TEMEL VETERİNER PARAZİTOLOJİ

Patent dönem ise, erişkin parazitin konakta kaldığı süre yani ilk üreme formlarının konakta oluşumundan parazitin ölümüne kadar geçen süreyi karakterize etmektedir

Paraziter enfektif form: Bir parazit türünün konaklara bulaşma kabiliyetinde olan gelişim safhası

Ookist: Bazı protozoonların yaşam döngülerinde görülen kapsüllenmiş veya kistlenmiş zigot

Sistiserk: Tenya cinsindeki parazitlerin ara konaklardaki larva formuna verilen ad

Akut: Hastalık veya semptomun ani başladığını ve nispeten kısa sürede sona erdiğini, hastalık süresinin 3-14 gün olduğunu ifade eden terim

Sporadik: Düzensiz olarak oluşan veya seyrek olarak görülen, geniş sahalara yayılmayan veya tek tük görülen

İnvazyon: Vücudun patojen mikroorganizmaların hücumuna uğraması, hastalık etkeninin organizmaya girerek dokulara yayılması

Vertikal bulaşma, paraziter etkenlerin farklı konak generasyonları arasında yani başka bir deyişle anne organizmadan yavru generasyonlara olan bulaşma şeklidir.

Doğal Vücut Deliklerinden Giriş

1. Ağızdan
2. Burundan
3. Gözden
4. Kulaktan
5. Rektal Yoldan
6. Genital Yoldan

Plasenta yoluyla: Paraziter etkenlerin gebe konaklardan gebelik esnasında plasenta yoluyla yavrulara geçmesi

İnokulatif aktarmada dikkati çeken nakil şekillerinden biri de transstadial nakildir.“Safhadan saf­haya nakil” olarak ta tanımlanan bu nakil tipine Theileria cinsi protozoonlarda rastlanmaktadır. Bu parazitin ara konağı olan keneler Theileria etkenlerini gelişme saf­halarının bir döneminde enfekte hayvandan kan emerken alırlar, gömlek değiştirip takip eden gelişme saf­hasında kan emdiği başka bir konağa verirler. Böylece Theileria etkenleri keneler tarafından saf­hadan saf­haya (transstadial) nakledilmiş olmaktadır.

Bugün için DSÖ tarafından 200’ün üzerinde zoonoz hastalığın varlığından bahsedilmekle beraber, değişik zamanlarda bu hastalıklara yenileri eklenerek bu sayı sürekli olarak artmakta ve insanlar zoonoz karakterli önemli halk sağlığı problemleri ile karşı karşıya kalmaktadır.

Toxoplasmosis dünya çapında ve Türkiye’de en yaygın görülen paraziter zoonozlardan birisidir. Bu hastalık, Toxoplasma gondii adı verilen tek hücreli parazit tarafından meydana getirilir ve hem insanlarda hem de bazı hayvan türlerinde önemli sağlık sorunu oluşturur.  Parazitin son konağı kedi ve kedigiller, ara konakları ise yine kedilerin kendileri olmak üzere insan dahil birçok memeli ve kanatlı hayvanlardır. Parazit, son konak kedilerde başta ince bağırsak olmak üzere değişik organlarda bulunurken, ara konaklarda farklı sistemlere ait organlarda (beyin, damar, karaciğer, kan, akciğer, kas vd.) bulunabilir.

İç Organ Leishmaniasis: Leishmania donovani donovani, L. donovani chagasi ve L. donovani infantum etkenleri tarafından oluşturulan sistemik bir hastalıktır. Türkiye’de insanlarda özellikle son tür tarafından oluşturulan hastalık sporadik olarak Ege, Akdeniz ve İç Anadolu Bölgesi’nde görülmektedir. Hastalığa yakalanan bireylerin %90’ı 5 yaşından küçük çocuklardır. Rezervuar hayvanlar ise başta köpekler olmak üzere tilki, kemirici gibi hayvanlardır. Bu zoonoz hastalıkta vektör olarak Phlebotomus cinsinde yer alan değişik sinek türleri (tatarcık) rol oynamaktadır. Bunlar 5 mm civarında küçük sineklerdir.

Fasciola cinsinde yer alan trematod türlerinin (Fasciola hepatica=halk arasında yaprak kelebeği de denir; F. gigantica=halk arasında yılan kelebeği de denir) insanlarda karaciğer paranşim dokuda göçü (akut) ve karaciğer safra yollarında yerleşimi (kronik) sonucu oluşan zoonoz bir hastalıktır. Parazitler başta geviş getiren hayvanlar olmak üzere birçok memeli hayvanda bulunabilir. Bu gibi enfekte hayvanların dışkısıyla çevreye saçılan parazit yumurtalarından gelişen miracidium adlı paraziter formlar ara konak sümüklü böceklere girdikten sonra oluşan serkerler dış ortamda metaserkerlere dönüşerek otlara yapışırlar. İnsanlar, metaserkerleri ihtiva eden gıda maddelerini iyi yıkanmadan ağız yoluyla aldıklarında enfeksiyona yakalanırlar ve etken ince bağırsaktan karın boşluğuna, oradan da karaciğer paranşim dokuya geçerek son olarak safra kanallarına yerleşir.

Leishmaniasis, protozoonlardan insanlara bulaşan bir zoonozdur. Diğer seçeneklerdeki zoonozlar ise helmintlerden insanlara bulaşan zoonozlardır.

Normalde hayvanlarda ektoparaziter yaşam süren keneler, sayıca çok olduklarında konak hayvanlara hem kan emmeleri hem de vektörlük özellikleriyle zarar verirken tek veya birkaç parazit olarak insanlara bulaştığında özellikle vektörlük yönleriyle ön plana çıkarlar. Bu şekilde örneğin ülkemizde insanlarda son yıllarda sıkça görülen Kırım Kongo Kanamalı Ateşi hastalığının etkeni olan virüs, insanlara başlıca keneler tarafından nakledilmektedir.

Bu parazitler, 0,2-4 mm boyutlarında oldukça küçük, eklembacaklı canlılardır. Hayvanlarda ektoparaziter yaşam süren bazı akarlar (Ör: Trombiculidae=memeliler, kuşlar; Sarcoptes scabiei var. suis=domuz; S. scabiei var. canis=köpek, Notoedres cati=kedi; Psoroptes ovis=koyun, Cheyletiella=Kedi, köpek, tavşan; Dermanyssus=evcil ve yabani kanatlı gibi) insanlara başlıca temas yoluyla veya çevreden (Trombiculidae’ler) bulaşırlar. Bulaşmayı takiben insanların derileri üzerine veya içerisine yerleşerek genelde kaşınmayla seyreden deride bir dizi değişikliklere yol açarlar. Diğer taraftan serbest yaşayan bazı akarların da insanlara bulaşmaları neticesi alerjik reaksiyonlara neden olurlar. Depo akarları olarak ta bilinen bu canlılar öncelikli olarak bitkisel kökenli maddelerde gelişirler ve insanlara bulaşmalarında aslında direkt olarak hayvanlar rol oynamamaktadır. Bu akarları içeren toz veya benzer maddelerin insan derisine sık sık temas etmesi veya solunum yoluyla alınması, insanlarda burunda hassasiyet artışı, nefes darlığı ve deri üzerinde kabartılara neden olur. Yine ev tozu akarı olarak da bilinen Dermatophagoides pteronyssinus adlı parazit, insanlarda deri iltihabı, solunum alerjisi gibi belirtilere yol açmaktadır.

Echinococcosis, insanlarda kronik seyirli, ölümcül olabilen önemli bir paraziter zoonozdur. Hastalık Echinococcus cinsinde yer alan 4 farklı parazit türü (Echinococcus granulosus, E. multilocularis, E. vogeli ve E. oligarthrus) tarafından meydana getirilir. Bunlardan E. granulosus Türkiye dâhil dünyada birçok ülkede; E. multilocularis kuzey yarımkürede, E. vogeli ve E. oligarthrus ise Orta ve Güney Amerika’da çok yaygındır. Echinococcosis, Türkiye’de hem insanların hem de evcil hayvanların en önemli helmint hastalıklarından biridir.

Parazitlerin konaklara giriş yolları şu şekildedir;

Kan yoluyla giriş vücut yüzeyinden girişe örnektir. Diğer şıklarda bulunan seçenekler doğal vücut deliklerinden giriştir. Doğru cevap D şıkkıdır.

Kan Yoluyla (Deriyi geçerek); paraziter etkenler vektörler aracılığıyla deriden geçerek konağın kan dolaşımına dahil olurlar. Temas Yoluyla (Deri üzerine); derinin bir kısım ektoparazitlerle enfestasyonudur (Örn: bit, pire). Burada parazitin kendisi veya gelişme formları genelde deri yüzeyinde bulunur. Plasenta yoluyla; paraziter etkenlerin gebe konaklardan gebelik esnasında plasenta yoluyla yavrulara geçmesidir. Germinatif yolla yani üreme hücreleri aracılığıyla: Gerek dişi, gerekse erkek üreme hücrelerinde görülebilir (Örn: Toxoplasma gondii’nin koyun spermasına geçişi). Endojen otoenfeksiyon yoluyla: Enfekte konakların kendi vücutlarında oluşan paraziter enfektif formlarla tekrar enfekte olmasıdır (Örn: Dışkıyla dışarı çıkmayan bazı ince duvarlı Cryptosporidium ookistlerinin aynı konakta ince bağırsakta tekrar enfeksiyon meydana getirmesi). Doğru cevap E şıkkıdır.