TEMEL VETERİNER PARAZİTOLOJİ

Temas (Kontakt) yoluyla bulaşma; bu bulaşma şeklinde paraziter etkenler enfekte konaktan bir diğer konağa fiziksel temasla geçerler. Örneğin bit ile enfekte konaklardan sağlam konaklara bitlerin geçişi veya Trypanosoma equiperdum adlı protozoonun (halk arasında beygir frengisi, it ağrısı veya alayık hastalığı da denir) atlar arasında çiftleşme yoluyla geçişi gibi. Kontaminatif aktarma; temelde vektör ile konağın basit teması neticesinde gerçekleşir. Örneğin Thelazia larvalarının sinekler aracılığıyla sığırların göz kapağı yüzeyine bulaşmaları gibi. İnokulatif aktarmada ise, etkenlerin konaklara bulaşması, vektör canlının ısırması veya sokması neticesinde gerçekleşmektedir. Parazitlerin bu tarz bulaşması genelde kan emici vektörler aracılığıyla olmaktadır. Havadan bulaşma; bakteriyel ve viral enfeksiyonlarda daha sık karşılaşılan bu bulaşma şekline paraziter enfeksiyonlarda nadiren rastlanmaktadır. Gıda ve yem maddeleri ile bulaşma; bu tarz bulaşma iki şekilde olabilir; paraziter etkenle veya onun ara konağı ile bulaşık gıda veya yem maddelerinin son konak tarafından alınmasıyla ya da ara konağın kendisinin “gıda veya yem maddesi” olarak son konak tarafından alınmasıyla. Doğru cevap B şıkkıdır.

Vertikal bulaşma, paraziter etkenlerin farklı konak generasyonları arasında yani başka bir deyişle anne organizmadan yavru generasyonlara olan bulaşma şeklidir. Bu ya transovarial şekilde olabilir, yani parazitin gelişme dönemleri yumurtalar aracılığıyla bir sonraki nesile aktarılır (Örn: Babesia bigemina adlı tek hücreli kan parazitinin, enfekte ettiği kenenin yumurtalarıyla larval döneme nakli). Memeli hayvanlarda ise bu tarz bulaşma ya gebelik esnasında plasenta yoluyla anneden fötusa geçen parazitlerde (Örn: insanlarda Toxoplasma gondii, köpeklerde Toxocara canis) ya da doğumu takiben galaktojen yolla yani yavrunun anneden emdiği süt aracılığıyla geçen parazitlerde (atlarda Strongyloides westeri, köpeklerde Ancylostoma caninum) görülür. Doğru cevap E şıkkıdır.

Hayvanlar ve hayvansal ürünler aracılığı ile insanlara bulaşan hastalıklar Zooantroponozlar, insanlardan hayvanlara bulaşan hastalıklar Antropozoonozlar olarak isimlendirilmektedir. Ookist; bazı protozoonların yaşam döngülerinde görülen kapsüllenmiş veya kistlenmiş zigottur. Paraziter enfektif form; bir parazit türünün konaklara
bulaşma kabiliyetinde olan gelişim safhasıdır. Sistiserk ise; tenya cinsindeki parazitlerin ara konaklardaki larva formuna verilen addır. Doğru cevap A şıkkıdır.

Toxoplasmosis dünya çapında ve Türkiye’de en yaygın görülen paraziter zoonozlardan birisidir. Bu hastalık, Toxoplasma gondii adı verilen tek hücreli parazit tarafından meydana getirilir ve hem insanlarda hem de bazı hayvan türlerinde önemli sağlık sorunu oluşturur. Parazitin son konağı kedi ve kedigiller, ara konakları ise yine kedilerin kendileri olmak üzere insan dahil birçok memeli ve kanatlı hayvanlardır. Parazit, son konak kedilerde başta ince bağırsak olmak üzere değişik organlarda bulunurken, ara konaklarda farklı sistemlere ait organlarda (beyin, damar, karaciğer, kan, akciğer, kas v.d.) bulunabilir. Doğru cevap B şıkkıdır.

Toxoplasmosis paraziter zoonozu, insanlara kediler haricinde başka hayvanlardan ve başka şekillerde de bulaşabilir:
• Toxoplasmosis ile enfekte hayvanların (koyun, keçi, domuz gibi) çiğ etleriyle temas veya etlerinin çiğ ya da az pişmiş olarak yenmesiyle
• Yine koyun, keçi, domuz gibi enfekte hayvanların salgılarındaki (süt, sperma, göz ve burun akıntıları, idrar, tükürük v.d.) etkenlerin ağız yoluyla alınmasıyla
• Enfekte anneden yavruya gebelik döneminde plasenta yoluyla
• Enfekte insanlardan kan nakli ve organ transplantasyonu yollarıyla.

Doğru cevap E şıkkıdır.

Fasciola cinsinde yer alan trematod türlerinin (Fasciola hepatica = halk arasında yaprak kelebeği de denir. Parazitler başta geviş getiren hayvanlar olmak üzere birçok memeli hayvanda bulunabilir. Bu gibi enfekte hayvanların dışkısıyla çevreye saçılan parazit yumurtalarından gelişen miracidium adlı paraziter formlar ara konak sümüklü böceklere girdikten sonra oluşan serkerler dış ortamda metaserkerlere dönüşerek otlara yapışırlar. Doğru cevap B şıkkıdır.

Echinococcosis paraziter zoonozunda son konaklar; KE (Kistik echinococcosis)’de başta köpek olmak üzere kurt, çakal gibi hayvanlar; AE (Alveoler echinococcosis)’de ise başta tilki olmak üzere köpek, çakal, kurt ve kedi gibi hayvanlardır. Erişkin parazitler (1,2-7 mm uzunluğunda oldukça kısa şeritler) son konaklarda ince bağırsakta yaşarlar. Doğru cevap C şıkkıdır.

Kırım Kongo Kanamalı Ateşi hastalığının etkeni olan virüs, insanlara başlıca keneler tarafından nakledilmektedir. Doğru cevap D şıkkıdır.

Beslenme yoluyla bulaşı bitkisel gıda maddeleri ile, et ile, içme suyu ile ve süt ile olmak üzere birkaç şekilde olabilir.  Dolaylı yoldan ise paraziter saf­halarla kontamine toprak, su veya değişik cisimlerle meydana gelir. Doğru cevap D'dir.

Endojen otoenfeksiyon yoluyla bulaşma enfekte konakların kendi vücutlarında oluşan paraziter enfektif formlarla tekrar enfekte olmasıdır. Örneğin; dışkıyla dışarı çıkmayan bazı ince duvarlı Cryptosporidium ookistlerinin aynı konakta ince bağırsakta tekrar enfeksiyon meydana getirmesidir.

Kanda ve dolaşım sisteminde bulunan parazitlerin çoğu konaklarını bir vektör aracılığıyla terk ederler. Doğru cevap C'dir.

Siklik durumunda etken gelişmesine devam eder ancak çoğalma olmaz. Doğru cevap E'dir.

Parazitlerin konaklara doğal vücut deliklerinden ve vücut yüzeyinden olan girişlerinden farklı olarak görülen birkaç değişik giriş yolu daha bulunmaktadır:
• Plasenta yoluyla: Paraziter etkenlerin gebe konaklardan gebelik esnasında plasenta yoluyla yavrulara geçmesi

Bir paraziter etkenin konağa girişinden itibaren parazitin üreme formlarının konağın vücut atıklarında veya vücut yüzeyinde görülmesine kadar geçen süreye prepatent dönem denmektedir.

Ookist: Bazı protozoonların yaşam döngülerinde görülen kapsüllenmiş veya kistlenmiş zigot

İnokulatif aktarmada ise, etkenlerin konaklara bulaşması, vektör canlının ısırması veya sokması neticesinde gerçekleşmektedir. Parazitlerin bu tarz bulaşması genelde kan emici vektörler aracılığıyla olmaktadır.

Hayvanlarda görülen hastalıklar arasında zoonoz karakterde olanlar vardır ki bunlar insan sağlığını özellikle çok ilgilendirmektedir. Zoonoz hastalıkları (Zoonotik Hastalık ta denir), Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) şöyle tanımlamaktadır: “Doğal koşullarda insanlardan ve omurgalı hayvanlardan birbirlerine bulaşan hastalıklardır”. Zoonoz hastalığın tanımından da anlaşılacağı gibi tek taraf­lı bir bulaşma değil, her iki grubun da birbirine hastalık bulaştırması söz konusudur.

İnsan dışkısının bulaştığı veya atık su ile sulanmış arazilerde yetişen sebze ve meyvelerin çiğ tüketilmesi de yuvarlak solucan (Ascaris lumbricoides) veya amipli dizanteri etkeninin (Entamoeba histolytica) insanlara bulaşmasına neden olabilmektedir. Doğru cevap D'dir.

Doğumu takiben galaktojen yolla yani yavrunun anneden emdiği süt aracılığıyla geçen parazitlerde (atlarda Strongyloides westeri, köpeklerde Ancylostoma caninum) görülür.

Hayvanlar ve hayvansal ürünler aracılığı ile insanlara bulaşan hastalıklar Zooantroponozlar, insanlardan hayvanlara bulaşan hastalıklar Antropozoonozlar olarak isimlendirilmektedir. Doğru cevap B'dir.