ÖRNEK ALMA VE MİKROSKOBİK İNCELEME SÜRECİ

Organizmadan alınan organ ve doku örneklerinin mikroskopta incelenecek hale gelinceye kadar geçen işlemlerin tümü “histolojik teknikler” olarak tanımlanmaktadır. Histolojik teknikler de kendi içerisinde örnek alma ve makroskobik değerlendirme, tespit, yıkama, dehidrasyon, saydamlaştırma, emdirme, gömme-bloklama, kesit alma ve boyama gibi alt kısımlara ayrılır.

Histolojik incelemeler canlı ve cansız hastalıklı veya normal dokular ile hastalıklı veya normal vücut sıvı (genital sıvı, gözyaşı, tükürük) ve içerikleri (dışkı), doku kültürü gibi organik materyaller ya da toprak, taş gibi inorganik birçok materyal üzerinde yapılmaktadır.

Supravital boyama organizmadan çıkarılan ya da doku kültürü gibi çoğaltılan hücrelerin bulunduğu ortama boya maddesinin verilmesiyle olur.

Hayvanların neden öldüğünü ortaya koymak ya da deneysel amaçla öldürülen hayvanlardaki bulguları saptamak amacıyla ölüm sonrası yapılan incelemeye denir. Grekçe necro= ölü, leş; opsie=görme sözcüklerinden köken almaktadır.

Ölümden sonra doku ve hücrelerin enzimatik olarak yıkıma uğrayıp kendi kendini eritip sindirmesine otoliz denir.

İskemi sonunda hücrelerdeki lizozomlar parçalanır. Lizozomal hidrolitik enzimler hücrede serbest hale geçer. Bu enzimler hücrelerdeki yüksek moleküllü organik bileşikleri parçalayarak basit kimyasal bileşenlere ayırması sonu hücreler erir.

Enzimatik etkinlik bakımından zengin olan doku ve organlarda otoliz erken gelişir. Karaciğer, dalak, böbrek, kalp ve beyin gibi paranşimal organlar otolizin ilk şekillendiği organlardır. Bunu akciğerler izler. Kemik, deri ve diğer mezenşimal dokularda ise yavaş şekillenir. Otoliz ve kokuşma; soğuk ortamda geç sıcak ortamda ise birkaç saat içinde hızla oluşur. Koyunlarda yapağı, domuzlarda ise derialti yağ tabakası ısı izolasyonu sağladığından otoliz kısa sürede şekillenir.

Kuru buz kullanışlı olmasına karşın bir takım sakıncalar içerir. Bunlar; 1. Bazı mikroorganizmalar özellikle bazı viruslar kuru buzdan açığa çıkan CO2 buharları sonu kısmen ya da tamamen yok olur. Bu nedenle alınan örnekler hava geçirmeyen bir kab içerisine konulmalıdır. 2. Ulaşımda oluşabilecek gecikme kuru buz kitlesinin tamamen buharlaşmasına neden olur. Bu da kutu içindeki ısıyı hızla yükseltir. Bu nedenle ayrı bir kutuya yerleştirilen örneklerin etrafına gazete kağıdı ve talaş konularak hava geçirebilecek şekilde kutuya yerleştirilmelidir.

Direkt yayma; örnek lamın uç kısmına doğru konur ve lamelle (içinde materyal olabileceğinden) hafif bir basınç uygulanarak lama doğrudan yayılır. İndirekt yayma; örnek yine lamın uç kısmına konur. Örnek sıvı lamelin arkada kalacak şekilde lamele değdirilir ve lamel sabit bir hızla nazikçe öne dogru ittirilerek örnek yayılır.

Kimyasal tespit solüsyonları;

1.Aldehitler (formaldehit, glutaraldehit, glioksal)

2.Okside Ediciler (osmium tetroksit, potasyum permanganat, potasyum dikromat)

3.Protein Yıkımlayanlar ve Pıhtılaştıranlar (asetik asit, metil alkol, etil alkol)

4.Diğer Çapraz Bağ Oluşturanlar (karbodiimidler)

5.Diğer (civa klorid, pikrik asit, aldehit içermeyenler) olmak üzere sınıflandırılırlar.

1. Örneğin Büyüklüğü

2. Tespit Solüsyonunun Derine inme (difüzyon) Gücü

3. Ortamın Isısı

4. Amaç

Doku işlenmesi; makroskobik olarak saptanan lezyonlu ya da normal organ ve doku örneklerinin mikrotomla kesilebilmesi için yapılır. Tespitten sonra yapılan bu işlem yıkama, dehidrasyon (suyunu giderme), saydamlaştırma (alkolü giderme) ve emdirme gibi kısımları kapsar.

Tespit edilen doku örnekleri tamponla yıkanır dereceli alkollerden (% 70, 90, 95, 100 saf alkol) geçirilerek tamamen dehidrasyonu yapılır, propilen oksitte saydamlaştırılır ve epon veya araldite emdirilerek kapsül şeklinde veya lastik/plastik kalıplarda bloklanır. Daha sonra etüvde blok materyaline göre değişen derecedeki ısılarda sertleştirilir.

Nemsiz ortam sağlayan cam kaplara denir.

Parafine gömülerek homojen bir biçimde sertleşmiş olan blok, mikrotom adı verilen aletle kesilir. Kızaklı (kayar) ve rotary (döner) mikrotom tipleri en yaygın kullanılanlarıdır.