TEMEL VETERİNER PARAZİTOLOJİ

Parazitler konaklarına onlardan sağlayabilecekleri ihtiyaçlara göre adapte olurlarken diğer taraf­tan da konakların gösterdikleri reaksiyonlara karşı koymak zorundadırlar. Bu nedenle parazitin patojenite’sinin az ya da çok oluşunu konak organizmadaki parazit için gerekli beslenme olanakları ile konağın savunma mekanizmaları arasındaki denge sağlar. Bir başka deyişle parazitlerin neden oldukları patojenik olaylar kendi ihtiyaçlarını karşılayabilme, konak reaksiyonları ve bu reaksiyonlardan korunma gibi aktivitelerin dengesine bağlı olarak şekillenmektedir. Konak; parazitin ihtiyaç duyduğu çeşitli maddeler ve aynı zamanda da parazitin büyüme ve gelişmesini baskı altına alan metabolizma artıklarına sahiptir. Bu dengenin bozulması konağın dirençliliğini ya da duyarlılığını artırır ve patojenik etkiyi oluşturur. Eğer parazit konakta ihtiyaç duyduğu besin maddelerini, vitamin ve amino asitleri kolayca bulabilirse ve engelleyici faktörler de yoksa patojenik etki ortaya çıkmaktadır. Konağın savunma mekanizmasının etkili olmadığı, parazitin ise gereksinim duyduğu maddelere sahip olduğu durumlarda parazitin patojen etkisi teşvik edilmiş olmaktadır. Buna karşın konağın savunma mekanizmasının gelişmiş ve parazit için beslenme olanaklarının kısıtlı olduğu durumlarda parazitin patojenitesi azalmaktadır.

Parazitler konaklarında ne kadar fazla miktarda bulunurlarsa zararlı etkileri de o kadar fazla olmaktadır. Az miktardaki parazit ise daha az zararlı etkiler oluşturmaktadır. Örneğin köpeklerin bağırsaklarında yaşayan Toxocara canis isimli nematod birkaç tane olduğunda fazla bir patojenik etki oluşturmazken çok sayıda olduğunda hayvanın bağırsaklarını tıkayıp ölümüne neden olabilmektedir.

Parazitlerin beslenme şekilleri de patojeniteleri üzerinde önemli rol oynamaktadır. Kan ile beslenen parazitler konaklarında anemiye neden olurlar. Bazı parazitler kanın pıhtılaşmasını engelleyici maddeler salgılayarak kanamanın devam etmesine ve zararlı etkilerin artmasına neden olurlar. Parazitlerden bazıları ise safra, doku artıkları veya lenf ile beslenirler.

Konaklarının farklı organ veya dokularında bulunan parazitler değişik bozukluklara neden olmaktadır. Burada enfekte organın hayati fonksiyonu büyük önem arzetmektedir. Örneğin köpeklerde yaşayan Echinococcus granulosus isimli parazitin larva şekli olan kist hidatik insanların akciğerlerinde bulunduğunda solunumla ilgili bozukluklar oluşturmakta, beyinde yerleştiğinde ise hayatı tehdit edici daha ciddi durumlara neden olmaktadır.

Parazitler konakların sindirim enzimlerinden kendilerini korumak amacıyla bazı enzim inhibitörleri salgılarlar. Bu inhibitörler konağın almış olduğu gıdaların sindirimini engelleyebilirler. Bazen de parazitin kendisi ya da larvaları konak vücudunda salgı üreten bezlere girmek suretiyle bunları tahrip ederek sindirime engel olabilirler. Bir protozoon olan Giardia lamblia bağırsakta yağ emilimini bozarak yağda eriyen vitaminlerin absorbsiyonuna engel olur. Bu durum özellikle çocuklarda büyümeyi geciktirmektedir. Sığırların abomazumlarında bulunan Ostertagia ostertagi isimli nematodun larvaları alındıktan sonra bez hücrelerine girerek onları tahrip eder ve pepsinojen ve hidroklorik asit salgılanması engellenir. Ortamda yeterli hidroklorik asit olmadığı için pepsinojen pepsine dönüşemez ve protein sindirim metabolizması bozulur.

Parazitler sindirime hazır hale gelen gıdaların emilimini engellemek suretiyle de beslenmeyi olumsuz yönde etkileyebilmektedirler. Bazı parazitler bağırsak hareketlerini bozarak veya değişik özellikteki salgıları ile ishal oluştururlar. Bu nedenle alınan besinler yeterince sindirilip emilemezler. Bağırsaklarda yaşayan bazı parazitler ise bağırsak epitelinde tahribatlara, villuslarda dejenerasyonlara, villus boylarının kısalmasına neden olarak sindirime hazır haldeki gıdaların gereği gibi sindirilip değerlendirilmesine engel olurlar.

Konağın normal metabolizması için gerekli olan maddelerin parazit tarafından alınması konağın genital organlarını da etkilemektedir. Parazitin konakta oluşturduğu bu açlık sonucu gonadların yapı ve fonksiyonları bozulabilmektedir. Ovaryumlar bu duruma testislerden daha duyarlıdırlar. Ovaryum ve testislerde oluşan bu hasar atrofi ile sonlanmakta ve konağın üreme potansiyeli etkilenmektedir. Ayrıca üreme sisteminin diğer kısımlarında ve sekonder cinsel karakterlerde de değişiklikler olabilmektedir. Konakta şekillenen bu duruma paraziter kastrasyon ya da paraziter kısırlık denilmektedir. Örneğin Ligula intestinalis isimli cestodun larvası olan pleurocercoidler tatlı su balıklarının karın boşluklarında yaşamakta ve bunların gonadlarını hasara uğratarak kısırlığa neden olmaktadır.

İnsanlarda Wuchereria bancrof­ti büyük lenf damarlarına girerek lenf akımını bloke etmekte ve elefantiasis (fil bacaklılık) denen hastalığa neden olmaktadır.

Sarılık: Karaciğere yerleşen parazit veya larvalarının neden olduğu bir belirtidir. Örneğin karaciğere yerleşen kist hidatik’ler konakta sarılığa neden olabilmektedir.

Parazitlerden bazıları konaklarından kan yapımında görevli bazı maddeleri çalmak suretiyle zarar verirler. Köpek, kedi gibi balık yiyen hayvanların ve insanların ince bağırsaklarında yaşayan Diphyllobothrium latum bu konakların bağırsaklarındaki B12 vitaminini absorbe ederler. Bu parazitin B12 vitaminine özel bir duyarlılığı vardır ve bağırsakta yaşayan diğer parazitlere göre bu vitamini 10-40 kat daha fazla absorbe edebilmekte ve dokularında depolayabilmektedir. Bu vitamin kan yapımında kullanıldığı için kan yapımı zarar görür ve parazitin bulunduğu konaklarda anemi şekillenir.

Kastrasyon etki

İnhibitör

Antikoagülant

Hipertrofi

Alerji

İrkiltme etkisi