TEMEL VETERİNER PATOLOJİ

-atosis son eki tümörlerin birden fazla olması halinde tümör adının sonuna getirilen ektir.

Kist, epitel hücreleri ile döşeli bir kese; polip ise, mukoza epiteli ile örtülü bir çıkıntıdır. Fibrom; bağ dokudan (fibroblast-fibrosit-kollajen iplikler) köken alan iyi huylu tümöre denir.Lipom; yağ dokusu hücrelerinden (liposit) köken alan iyi huylu tümördür. Myom; kas dokusu tümörlerine genel olarak bu ad verilir. Doğru cevap A'dır.

Anaplastik Hücre: Bir hücre veya dokuda farklılaşma yetersizliği ya da diferensiasyon kaybına “anaplazi” denir. Bu özelliğin bulunduğu hücrelere de anaplastik hücre denir. Pleomorfizm: Hücrelerin çekirdek ve sitoplazma morfolojisinde şekil ve boyut bakımından belirgin farklılıkların olmasıdır. Hiperkromazi: Hücre çekirdeğinin koyu boyanmasıdır. Polikromazi: Hücrelerin çekirdeklerinin farklı koyuluklarda boyanmasıdır. Doğru cevap A'dır.

Tümör gelişmesinde bir parankim, bir de stroma vardır. Tümörün parankimi, o tümörü oluşturan temel hücrelerin (epitelial veya mezenşimal) topluluğudur. Stroma ise, tümörü oluşturan hücreler arasında kalan destek dokusu (bağ dokusu) ve damarlarca oluşturulur. Stromanın görevi, tümör hücrelerini beslemek (damarlar yardımıyla) ve tümörün gelişmesini desteklemektir. Stroma aynı zamanda tümörü sınırlar ve çevresinde kapsül oluşturur. Çoğunlukla tümörlerde parankim ve stroma birlikte görülür. Doğru cevap D'dir.

Hereford ırkı sığırlarında göz çevreleri pigmentsiz olduğu için yassı hücre karsinomlarının, iri cüsseli köpek ırklarında (St. Bernard ve Great Dane) osteosarkomların, kır donlu atlarda melanomların, köpek ve kedilerde meme bezi tümörlerinin ve atlarda penis kanserlerinin çok görülmesi ırk özelliğini göstermektedir. Dişi köpeklerde meme tümörlerine erkeklere oranla daha fazla rastlanması, deri eklenti bezlerinin (özellikle perianal bez tümörlerinin) erkek köpeklerde çok görülmesi cinsiyet faktörünü öne çıkartmaktadır. Köpeklerde bazal hücre karsinomuna, ter bezi kanserine (yüz derisinde), mast hücre tümörüne (arka bacakların derisinde) ve bağırsak kanserlerine (jejunumrektum) daha fazla rastlanırken; kedilerde lenfomlara (bağırsak ya da mediastinal lenf düğümünde); atlarda da papillom (dudaklar ve burun çevresi) ve melanomlara (anüs çevresi) daha fazla rastlanması organ dispozisyonuyla açıklanmaktadır. Kimi bireyler diğerlerine oranla kansere daha yatkındır. ‹nsanlarda yumurtalık, meme bezi, kolon, prostat tümörleri ve malign melanomlar açısından ailesel yatkınlıklar belirlenmiştir. Ancak kalıtsal yatkınlıklar hayvanlarda veri yetersizliğinden tam olarak gösterilememektedir.

Tümörlerde en önemli prognoz faktörü, tümörün biyolojik davranışıdır. Tümörün yeri, histopatolojik yapısı, derecesi, büyüklüğü ve büyüme hızı yanında; lenf dü- ğümlerinin tutulup tutulmadığı ve metastazın bulunup bulunmadığı da önemlidir. Bunlardan başka hastanın genel durumu, anemi, solunum ve dolaşım bozukluğu ile birlikte herhangi bir enfeksiyon bulunup bulunmadığı da prognostik açıdan önemli faktörlerdir. Bütün bu nedenlerden dolayı tümörlerin klinik, makroskobik ve mikroskobik olarak evrelendirilmesi tümör olgularının gelişim ve sağaltımlarının değerlendirilmesinde önemlidir. Tümörlerin gidişlerini, hastaya etkilerini sözü edilen faktörler belirtirken, bunu en iyi şekilde yapabilecek bir sistem TNM sınıflandırılmasıdır. Bu sistemde tümörün büyüklüğü ve genişliği (T), lenf düğümlerine metastaz (N) ve uzak dokulara metastaz (M) olarak işaretlenmektedir. Tümörlerin mikroskobik olarak derecelendirilmesinde ise, tümör hücrelerinin farklılaşma derecesi ve mitotik aktivitesi önem kazanmaktadır. Doğru cevap A'dır.

Adenom; bez epitellerinden (ekzokrin veya endokrin organların kanal ya da asinuslarından) köken alan benign tümörlerdir. Adenomlar ileri derecede diferensiye olan üremeler olduğundan köken aldıkları bez dokularına çok benzerler. Çevre dokulardan kesin sınırla ayrılmıştır ve ekspansif büyüme (sınırlı) gösterir. Bu tümöre köpeklerin memeleriyle atların tiroid ve domuzların kalın bağırsak bezlerinde sıklıkla rastlanır. Daha önce anılan genel oluşum sistemleri adenomlar için de geçerlidir. Köpeklerde meme adenomlarında hormonların etkisi kaçınılmazdır. Mikroskobik olarak, çok sayıda artmış bez yapıları görülmektedir. Ancak bu bezler arasında taşıyıcı kanallar yoktur. Bez yapıları bir örneklik göstermezler, bazıları büyük, bazıları ise küçüktür. Adenomların stroması gevşek bir bağ doku ile bunun içinde yer alan kan ve lenf damarlarından oluşur. Solid, tubuler, alveoler, papillifer, folliküler, trabeküler ve kistik yapıda olabilir. Bazı adenomlarda (karaciğer adenomları, köpeklerin perianal bez adenomları) bez yapıları lümen oluşturmaz. Çoğalan hücreler kolon, trabekül veya öbekler halinde görülür (solid adenom). Özellikle köpek meme adenomlarında stroma metaplaziye uğrayarak kıkırdak ve kemik yapılarına dönüşebilir (fibrokondroosteoadenom=benign karışık tumor). Bazen adenomlarda (köpeklerde meme adenomları) bağ doku da üremeye katılır (fibroadenom). Fibroadenomlarda bağ dokusu boşaltıcı kanalların çevresinde yoğunluk kazanmışsa “perikanaliküler fibroadenom” , şayet bağ dokusu kanal kenarlarını lümene doğru itiyorsa “intrakanaliküler fibroadenom” adını alır. Adenomlar, operasyonla alınabilir ve genellikle nüks görülmez. Doğru cevap E'dir.

Papillom; deri ve kutan mukozalar ile değişici epitel dokudan köken alan iyi huylu bir tümördür. Polip; mukozaların iyi huylu üremelerine denir. Diğer bir değişle mukozaların papillomları sayılabilir. Adenom; bez epitellerinden (ekzokrin veya endokrin organların kanal ya da asinuslarından) köken alan benign tümörlerdir. Yassı Hücreli Kanser; deride çok katlı yassı epitelin stratum spinosum hücrelerinden köken alan malign bir tümördür. Bütün evcil hayvanlarda, özellikle at, sığır, kedi ve köpeklerde; genellikle ergin ve yaşlı hayvanlarda sık görülür. Bazal Hücreli Kanser; deride çok katlı yassı epitelin stratum bazalis hücrelerinden köken alan malign tümördür. Kedi ve köpeklerde sık, diğer türlerde seyrek görülür. Doğru cevap B'dir.

Fibrom; bağ dokudan (fibroblast-fibrosit-kollajen iplikler) köken alan iyi huylu tümöre denir. Mikzom; fibroblastik kökenli tümörler olduğu kabul edilen bu tip tümörlerde, intersellüler matrikste musin’in varlığı, bu tümörü (fibrom ve fibrosarkomdan) ayıran başlıca özelliktir. Mikzom’lara pek sık rastlanmamakla birlikte tüm evcil hayvanların yaşlı ve erişkinlerinde görülebilir. Köpekte en çok deride gözlenir. Lipom; yağ dokusu hücrelerinden (liposit) köken alan iyi huylu tümördür. Köpeklerde sık, at-öküz-kedi-koyun ve domuzda ise seyrek görülür. İri yapılı hayvanlarda ve dişi köpeklerde (erkeklere nazaran) daha sık şekillenir. Myom; kas dokusu tümörlerine genel olarak bu ad verilir. Bez epitelinden gelişen tümör adenoma diye adlandırılır. Doğru cevap A'dır.

Rhabdomyom; çoğunlukla kalpte ve konjenital olarak gelişir. Makroskobik olarak, kısmen kapsüllüdür ve kalp kasına gömülü olarak gelişir. Sıklıkla ventriküllerde, özellikle de interventriküler septumda bulunur. Kondrom; kıkırdak dokusunun iyi huylu tümörüne bu ad verilir. Kostaların sternuma bağlanma yerleri, trahea, bronşlar ve kemiklerin periostundan köken alabilen bu tümör, çoğunlukla yassı kemiklerde gelişir. Osteom; kemik dokusunun iyi huylu tümörü olan bu tümör; sığır, at ve köpeklerde daha çok gözlenir. Mandibula, maksilla, nazal sinuslar ile baş ve yüz kemikleri en fazla görüldüğü yerlerdir. Sınırlı ve dışa doğru çıkıntı oluşturan bir kitle şeklindedir. Hemangiom; kan damarı endotel hücrelerinin benign tümörü olup, damar lümeninin büyüklüğüne göre kavernöz ve kapillar hemangiom diye sınıflandırılır. En fazla köpeklerde, daha az da kedi, at, sığır, koyun ve domuzda görülür. Damar dokusunun tümörlerine genel olarak “Angiom” adı verilir. Tümör kan damarlarından köken almışsa “Hemangiom”, lenf damarlarından köken almışsa “Lenfangiom” adını alır. Doğru cevap C'dir.

İyi huylu tümörler (epitelial veya mezenşimal) köken aldıkları doku adının sonuna -oma takısı getirilerek adlandırılırlar. Örneğin, kollagen üreten fibroblastik hücrelerden (bağ dokusundan) oluşan tümör fibroma, kıkırdak dokusu hücrelerinden oluşan tümör kondroma, kemik dokusu hücrelerinden oluşan tümör osteoma; derinin çok katlı yassı epitelinde gelişen tümör papilloma, bez epitelinden gelişen tümör adenoma diye adlandırılır. Malign tümörler epitelial dokulardan köken alıyorsa -karsinoma (carcinoma), mezenşimal dokulardan köken alıyorsa -sarkoma (sarcoma) son eki kullanılır. Örneğin, epitelial dokunun cinsine göre yassı hücreli karsinoma, bazal hücreli karsinoma, adenokarsinoma, transizyonel (değişici epitel) hücreli karsinoma olarak adlandırılırken; mezenşimal dokunun cinsine göre fibrosarkoma, kondrosarkoma, osteosarkoma diye adlandırılır.

Tümör, canlı organizmasındaki herhangi bir hücrenin değişime uğraması ile başlar. Tümör hücresine dönüşen sağlıklı bir hücre tekrar normal hücre haline dönüşemez. Tümör hücrelerindeki bu değişim geri dönüşsüzdür. Tümör hücreleri köken aldığı hücrelerden daha hızlı çoğalırlar.

Genel olarak, iyi huylu tümörler “iyi farklılaşmış” hücrelerden oluşurlar ve böyle tümör hücreleri “tipik hücre” diye de isimlendirilir. Kötü huylu tümörler ise, az farklılaşmış hücrelerden (anaplastik) oluşurlar. Böyle hücrelere aynı zamanda “atipik hücre” adı da verilmektedir. Anaplastik hücrelerden oluşan bir tümörde, pleomorfizm, hiperkromazi, polikromazi, dev çekirdek, mitotik aktivite gibi bulgular görülür.

Tümör oluşumunda nedenler iki ana grupta toplanır. 1. Tümör oluşumuna yatkınlık (dispozisyon); yaş, ırk, cinsiyet, organ, kalıtım; 2. Tümör yapıcı nedenler; fiziksel nedenler, kimyasal nedenler (Aflatoksin), onkojenik (kanser yapıcı) virüsler, parazitler ve hormonlardır.

Hayvanlarda gözlenen parazitlerden bazıları çeşitli tümörlerin oluşmasına neden olabilmektedir. Örneğin: Eimeria stidae/tavşan-karaciğerde safra kanallarında papiller adenom; Cnemidocoptes mutans / tavuk- bacak derisinde karsinom; Gastrophilus larvaları / At midesinde papillom ve karsinom oluşturur.

Malign tümörlerin yayılması bölgesel ve metastatik yayılma olmak üzere iki şekilde olur. Malign tümörler, çevrelerindeki dokuyu itmekten çok yararak, dokular arasına zorla girerek ilerleme eğilimi gösterir (infiltratif gelişme) ve karşılarına çıkan normal-sağlıklı yapılara (sinir, damar) zarar verirler. Bu davranış invazyon olarak adlandırılır. Damarlara invazyon genellikle metastaz için bir tehlikedir.

Bir tümörün, ana kitleden bağımsız yeni odaklar oluşturması şu yollardan biriyle gerçekleşir: Kan Akımı Yoluyla Yayılım; bu yol sarkomların başlıca uzak yayılım biçimidir. Lenf akımı yoluyla yayılım; lenf akımına karışarak yayılım karsinomların özelliğidir. Kontakt (temas, dokunma) Yoluyla Yayılım; bu yayılma şekli birbiri üzerine temas eden dokularda gelişir. Örneğin, üst ya da alt dudakta oluşan tümör diğer dudağa temas yoluyla yayılır. Aynı şekilde, köpeklerin bulaşıcı venereal tümörlerinde de kontakt metastaz görülür. Vücut Boşluklarına ve Seröz Yüzeylere Sıçramayla-Saçılmayla Geçiş (implantasyon); tümörlerin yüzeyinden kopanayrılan hücrelerin özellikle seröz vücut boşluklardaki bir yayılma şeklidir. Kanallar Yoluyla Yayılım; tümör hücrelerinin bronş-bronşiol, idrar yolları ve safra kanalları gibi yollarla yayılmasıdır.

Leiomyom; sığır, köpek, koyun, at ve domuz gibi evcil hayvanlarda ve genellikle dişi genital organlarda, bazen de özofagus ve mide-bağırsakta görülür. Makroskobik olarak, uterustakiler saplıdır ve çoğu tek olarak şekillenir. Kesit yüzü, açık beyaz-pembe renkte olup kıvamı serttir. Çevre dokulardan genellikle fibröz bir kapsülle ayrılırsa da, bazen kapsül bulunmayabilir. Mikroskobik olarak, değişik yönlere seyreden çok sayıda düz kas ipliklerinin birbirine karışmış haldeki görünümü karakteristiktir.

Köpeklerde Bulaşıcı Veneral Tümör
(Canine Transmissible Venereal Tumor - CTVT)

Hücresel kökeni hala tam olarak bilinmeyen, köpeklerde rastlanılan tümörler arasında oldukça yüksek bir orana sahip ve kolayca bulaşabilen bir tümördür. Normal köpek hücreleri 78 kromozom içerirken, bulaşıcı venereal tümör hücreleri 59 ± 5’tir. Tümör, koitus (çiftleşme) yoluyla ya da doğrudan temas ile canlı tümör hücrelerinin aktarılmasıyla bulaştırılabilmektedir. Cinsel olgunluğa ulaşmış dişi veya erkek köpeklerde gelişebilir. Dolayısıyla bu tümörde ırk ve cinsiyet yatkınlığı bulunmamaktadır.

Sitogenetik olarak tümörler, epitelial ve mezenşimal olarak iki ana
gruba ayrılırlar. Çünkü hücre, tümörlerde de en önemli ve değişmez bir özelliktir.
Biyolojik davranışlarına göre ise tümörler, iyi huylu (benign) ve kötü huylu (malign) olarak ikiye ayrılır.
Benign tümör hücreleri, köken aldıkları sağlıklı doku hücrelerine benzerlik
gösterir. Yavaş ve sınırlı büyür. Tümör hücrelerinin çevresinde genellikle bağ dokudan kapsül bulunur. Metastaz ve invazyon yapmayan hücrelerce oluşturulan
tümör kitleleri genellikle cerrahi yöntemler ile alınabilir ve canlının yaşam kalitesini çok fazla etkilemezler. Malign tümör hücreleri ise, köken aldıkları sağlıklı doku
hücrelerine az benzerlik gösterirken hızlı ve sınırsız büyüme özelliğine sahiptirler. Çoğunlukla metastaz yaparlar. Doğru cevap D seçeneğidir.