örneğin; Çevre Yönetim Sistemi Standartı, Sosyal Sorumluluk Standardı gibi örnekler bu kapsama girmektedir.

Uluslararası kuruluşlara örnekler; ISO (International Organization for Standartization) ve  IEC (International Electrotechnical Commission). Bölgesel düzeydeki kuruluşlara ise CEN (European Committee for Standartization) ve Avrupa Kalite Kuruluşu - EOQ örnek verilebilir. 

Ülkemizde yangın güvenliği ile ilgili standartlar Türk Standartları Enstitüsü (TSE) tarafından  hazırlanmaktadır. Dünyada gelişmiş ülkelerin kabul gören standardizasyon kuruluşlarının hazırladığı direktifler ile AB bünyesindeki kuruluşların hazırladıkları standartlar ülkemizde TSE tarafından Türkçe halde yayımlanmakta ve kullanıcıların kullanımına sunulmaktadır. TSE standartları aranırken kolaylık sağlanması açısından ICS (The International Classification for Standards) kodları bulunmaktadır. Mevcut standartlar ICS kodlarının altında kendilerine uygun başlık altında yayımlanmaktadır.

TS standardının devamında geçen EN kelimesi CEN Avrupa Standardizasyon Kuruluşu (CEN)
tarafından kabul edilen standardın EN standardını esas aldığını, ISO kelimesi Uluslararası Standardizasyon Kuruluşu ISO (International Organization for Standartization) tarafından kabul edilen standardın esas alındığını göstermektedir. Kodların devamında yazan bu kelimelre bakarak standardın hangi düzeyde olduğuna ve kapsamına ilişkin bilgi edinebiliriz. 

Türk Standartları Enstitüsü 16 Ekim 1954’te kurulmuştur. Her türlü madde ve mamuller ile usul ve hizmet standartlarını hazırlama amacıyla kurulan Türk Standartları Enstitüsü tüzel kişiliğe sahip, özel hukuk hükümlerine göre yönetilen bir kamu kurumu olup, kısa adı ve markası TSE’dir. Gelirinin %95’ini standart yapımı, satımı, laboratuvar muayene ve deneyleri, belgelendirme, metroloji ve eğitim gibi hizmetlerinden sağlar. Yalnızca TSE tarafından kabul edilen ve yayımlanan standartlar Türk Standartı adını  alır. Enstitünün ilgili olduğu bakanlık Sanayi ve Ticaret Bakanlığıdır. Bir standartın zorunlu olabilmesi için Türk Standardı olması şarttır. Ülkemizde yangın güvenliği ile ilgili standartlar Türk Standartları Enstitüsü (TSE) tarafından hazırlanmaktadır. Dünyada gelişmiş ülkelerin kabul gören standardizasyon kuruluşlarının hazırladığı direktifler ile AB bünyesindeki kuruluşların hazırladıkları standartlar ülkemizde TSE tarafından Türkçe formatlarıyla yayımlanmakta ve kullanıcıların kullanımına sunulmaktadır. 

Yönetmelik, ülkedeki her türlü yapı, bina, tesis ile açık ve kapalı alan işletmelerinde alınacak yangın önleme ve söndürme tedbirleri ile yangının ısı, duman, zehirleyici gaz, boğucu gaz ve panik sebebiyle can ve mal güvenliği bakımından yol açabileceği tehlikeleri en aza indirebilmek için, yapı, bina, tesis ve işletmelerin tasarım, yapım, kullanım, bakım ve işletim esaslarını kapsamaktadır. 

BYKHY hükümlerinin uygulanmasından yapı ruhsatı vermeye yetkili idareler, yatırımcı kuruluşlar, yapı sahipleri, işveren veya temsilcileri, tasarım ve uygulamada görevli mimar ve mühendisler ile uygulayıcı yükleniciler ve imalatçılar, yapı yapılmasında ve kullanımında görev alan müşavir, danışman, proje kontrol, yapı denetimi ve işletme yetkilileri görevli, yetkili ve sorumlu tutulmuşlardır. 

Yapı inşasında yer alan yapı sahipleri, işveren ve işveren temsilcileri, tasarımda, uygulamada ve denetimde görevli mimar ve mühendisler, yapı denetimi kuruluşları, müteahhitler, imalatçılar ve danışmanları gibi paydaşlar, söz konusu yönetmelikteki hükümlere uyulmaması sebebiyle meydana gelen yangın hasarlarından sorumlu tutulmaktadırlar. 

ISO'nun çevre yönetim sistemi, kara yolu taşıtları, trafik ışıkları, şehir göstergeleri, geri dönüşüm, toplu taşıma sistemleri ve ücret yönetimi, enerji performansı-verimlilği, bilgi teknolojileri gibi konulardaki standartları yapılı bir çevrede bulunması gereken ve standardizasyonu sağlayan unsurlardır. 

Açılımı "Uluslararası Elektroteknik Komisyonu"  (International Electrotechnical Commission) şeklindedir. Uluslararası düzeyde hizmet veren bir kuruluştur. Elektrik, elektronik ve elektromekanik konularında uluslararası standartları hazırlar. IEC’nin, 49 üyesi ve Standart hazırlama çalışmalarını yürüten 200 teknik ve alt komitesi bulunmaktadır. IEC’nin bugüne kadar hazırlanmış yaklaşık 4500 standardı mevcuttur. 

BYKHY hükümlerinin uygulanmasında proje ve yapım ile ilgili konularda tereddüde düşülen, yorumlanması gereken veya belirsizlikler içeren hususlar hakkında Çevre ve Şehircilik Bakanlığı yetkilidir. Yangın Yönetmeliği’nin uygulanmasında proje ve yapım ile ilgili konular dışındaki alanlarda ise İçişleri Bakanlığı yetkilidir. Belediyelerdeki itfaiye teşkilatını kapsayan İtfaiye Yönetmeliği de İçişleri Bakanlığı tarafından hazırlamıştır.
Bu bakanlıkların yaptığı çalışmaların dışında, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından yayımlanan “İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu” kapsamında, BYKHY hükümlerini esas alan yangın güvenliğine yönelik düzenlemeler “İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelik” ve “İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliğinde yer almaktadır.

Standardizasyonun tanımında yer alan önemli bir kavram da ekonomikliktir. Buradan en ekonomik ve verimli üretim ve tüketimin standartlara uygun üretim ve tüketim olduğu
sonucuna varılabilir. Dolayısıyla standartlara uygun üretim ve tüketim yapmak ülke ekonomisi açısından da önemlidir. Gelişmiş ülkelerde standardizasyona son derece büyük önem verilmektedir. Enformasyon ve üretim teknolojilerindeki gelişme ile birlikte hızlı bir küreselleşme sürecinin yaşandığı günümüzde standartlar uluslararası ortak bir dil oluşturmaya başlamıştır. Artık uluslararası pazarlarda rekabet edebilmenin yolu standartlara uygun ve kaliteli mal ve hizmet üretiminden geçmektedir. Dolayısıyla standardizasyonun sağlandığı bir üretim süreci hem rekabet unsurlarına katkı sağlamakta hem de ekonomik açıdan daha tatmin edici sonuçlar vermektedir. 

Beşe ayrılmaktadır:

1. İşletme Standartları: İşletmelerin belirli ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla uygulanan standartlardır. Yukarıda açıklanan türev standartlar bu kapsama girmektedir.
2. Endüstriyel Standartlar: Aynı sektörde bulunan ve aynı malı üreten sanayi işletmelerinin ürünleri için uygulanan standartlardır. Örneğin Tıbbi Malzeme Üretim Standartları gibi.
3. Bölgesel Standartlar: Çeşitli ticari ilişkiler içerisindeki ülkelerin kendi aralarında anlaşarak uyguladıkları standartlardır. Örneğin CE Uygunluk İşareti AB’ye üye ülkelerin kendi aralarında anlaşarak uyguladıkları bölgesel bir standarttır.
4. Ulusal Standartlar: Sadece ülke sınırları içerisinde uygulama geçerliliği olan standartlardır. Örneğin TSEK işaretli ürünler ulusal standartlara tabidir. Her ülkenin ulusal ölçekte standardizasyon çalışmalarını yürüten kendi kuruluşları bulunmaktadır. 
5. Uluslararası Standartlar: Tüm dünyada uygulama geçerliliği olan standartlardır. ISO standartlarının tamamı bu gruba girer. 

Yangın dayanımı, yangın direnci, yapı malzemeleri ve yapı elemanlarının yangın dayanımı, yangına tepki sınıflandırması vb. gibi yangın güvenliğinin sağlanmasında kullanılan ölçütlerin belirlendiği standartların nasıl ölçüleceği, değerlendirileceği ve ibraz edileceği de yine test metotlarını ve değerlendirme süreçlerini içeren ve uluslararası
platformlarda kabul gören standartlarla belirlenmiştir. Söz konusu testlerin akredite olmuş laboratuvarlarda gerçekleştirilmesi gerekmektedir.
Yapı Malzemelerinin Yangına Tepki Sınıflarına, Yapı Elemanlarının Yangına Dayanıklılığına, Çatı ve Çatı Kaplamalarının Dış Yangın Performansına Dair Tebliğ” ile belirlenen sınıflandırmaların sahip olması gereken birçok ölçütün saptanacağı ve sınanacağı test metotları bulunmaktadır. Kullanım amacına göre tariflenen ve sahip olması gereken tutuşmazlık, yanma ısısı, yangına tepki, yangına dayanıklılık gibi ölçütleri kesinleşen malzemeler, yapı elemanları vb. bu test metotları ile sınanmakta ve
elde edilen veriler doğrultusunda değerlendirilerek sertifikalandırılmaktadır.
Standardında belirtilen metotlar çerçevesinde başarı ile tamamlanan testlerin sonunda, test edilen numunenin üretim ayrıntıları, boyutları, yapılandırılması gibi bilgilerini de içeren, test mühendislerinin yapmış olduğu gözlemlerin, ekipmanı (örneğin fırın) gösteren grafiklerin ve numunenin ulaştığı sıcaklık derecelerinin, varsa sapmaların gösterildiği bir rapor hazırlanır. Test raporu tümüyle gerçek verilere dayanan bir doküman olup, test edilen numunenin başarısız olma sürelerini belirtir.
Test raporlarında istendiğinde test edilen numunenin sonucuna ilişkin yangına dayanıklılık durumu ile ilgili yorum yapılabilmektedir. Hazırlanan genel değerlendirme raporu ile de belgelendirme/sertifikasyon yapılır. Test raporları yalnızca test edilen örnekle ilgilidir ve tasarım üzerinde herhangi bir değişime izin vermez. Test edilen yapıda yapılacak değişiklikler için ya yeni bir yangın testine ya da bir değerlendirmeye gerek duyulmaktadır.