TEMEL VETERİNER PARAZİTOLOJİ - Deneme Sınavı - 4

Parazitlerin fiziksel çevrelerinde kendilerini etkileyen değişik faktörler bulunur. Bu faktörler parazitlerin bolluk, yoğunluk, yayılış ve üremelerini etkiler. Bu faktörlerin başlıcaları şunlardır:

1. Sıcaklık: Canlı organizmalar ısıdan direkt olarak etkilenirler. Parazitler de birçok canlı gibi yaşamlarını belli sıcaklık derecelerinde sürdürebilir­ler. 

2. Işık (güneş ışınları): Işık, birçok canlı için enerji kaynağı olmakla beraber, parazitlerin enerji kaynakları genelde konakları olduğundan, güneş ışınlarının ısıtma ve enerji özelliklerinden yararlanamazlar. Ancak ışık dış ortamda gelişme dönemi olan parazitler için önem taşımaktadır.

3. Su (nem): Su, parazitler dahil tüm canlılar için en önemli unsurlardan biridir. Kendi bünyelerinde önemli oranlarda su olduğu gibi bazı parazitlerin gelişmelerinde olmazsa olmazlardandır.

4. Toprak: Gelişme evrelerinde bir toprak aşaması olan birçok endo ve ektoparazitler için ve toprakta uzun zaman kalan parazitler için önemlidir. Kancalı kurt larvaları, Taenia, askarit yumurtaları, Cryptosporidium ve Toxoplasma ookistleri toprağın nem ve sıcaklık durumuna göre, toprakta kısa veya uzun zaman canlı kalabilmektedirler.

5. Oksijen: Özellikle ektoparaziter yaşam süren parazitler ile endoparaziter yaşam sürüp, gelişme evrelerinde dış ortamda bir gelişme aşaması geçiren parazitler (Örn: geviş getiren hayvanların mide-bağırsak kıl kurtları) için oldukça önemlidir.

Doğru cevap A'dır.

Biyoindikatör: Bazı durumlara karşı duyarlılık göstererek veya cevap oluşturarak o durumlar hakkında ipucu veren organizma

Fototropizm: Işığa doğru yönelim

Humoral: Belli bir vücut sıvısı veya sıvılarıyla ilgili, onlardan ileri gelen, onlara ait olan

Popülasyon: Belli bir bölgede yaşayan bir türün bireyleri

Habitat: Bir canlı türünü ya da canlı birliklerini barındıran ve kendine özgü özellikler gösteren yaşama ortamı

Doğru cevap C'dir.

Bir canlı organizmasının yapısında başlıca karbon (C), hidrojen (H), oksijen (O) ve azot (N) elementleri bulunur. Parazitlerde de benzer şekilde bu elementler temel yapı taşlarıdır. Karbon havada karbondioksit halinde, doğada besin zincirinde, toprakta, petrol ve kömürde bulunur. Hidrojen ve oksijen, karbonla birlikte havada, suda ve yine besin zincirinde, azot ise havada serbest halde, toprakta, tüm organik bileşiklerde ve besin zincirinde bulunmaktadır. Bu ana elementlerin yanı sıra, sodyum, potasyum, kükürt, fosfor, kalsiyum, klor gibi daha birçok elementin parazitlerde az veya çok bulunmasıyla ya da bu elementlerin parazitlerin bulundukları ortamda miktarlarında meydana gelecek değişimlerle parazitlerin yaşamı da etkilenir. Örneğin dış ortamda serbest yaşam evresi olan birçok nematod larvası, hayvanlar tarafından ağız yoluyla alındıklarında asiditesi çok fazla olan mideden rahatlıkla geçmekte ve daha sonra gelişmelerine devam edecekleri organlara gitmektedirler. Benzer şekilde erişkin parazit haline gelinceye kadar konaklarının farklı doku ve sistemlerine giden bu paraziter formlar tüm bu bulundukları ortamların farklı pH derecelerine ve farklı kimyasal habitatlarına uyum sağlamaları gerekmektedir ki yaşamlarını devam ettirebilsinler. Dolayısıyla parazitlerde birçok canlıda olduğu gibi, pH değişimine karşı belli bir tolerans vardır. Parazitin tolerans yeteneğine göre pH değiştiği zaman yaşamı devam eder veya ölür.

Doğru cevap E'dir.

Parazitler, içinde veya üzerinde bulundukları konakların maruz kaldıkları çevre faktörlerinden kendileri de etkilenirler. Dolayısıyla değişik sebeplerle ortaya çıkan çevresel kirlilikle direkt veya dolaylı olarak etkileşim halinde olurlar. Bunun bir sonucu olarak çevresel stres, besin ağlarının özellikleri, doğadaki biyolojik çeşitlilik, kendi konaklarının sağlık, üreme ve göç gibi biyolojik özellikleri hakkında bize önemli bilgiler verirler.

Doğru cevap E'dir.

Parazitler, biyoindikatör olarak ya “etki indikatörü” ya da “birikim indikatörü” olarak değerlendirilirler. Etki indikatörü olarak, kirlilik ile paraziter enfeksiyon şiddetinde ya da konağı enfekte eden parazit türleri çeşitliliğinde azalma veya çoğalmaya göre ilişki kurulur. Birikim indikatöründe özellikle cestod ve acanthocephala grubu parazitler, ağır metalleri vücutlarında biriktirebilme yetenekleri sayesinde çevre kirliliğini değerlendirmede biyoindikatör olarak kullanılırlar. Bu sayede parazitlerden özellikle sucul ekosistem kirliliğinde bir erken teşhis ve uyarı biyoindikatörü olarak faydalanma potansiyeli bulunmaktadır.

Doğru cevap A'dır.

Patojenite: Hastalık oluşturma özelliği, patolojik değişiklikler veya hastalık
oluşturma yeteneği. Doğru Cevap C'dir.

Parazitler konaklarında ne kadar fazla miktarda bulunurlarsa zararlı etkileri de
o kadar fazla olmaktadır. Az miktardaki parazit ise daha az zararlı etkiler oluşturmaktadır. Örneğin köpeklerin bağırsaklarında yaşayan Toxocara canis isimli nematod birkaç tane olduğunda fazla bir patojenik etki oluşturmazken çok sayıda olduğunda hayvanın bağırsaklarını tıkayıp ölümüne neden olabilmektedir. Konaktaki parazit sayısı veya miktarı ise parazitin çoğalma yeteneği ve enfeksiyon oranına bağlıdır. Örnek olarak yine köpeklerde bulunan Mesocestoides corti’nin hem kendisi hem de larvası aseksüel olarak çoğalabilmektedir. Bundan dolayı karın boşluğuna geçen larvalar sürekli çoğalarak peritonite neden olurlar. Doğru Cevap A'dır.

Parazitlerin beslenme şekilleri de patojeniteleri üzerinde önemli rol oynamaktadır. Kan ile beslenen parazitler konaklarında anemiye neden olurlar. Bazı parazitler kanın pıhtılaşmasını engelleyici maddeler salgılayarak kanamanın devam etmesine ve zararlı etkilerin artmasına neden olurlar. Parazitlerden bazıları ise safra, doku artıkları veya lenf ile beslenirler. Doğru Cevap D'dir.

Genel anlamıyla virulans bir mikroorganizmanın hastalık oluşturma yeteneği olarak tanımlanır. Parazitlerin de virulansları dolayısıyla hastalık oluşturma dereceleri farklı farklıdır. Bazı parazitlerin hastalık oluşturabilmesi için fazla miktarda alınması gerekirken, bazılarının birkaç tanesi çok ağır hastalık tablolarına neden olabilmektedir. Doğru Cevap A'dır.

İnhibitör: Bir biyolojik veya kimyasal olayı yavaşlatan ya da durduran madde. Doğru Cevap B'dir.

Parazitler konakların sindirim enzimlerinden kendilerini korumak amacıyla bazı enzim inhibitörleri salgılarlar. Bu inhibitörler konağın almış olduğu gıdaların sindirimini engelleyebilirler. Bazen de parazitin kendisi ya da larvaları konak
vücudunda salgı üreten bezlere girmek suretiyle bunları tahrip ederek sindirime
engel olabilirler. Bir protozoon olan Giardia lamblia bağırsakta yağ emilimini bozarak yağda eriyen vitaminlerin absorbsiyonuna engel olur. Bu durum özellikle
çocuklarda büyümeyi geciktirmektedir. Sığırların abomazumlarında bulunan Ostertagia ostertagi isimli nematodun larvaları alındıktan sonra bez hücrelerine girerek onları tahrip eder ve pepsinojen ve hidroklorik asit salgılanması engellenir. Ortamda yeterli hidroklorik asit olmadığı için pepsinojen pepsine dönüşemez ve protein sindirim metabolizması bozulur. Doğru Cevap C'dir.

Konağın normal metabolizması için gerekli olan maddelerin parazit tarafından
alınması konağın genital organlarını da etkilemektedir. Parazitin konakta oluşturduğu bu açlık sonucu gonadların yapı ve fonksiyonları bozulabilmektedir. Ovaryumlar bu duruma testislerden daha duyarlıdırlar. Ovaryum ve testislerde oluşan bu hasar atrofi ile sonlanmakta ve konağın üreme potansiyeli etkilenmektedir. Ayrıca üreme sisteminin diğer kısımlarında ve sekonder cinsel karakterlerde de değişiklikler olabilmektedir. Konakta şekillenen bu duruma paraziter kastrasyon ya da paraziter kısırlık denilmektedir. Örneğin Ligula intestinalis isimli cestodun larvası olan pleurocercoidler tatlı su balıklarının karın boşluklarında yaşamakta ve bunların gonadlarını hasara uğratarak kısırlığa neden olmaktadır. Doğru Cevap A'dır.

Parazit Türü Konak Bir Adet Parazitin Konaktan
Aldığı Günlük Miktar
Haemonchus contortus Koyun 0.5 ml
Ancylostoma duodonale İnsan 0.37 ml
Ancylostoma caninum Köpek 0.5 ml
Fasciola hepatica Koyun 0.5 ml
Ixodes ricinus Koyun 1 ml
Ctenocephalides felis Kedi 0.014 ml

Doğru Cevap E'dir.

Hipertrofi hücre büyüklüğünün dolayısı ile de hücrelerden oluşan dokuların ve
organların büyüklüğünün artmasıdır. Bu reaksiyon daha çok hücre içinde yerleşen parazitlerle ilgili olarak ortaya çıkmaktadır. Plasmodium vivax’ın eritrositik döneminde paraziti bulunduran eritrositler çoğunlukla genişlemektedirler. Hipertrofide hücreler sayıca artmayıp hacimce büyümektedirler. Bazen büyüyen bu enfekte hücreler diğerleriyle birleşerek çok çekirdekli dev hücrelere dönüşebilirler. Doğru Cevap E'dir.

Antikor: Bağışık yanıt sonucunda kendilerinin oluşumunda etkin olan antijenlerle özgül reaksiyonlar verebilen, plazma hücrelerinde oluşan, gama globülinler
(immunglobülinler). Doğru Cevap C'dir.

Temas (Kontakt) yoluyla bulaşma; bu bulaşma şeklinde paraziter etkenler enfekte konaktan bir diğer konağa fiziksel temasla geçerler. Örneğin bit ile enfekte konaklardan sağlam konaklara bitlerin geçişi veya Trypanosoma equiperdum adlı protozoonun (halk arasında beygir frengisi, it ağrısı veya alayık hastalığı da denir) atlar arasında çiftleşme yoluyla geçişi gibi. Kontaminatif aktarma; temelde vektör ile konağın basit teması neticesinde gerçekleşir. Örneğin Thelazia larvalarının sinekler aracılığıyla sığırların göz kapağı yüzeyine bulaşmaları gibi. İnokulatif aktarmada ise, etkenlerin konaklara bulaşması, vektör canlının ısırması veya sokması neticesinde gerçekleşmektedir. Parazitlerin bu tarz bulaşması genelde kan emici vektörler aracılığıyla olmaktadır. Havadan bulaşma; bakteriyel ve viral enfeksiyonlarda daha sık karşılaşılan bu bulaşma şekline paraziter enfeksiyonlarda nadiren rastlanmaktadır. Gıda ve yem maddeleri ile bulaşma; bu tarz bulaşma iki şekilde olabilir; paraziter etkenle veya onun ara konağı ile bulaşık gıda veya yem maddelerinin son konak tarafından alınmasıyla ya da ara konağın kendisinin “gıda veya yem maddesi” olarak son konak tarafından alınmasıyla. Doğru cevap B şıkkıdır.

Echinococcosis paraziter zoonozunda son konaklar; KE (Kistik echinococcosis)’de başta köpek olmak üzere kurt, çakal gibi hayvanlar; AE (Alveoler echinococcosis)’de ise başta tilki olmak üzere köpek, çakal, kurt ve kedi gibi hayvanlardır. Erişkin parazitler (1,2-7 mm uzunluğunda oldukça kısa şeritler) son konaklarda ince bağırsakta yaşarlar. Doğru cevap C şıkkıdır.

Parazitoloji laboratuvarlarında çalışanlar için tehlike oluşturabilecek konuların başında şunlar gelmektedir:

Doğru cevap A'dır.

Laboratuvarda çalışırken dikkat edilmesi gereken bazı önemli kurallar şunlardır:

Doğru cevap E'dir.

Canlı hayvanlarda paraziter tanı amacıyla uygulanan başlıca metodlar şunlardır:

Doğru cevap B'dir.