TEMEL VETERİNER PARAZİTOLOJİ

Parazitler iki alt sınıfa ayrılır: Zooparazitler ve fitoparazitler.

Parazitleri ve bunların konakları ile olan ilişkilerini araştıran parazitoloji bilimi biyolojinin bir dalı olup ülkemizde gerek insan sağlığı gerekse hayvan sağlığını
yakından etkileyen parazitler ve parazitizm filogenetik bakımdan, ekolojik açıdan, morfolojik, fizyolojik, şemoterapotik, serolojik, immunolojik ve beslenme
gibi yönlerden incelenir. Bu çalışmalar parazitlerin yarattığı problemleri ortadan
kaldırmak açısından önemlidir. Xenoloji ise bu parazitlerin ara ve son konakları
ile aralarındaki bağlantıyı incelemektedir.

Serbest Parazitizm: Bozulmuş organik materyal üzerinde yaşayan ve canlı organizma ile herhangi bir direkt ilişkisi olmayan Saprofit ve saprozoalar bu grup
içindedir. Bu gruptaki canlılar su, nemli toprak ve çürümüş organik materyalde
bulunup parazitlerle bir bağlantısı yoktur.

Forezis: Değişik iki organizma arasındaki ilişki, birisinin diğerine barınak veya
ulaşım sağlaması, ya da onu korumasıdır. Örnek olarak Fierasfer cinsine bağlı balıkların deniz yıldızı, midye veya istiridyelerin solunum sistemi veya vücut boşluklarında yerleşip orada yaşamalarıdır. Fierasfer’ler gıdalarını yaşadıkları konaklardan
almazlar, crusteaceaları yiyerek hayatlarını devam ettirirler. Bu da parazitizme geçişte ilk basamağı oluşturmaktadır.

Simbiyoz: Yunanca’da beraber yaşama anlamındadır. Mutualizmus’ta birlikte
yaşayan iki canlı arasındaki ilişki esnektir. Canlılardan biri diğerinden ayrılabilir ve
yaşamına devam eder. Simbiyoz’da ise canlılar birbirinden ayrılamaz eğer bu gerçekleşirse ikisi de ölür.

İslam Ülkelerinde Parazitoloji: Avrupa’da M.S. dördüncü yüzyılda özellikle dini
baskılar sonucu bilimsel ilerlemeler tamamen durmuştur. Özellikle M.S. altıncı
yüzyıldan itibaren islamiyetin yayılması yeni bir çağ başlatmış ve bu sefer doğuda
ilerlemeler görülmüştür. Bu devirden “Arap Hekimliği” olarak söz edilmesine karşın, gerçekte “Arap dili ile hekimlik” olarak
isimlendirilmelidir. Aslında Araplar dışında İranlı, Hintli ve özellikle Türk hekimler
ön plana çıkmıştır. Ancak Türk hekimlerin
yazı dili olarak Arapça ve Farsça’yı kullanmaları yüzyıllarca Arap veya İran’lı olarak
tanınmalarına yol açmıştır. Hoeppli’ye göre
Hazreti Muhammed’in doktoru olan El Haret İbn Çalda sivrisineklerle bazı hastalıklar
arasında bağlantı olduğunu bildirmiştir.
Onuncu yüzyılda büyük İslam hekimi AlTabari, uyuz böceğini tarif etmiş ve büyük
Türk hekimi İbn-i Sina (980-1037), yazdığı
“Kanun” isimli ansiklopedik kitabı, batılı
devletlerde 18.yüzyıla kadar tıp öğrencilerinin eğitiminde kullanmıştır.
İbn-i Sina 4 farklı helmint tarif etmiştir.
Bunlar;
1- Uzun kurt (Ascaris lumbricoides)
2- Yassı kurt (Taenia saginata)
3- Küçük kurt (Oxyuris spp.)
4- Yuvarlak kurt (Ancylostoma duodenale)

Francesco Redi (1626 -1697), parazitolojinin kurucusu ve önderlerinden biri sayılmaktadır. Redi, sineklerin etlerden oluşmadığını, ete bırakılan sinek yumurtalarından geliştiğini deneysel yolla kanıtlamış ve böylece “Kendiliğinden Oluşum
Teoremi”ni yıkmıştır. İnsan ve memeliler dışında kuş ve balıklarla çalışan Redi,
Fasciola hepatica’nın şeklini çizerek diğer araştırmacıların parazitler üzerine ilgisini uyandırmıştır.

Ülkemizde II. Mahmut zamanında modern Tıp ve Veteriner eğitiminin başlaması
ile önce 1838’de Mektebi Tıbbiyei Askeriyei Şahanede İstefanaki, Pavlaki, Abdullah, Hüseyin Remzi ve Hulusi beyler Tıbbi Zooloji ve Parazitoloji dersleri vermeye
başlamış, Abdullah Bey, Tıbbi Zooloji kitabını Fransızca kaleme alarak Entomoloji
(Artropodoloji) biliminin öncüsü olmuştur. Hekimliğimizin önde gelen isimlerinden biri olan Hüseyin Remzi Bey, 1873’te Fransız bilim adamı Richard’ın kitabını
“İlmi Hayvanat” ismi ile Türkçeye çevirmiştir. Aynı hekim 1893’te “Gayri Fiakariye
ve Tufeylatı Hayvaniye” adlı eseri yayınlamış, bu kitap özellikle gözlem ve yerli bilgilerle donatılmıştır.
İsmail Hakkı Çelebi (1873), Askeri Baytar Okulu ve Alfort (Fransa) Veteriner
Okulundaki eğitimden sonra Mülkiye Baytar Okulu (1889) ve Askeri Baytar Okulunda Tıbbi Zooloji hocalığına atanmıştır. Çelebi 1912’de “İlmi Hayvanatı Tıbbiye
ve Ziraiye”, 1914’de “İlmi Tüfeylat-Parazitoloji” kitabını hazırlamış 1932’de Ordinaryus Profesör olmuştur. 1939 yılında ölümüne kadar 44 eser yayınlayan Çelebi
ülkemizde Modern Parazitolojinin kurucusu olmuştur

Parazitoloji bilimi başlıca üçe ayrılır. Bunlar;

Forezis: Değişik iki organizma arasındaki ilişki, birisinin diğerine barınak veya ulaşım sağlaması, ya da onu korumasıdır. Örnek olarak Fierasfer cinsine bağlı balık- ların deniz yıldızı, midye veya istiridyelerin solunum sistemi veya vücut boşlukla- rında yerleşip orada yaşamalarıdır.

Simbiyoz: Yunanca’da beraber yaşama anlamındadır. Mutualizmus’ta birlikte yaşayan iki canlı arasındaki ilişki esnektir. Canlılardan biri diğerinden ayrılabilir ve yaşamına devam eder. Simbiyoz’da ise canlılar birbirinden ayrılamaz eğer bu gerçekleşirse ikisi de ölür.

Eski Hindistan’da (M.Ö.2000) yazılmış Arthaera-Veda isimli tıp hekimliğine ait belgelerde kurtlar (helmint) hakkında genel bilgiler vardır.

Ortaçağın önemli hekimi İbn-i Haldun uyku hastalığı (Trypana- somiose) tarif etmiştir.

Leeuwenhoek’un (1632-1723), 17.yüzyılın ikinci yarısında mikroskobu geliştirmesiyle diğer bilimler gibi parazitoloji biliminde de yeni bir dönem başlamış ve özellikle gözle görülemeyen parazitler üzerinde araştırmalar başlamıştır.1674’te Leeuwenhoek, Giardia, Eimeria gibi parazitleri mikroskop altında teşhis etmiştir.

Abdullah Bey, Tıbbi Zooloji kitabını Fransızca kaleme alarak Entomoloji (Artropodoloji) biliminin öncüsü olmuştur.

Endoparazitler (iç parazit) bazı durumlarda kökenini ektoparazitlerden almıştır. Trichodina cinsine bağlı protozoonlar normalde balıkların solungaçlarında bulunmasına karşın, bazı türleri endoparazitizme geçerek balıkların idrar kesesi, idrar yolları ve yumurtalıklarına adapte olmuşlardır.

Paraziter hastalıkların isimlendirilmesinde ise parazitin cins adının sonuna “ose”, “osis” ve “iasis” ekleri getirilir.

Gierdi lamblia (cins) (tür)

Endoparazitlerin bazı türleri zorunlu parazitizme doğru daha da ilerlemiştir. Bazı
nematodlar (Strongyloides) paraziter gelişimlerinin bazı dönemlerinde zorunlu olmaktadır. Maymunlarda parazitlenen Strongyloides
stercoralis larvaları gelişmekle kalmayıp partenogenetik dişiler haline gelmekte ve orada
yumurtlamaktadır. Yumurtalar dışkı ile dışarı çıkınca bunlarda rhabditiform (parazit olmayan) larvalar çıkar ve bunlar serbest erkek
ve dişileri oluşturur. Bunların devamında
takip eden generasyonda filariform (parazit olan) larvalar oluşur. Burada görüldüğü gibi generasyon değişimi parazitizm
ile devam etmektedir. Bazı durumlarda maymunlardaki Strongyloides stercoralis
larvaları partenogenetik gelişmeye girmeden tekrar paraziter hayata dönebilirler. Bu durumda bir generasyon değişimi görülmez. Strongyloides stercoralis’in
insan tipinde yaşayanlarda ise partenogenetik generasyon görülmemekte, sıcak
ve rutubetli bölgelerde larvalar daha bağırsaklar da iken paraziti terk etmekte ve
bunlardan serbest yaşayan dişi ve erkekler oluşmaktadır. Bu generasyonlardan filariform larvalar çıkmakta bunlar insanları direkt deri ya da ağız yolu ile enfekte
etmektedirler. Bu nedenle generasyon değişimi larvada olmaktadır. Strongyloides
stercoralis’te serbest durum bazı durumlarda görülmeyebilir. B

Omurgasız hayvanlar tekrar kan emdiklerinde orijinal
yerlerine dönmekte ve yaşamlarını devam ettirmektedirler. Bu yolla parazit her
iki konağa da adapte olmaktadır. Zamanla her iki ortama alışan bu parazitlere en
iyi örnek kenelerde Babesia, Theileria, Anaplasma ve sivrisineklerde Plasmodium
(sıtma) örnek verilebilir. Böylece omurgasız hayvanların bağırsaklarında olan parazitler, memelilerin kan dolaşımına girmektedir.