TEMEL VETERİNER PARAZİTOLOJİ

Dolayısıyla ekosistem, bitkiler, hayvanlar, mikroorganizmalar gibi tüm canlı varlıklar ile toprak, su, hava, mineraller gibi cansız varlıklardan oluşur. Parazitler, böylece ekosistemin bir parçasını oluştururlar.

Doğru cevap E'dir.

Ekosistemin canlı varlıklardan oluşan kısmına biyosönoz denmektedir. Biyosönozun doğal yaşam alanı da biyotop olarak tanımlanır. Biyotoplar, insan eliyle değişikliğe uğratılabilir. Bu şekilde örneğin insan aracılığıyla oluşan alanlara (mera ve tarım alanları gibi) kültür biyotopları denir. Bir ekosistem içersinde farklı türden organizmalarla çevresel faktörler arasında geniş çaplı karşılıklı etkileşimler olur. Parazitler de, bulunduğu yer ve yaşam tarzı itibarıyla az veya çok oranda kendisiyle ilgili çevre şartlarıyla direkt veya dolaylı olarak etkileşim içersindedir. Daimi-kalıcı parazitizmde, yani hayatlarının tüm evrelerini bir konakta geçiren parazitlerin (Örn: bitler) ekosistem içersindeki habitatları, yaşadıkları konaktır.

Parazit, konağı aracılığıyla çevre ile dolaylı bir ilişki içersindedir. Konaklarında endoparaziter yaşam süren parazitler de benzer şekilde değişik çevre şartlarından etkilenirler. Örneğin sindirim sistemi ve akciğerlerde yaşayan bazı nematodların larvaları kendi gelişmeleri için olumsuz çevre şartlarının olduğu zamanlarda (Örn: çevre sıcaklığının düşmesi, kuraklık gibi) konak içersindeki gelişimini yavaşlatmakta ve konağı terk etmeyerek gelişmelerine bir süre ara verirler. Bu şekilde larval gelişimin geçici olarak bir noktada durmasına hipobiyoz denir. Bu tip larvalar, dış ortamda uygun koşulların oluşmasıyla ve konağın durumu uygun hale gelince hipobiyoz dönemi sona erer ve gelişmelerine kaldığı yerden devam ederler.

Komünite, aynı alanda yaşayan ve birbirleriyle etkileşim içerisinde olan türlerin oluşturduğu grup olarak tanımlanır.

Doğru cevap A'dır.

Parazitler açısından ekosistem içersindeki ana faktörler parazitin kendisi, ara konak(lar), vektör(ler) ve konak canlılardır. Bu faktörlerin birbirleriyle olan ilişkileri yanında her bir faktöre ait biyolojik ve fiziksel çevrelerin de bu ilişkilerde mutlak yeri bulunmaktadır.

Doğru cevap E'dir.

Doğal bariyerlerin yukarıda bahsedilen değişik sebeplerle ortadan kaldırılmasıyla birçok konak ve parazit türü yeni alanlara geçiş yapabilir. Bu tip yeni yaşam alanlarına geçiş yapan yabancı organizmalara Neozoa denmektedir. Bu durumu, parazitler ve enfekte ettikleri konaklar açısından değerlendirdiğimizde bu geçişlerin birkaç şekilde olduğunu görmekteyiz:

• Yeni habitatlara sadece konaklar gider, bunların paraziti gitmez: Örneğin Süveyş kanalının 1954 yılında açılmasını takiben Hint-Batı Pasifik Yengeci olarak bilinen Charybdis longicollis türü yengeç, daha önce bulunmadığı Akdeniz’e geçiş yapmıştır. Ancak bu yengece spesifik olan Heterosaccus dollfusi adlı parazit ise ancak 1990’lı yıllarda Akdeniz’de saptanmıştır.

• Yeni habitatlara konaklarla beraber bunların paraziti de gider: Amerika kıtasına özgü hayvanlardan olan rakunun Avrupa kıtasına getirilmesiyle önemli nematod parazitlerinden olan Baylisascaris procyonis de rakunla beraber gelmiş ve bu yeni habitatında son konak olarak sadece rakunları enfekte etmeye devam etmiştir. Bu aynı zamanda zoonoz bir parazit olup tesadüfî olarak insanlara bulaştığında iç organ larva göçü yapmaktadır.

• Yeni habitatlara konaklarla beraber bunların paraziti de gider ve yeni habitatta başka konak türlerini de enfekte ederler: Sazan balığının bir paraziti olan Bothriocephalus acheilognathi Avrupa’ya girdikten sonra bu kıtada ve zamanla dünyada gittiği diğer bölgelerdeki sazangillerden değişik balık türlerini de enfekte etmişlerdir.

• Neozoa konaklar, yayılış gösterdikleri yeni habitatlardaki mevcut parazitlerle enfekte olurlar: Güney Amerika’da bulunan Bufo marinus türü kurbağa, Avustralya’ya yerleşiminden sonra kendi parazitleri yerine Avustralya’ya mahsus kurbağaların parazitleriyle enfekte olmuştur.

• Parazitler enfekte ettikleri konakları olmadan yeni habitatlara giderler: Japon yılan balığı Anguilla japonica’nın birçok helmint paraziti, asıl konakları yayılış göstermemelerine rağmen Avrupa ve Kuzey Amerika yılan balıklarında bulunurlar.

Doğru cevap B'dir.

Bu noktadan hareketle konak vücuduna girdiği andan itibaren paraziter etkenin maruz kaldığı şartlar şu şekilde sıralanabilir:

• Yaşam ortamının değiştiğine dair sinyallerin algılanması ve kendi gelişmesinin devam etmesi için gerekli uyarıcıların iletilmesi: Bir parazitin değişen yaşam ortamına uyum sağlaması o parazitin yaşama gücünü göstermektedir.

• Konakta, ilgili parazit türüne spesifik uygun habitatların seçilmesi (Örn: mide-bağırsak kanalı, akciğer, kan damarları veya tek bir hücre)

• Parazit metabolizmasının konaktaki şartlara uyumlu hale gelmesi: Buna örnek olarak birçok nematodun dış ortamda bulunduğu sürede oksijenden zengin ortamdan konağa girdikten sonra anaerobik şartlara haiz bağırsak içeriğindeki ortama geçiş yapması gösterilebilir.

• Habitata uyum sağlama: Parazitlerin gelişme saf­haları konakta çok değişik şartlara (Örn: midede mide asidi ve pepsin) veya konağın savunma sisteminin etkisine maruz kalabilirler. Dolayısıyla paraziter etken, kendisi için zararlı olabilecek konağın bu tür etkilerinden kurtulmak ve bu şartlara uyum sağlamak zorunda kalır.

• Belirli parazitler karmaşık biyosönozlarda hayatta kalabilmelidirler

• Aynı konakta farklı habitatlarda yaşayan iki farklı parazitin dolaylı etkileşimi humoral olana örnek gösterilebilir.

• Üreme için diğer cinsiyetten parazitin bulunması: Nematodlar ve eklembacaklılar gibi ayrı eşeyli parazitlerde erkek ve dişi parazitin çift­leşmek için birbirlerini bulmaları gerekir.

Parazitlerin fiziksel çevrelerinde kendilerini etkileyen değişik faktörler bulunur. Bu faktörler parazitlerin bolluk, yoğunluk, yayılış ve üremelerini etkiler. Bu faktörlerin başlıcaları şunlardır:

1. Sıcaklık: Canlı organizmalar ısıdan direkt olarak etkilenirler. Parazitler de birçok canlı gibi yaşamlarını belli sıcaklık derecelerinde sürdürebilir­ler. 

2. Işık (güneş ışınları): Işık, birçok canlı için enerji kaynağı olmakla beraber, parazitlerin enerji kaynakları genelde konakları olduğundan, güneş ışınlarının ısıtma ve enerji özelliklerinden yararlanamazlar. Ancak ışık dış ortamda gelişme dönemi olan parazitler için önem taşımaktadır.

3. Su (nem): Su, parazitler dahil tüm canlılar için en önemli unsurlardan biridir. Kendi bünyelerinde önemli oranlarda su olduğu gibi bazı parazitlerin gelişmelerinde olmazsa olmazlardandır.

4. Toprak: Gelişme evrelerinde bir toprak aşaması olan birçok endo ve ektoparazitler için ve toprakta uzun zaman kalan parazitler için önemlidir. Kancalı kurt larvaları, Taenia, askarit yumurtaları, Cryptosporidium ve Toxoplasma ookistleri toprağın nem ve sıcaklık durumuna göre, toprakta kısa veya uzun zaman canlı kalabilmektedirler.

5. Oksijen: Özellikle ektoparaziter yaşam süren parazitler ile endoparaziter yaşam sürüp, gelişme evrelerinde dış ortamda bir gelişme aşaması geçiren parazitler (Örn: geviş getiren hayvanların mide-bağırsak kıl kurtları) için oldukça önemlidir.

Doğru cevap A'dır.

Biyoindikatör: Bazı durumlara karşı duyarlılık göstererek veya cevap oluşturarak o durumlar hakkında ipucu veren organizma

Fototropizm: Işığa doğru yönelim

Humoral: Belli bir vücut sıvısı veya sıvılarıyla ilgili, onlardan ileri gelen, onlara ait olan

Popülasyon: Belli bir bölgede yaşayan bir türün bireyleri

Habitat: Bir canlı türünü ya da canlı birliklerini barındıran ve kendine özgü özellikler gösteren yaşama ortamı

Doğru cevap C'dir.

Bir canlı organizmasının yapısında başlıca karbon (C), hidrojen (H), oksijen (O) ve azot (N) elementleri bulunur. Parazitlerde de benzer şekilde bu elementler temel yapı taşlarıdır. Karbon havada karbondioksit halinde, doğada besin zincirinde, toprakta, petrol ve kömürde bulunur. Hidrojen ve oksijen, karbonla birlikte havada, suda ve yine besin zincirinde, azot ise havada serbest halde, toprakta, tüm organik bileşiklerde ve besin zincirinde bulunmaktadır. Bu ana elementlerin yanı sıra, sodyum, potasyum, kükürt, fosfor, kalsiyum, klor gibi daha birçok elementin parazitlerde az veya çok bulunmasıyla ya da bu elementlerin parazitlerin bulundukları ortamda miktarlarında meydana gelecek değişimlerle parazitlerin yaşamı da etkilenir. Örneğin dış ortamda serbest yaşam evresi olan birçok nematod larvası, hayvanlar tarafından ağız yoluyla alındıklarında asiditesi çok fazla olan mideden rahatlıkla geçmekte ve daha sonra gelişmelerine devam edecekleri organlara gitmektedirler. Benzer şekilde erişkin parazit haline gelinceye kadar konaklarının farklı doku ve sistemlerine giden bu paraziter formlar tüm bu bulundukları ortamların farklı pH derecelerine ve farklı kimyasal habitatlarına uyum sağlamaları gerekmektedir ki yaşamlarını devam ettirebilsinler. Dolayısıyla parazitlerde birçok canlıda olduğu gibi, pH değişimine karşı belli bir tolerans vardır. Parazitin tolerans yeteneğine göre pH değiştiği zaman yaşamı devam eder veya ölür.

Doğru cevap E'dir.

Parazitler, içinde veya üzerinde bulundukları konakların maruz kaldıkları çevre faktörlerinden kendileri de etkilenirler. Dolayısıyla değişik sebeplerle ortaya çıkan çevresel kirlilikle direkt veya dolaylı olarak etkileşim halinde olurlar. Bunun bir sonucu olarak çevresel stres, besin ağlarının özellikleri, doğadaki biyolojik çeşitlilik, kendi konaklarının sağlık, üreme ve göç gibi biyolojik özellikleri hakkında bize önemli bilgiler verirler.

Doğru cevap E'dir.

Parazitler, biyoindikatör olarak ya “etki indikatörü” ya da “birikim indikatörü” olarak değerlendirilirler. Etki indikatörü olarak, kirlilik ile paraziter enfeksiyon şiddetinde ya da konağı enfekte eden parazit türleri çeşitliliğinde azalma veya çoğalmaya göre ilişki kurulur. Birikim indikatöründe özellikle cestod ve acanthocephala grubu parazitler, ağır metalleri vücutlarında biriktirebilme yetenekleri sayesinde çevre kirliliğini değerlendirmede biyoindikatör olarak kullanılırlar. Bu sayede parazitlerden özellikle sucul ekosistem kirliliğinde bir erken teşhis ve uyarı biyoindikatörü olarak faydalanma potansiyeli bulunmaktadır.

Doğru cevap A'dır.

Habitat; bir canlı türünü ya da canlı birliklerini barındıran ve kendine özgü özellikler gösteren yaşama ortamıdır. Ekosistemin canlı varlıklardan oluşan kısmına biyosönoz denmektedir. Biyosönozun doğal yaşam alanı da biyotop olarak tanımlanır. Popülasyon; belli bir bölgede yaşayan bir türün bireylerine verilen isimdir. Hipobiyoz ise  larval gelişimin geçici olarak bir noktada durmasıdır. Doğru cevap B şıkkıdır.

Parazitler açısından ekosistem içersindeki ana faktörler parazitin kendisi, ara konak(lar), vektör(ler) ve konak canlılardır. Doğru cevap C şıkkıdır.

Habitat; bir canlı türünü ya da canlı birliklerini barındıran ve kendine özgü özellikler gösteren yaşama ortamıdır. Ekosistemin canlı varlıklardan oluşan kısmına biyosönoz denmektedir. Popülasyon; belli bir bölgede yaşayan bir türün bireyleri tanımlamaktadır. Biyoçeşitlilik; belirli bir alan, çevre veya tüm dünya üzerindeki canlıların genetik, taksonomik ve ekosistem çeşitliliği ifade eder. Ekoloji (Çevre bilimi) ise; canlıların hem kendi aralarındaki hem de çevreleriyle olan ilişkilerini tek tek veya birlikte inceleyen bilim dalıdır. Doğru cevap A şıkkıdır.

Ormanların yok olması özellikle parazit ve vektör popülasyonunu etkileyen en önemli değişimlerden biridir. Doğru cevap C şıkkıdır.

Doğal bariyerlerin yukarıda bahsedilen değişik sebeplerle ortadan kaldırılmasıyla birçok konak ve parazit türü yeni alanlara geçiş yapabilir. Bu tip yeni yaşam alanlarına geçiş yapan yabancı organizmalara Neozoa denmektedir. Bu durumu, parazitler ve enfekte ettikleri konaklar açısından değerlendirdiğimizde bu geçişlerin birkaç şekilde olduğunu görmekteyiz.  Süveyş kanalının 1954 yılında açılmasını takiben Hint-Batı Pasifik Yengeci olarak bilinen Charybdis longicollis türü yengeç, daha önce bulunmadığı Akdeniz’e geçiş yapmıştır. Ancak bu yengece spesifik olan Heterosaccus dollfusi adlı parazit ise ancak 1990’lı yıllarda Akdeniz’de saptanması, yeni habitatlara sadece konakların gittiği, bunların parazitinin gitmediği geçiş türüne örnektir. Doğru cevap A şıkkıdır.

Biyoçeşitlilik; belirli bir alan, çevre veya tüm dünya üzerindeki canlıların genetik, taksonomik ve ekosistem çeşitliliğidir. Doğal bariyerlerin yukarıda bahsedilen değişik sebeplerle ortadan kaldırılmasıyla birçok konak ve parazit türü yeni alanlara geçiş yapabilir. Bu tip yeni yaşam alanlarına geçiş yapan yabancı organizmalara Neozoa denmektedir. Humoral; belli bir vücut sıvısı veya sıvılarıyla ilgili, onlardan ileri gelen, onlara ait olan anlamında kullanılmaktadır. Fototropizm; ışığa doğru yönelim demektir. Biyoindikatör: Bazı durumlara karşı duyarlılık göstererek veya cevap oluşturarak o durumlar hakkında ipucu veren organizmalardır. Doğru cevap B şıkkıdır.

Aynı konakta farklı habitatlarda yaşayan iki farklı parazitin dolaylı etkileşimi humoral olana örnek gösterilebilir. Burun boşluğunda yaşayan Oestrus ovis ile enfekte koyunlarda, ince bağırsakta yaşayan Trichostrongylus colubriformis ve abomasumda yaşayan Haemoncus contortus adlı nematodların gerek erişkin parazit sayısında gerekse dışkıyla çıkan yumurta sayısında düşüş görülür. Tamamen iki farklı vücut kısmında yerleşim gösteren bu parazitlerden biri böylece diğerinin mevcudiyetini humoral yollarla sınırlamış olmaktadır. Doğru cevap E şıkkıdır.

Parazitlerin fiziksel çevrelerinde kendilerini etkileyen değişik faktörler bulunur. Bu faktörler parazitlerin bolluk, yoğunluk, yayılış ve üremelerini etkiler. Bu faktörlerin başlıcaları şunlardır; sıcaklık, ışık (güneş ışınları), su (nem), toprak, oksijen, radyoizotoplar ve radyasyon. Doğru cevap E şıkkıdır.

Fototropizm; ışığa doğru yönelim demektir. Biyoindikatör; bazı durumlara karşı duyarlılık göstererek veya cevap oluşturarak o durumlar hakkında ipucu veren organizmadır. Humoral; belli bir vücut sıvısı veya sıvılarıyla ilgili, onlardan ileri gelen, onlara ait olan anlamlarına gelmektedir. Biyoçeşitlilik; belirli bir alan, çevre veya tüm dünya üzerindeki canlıların genetik, taksonomik ve ekosistem çeşitliliğini ifade eder. Habitat ise bir canlı türünü ya da canlı birliklerini barındıran ve kendine özgü özellikler gösteren yaşama ortamıdır. Doğru cevap B şıkkıdır.