TEMEL VETERİNER PARAZİTOLOJİ - Deneme Sınavı - 10

Doğal bariyerlerin yukarıda bahsedilen değişik sebeplerle ortadan kaldırılmasıyla birçok konak ve parazit türü yeni alanlara geçiş yapabilir. Bu tip yeni yaşam alanlarına geçiş yapan yabancı organizmalara "Neozoa" denmektedir. Bu durum, parazitler ve enfekte ettikleri konaklar açısından değerlendirildiğinde bu geçişlerin birkaç şekilde olduğunu görülmektedir. Doğru cevap A'dır.

Ektoparazitler de konaklarına bulaştıktan sonra yerleştikleri konak bölgesindeki şartlara uyum sağlamaları için genelde bazı fizikokimyasal özelliklere, mekanizmalara sahip olmaları gerekmektedir. Hatta ektoparazitlerde bu tarz özel mekanizmaların daha konağa bulaşmadan önce devreye girdiğini görmekteyiz. Örneğin çoğu kene türü enfeste edecekleri konaklarını, birtakım uyaranları (CO2, konağa has kokular, feromonlar, konağın hareketi v.d.) algılayabilme mekanizmaları sayesinde bulmaktadır. Doğru cevap E'dir.

Su, parazitler dahil tüm canlılar için en önemli unsurlardan biridir. Kendi bünyelerinde önemli oranlarda su olduğu gibi bazı parazitlerin gelişmelerinde olmazsa olmazlardandır. Örneğin geviş getiren hayvanların bir karaciğer trematodu olan Fasciola hepatica’nın gelişmesinde dış ortamda bulunan saf­haları hem kendileri hem de ara konakları olan sümüklüler için nemli ortam, yaşamlarını devam ettirmelerinde en önemli şartlardan biridir. Yine nemle ilgili olarak; erişkin sivrisineklerin nemi az olan kurak havalarda yaşam süreleri kısalır veya çabuk ölürler. Zaten sivrisinek larvalarının kendileri direkt olarak suda gelişmelerine devam ederler. Kuraklık birçok canlı organizma için olduğu gibi, parazitler için de en hassas ve fazla dayanıklı olmadıkları faktörlerden biridir. Doğru cevap C'dir.

Bir canlı organizmasının yapısında başlıca karbon (C), hidrojen (H), oksijen (O) ve azot (N) elementleri bulunur. Parazitlerde de benzer şekilde bu elementler temel yapı taşlarıdır. Karbon havada karbondioksit halinde, doğada besin zincirinde, toprakta, petrol ve kömürde bulunur. Hidrojen ve oksijen, karbonla birlikte havada, suda ve yine besin zincirinde, azot ise havada serbest halde, toprakta, tüm organik bileşiklerde ve besin zincirinde bulunmaktadır. Bu ana elementlerin yanı sıra, sodyum, potasyum, kükürt, fosfor, kalsiyum, klor gibi daha birçok elementin parazitlerde az veya çok bulunmasıyla ya da bu elementlerin parazitlerin bulundukları ortamda miktarlarında meydana gelecek değişimlerle parazitlerin yaşamı da etkilenir. Doğru cevap D'dir.

Biyoindikatör, bazı durumlara karşı duyarlılık göstererek veya cevap oluşturarak o durumlar hakkında ipucu veren organizmadır.

Parazitler, konağın yaşadığı ortamdaki çevre kirliliğine karşı konak canlıya göre daha hassas organizmalardır. Bu özelliklerinden dolayı bunlar kötüleşen şartları belirlemede bir uyarı mekanizması olarak kullanılabilir. Parazitler, biyoindikatör olarak ya “etki indikatörü” ya da “birikim indikatörü” olmak üzere iki başlık altında incelenir. Doğru cevap B'dir.

Neozoa konaklar, yayılış gösterdikleri yeni habitatlardaki mevcut parazitlerle enfekte olurlar: Güney Amerika’da bulunan Bufo marinus türü kurbağa, Avustralya’ya yerleşiminden sonra kendi parazitleri yerine Avustralya’ya mahsus kurbağaların parazitleriyle enfekte olmuştur. Doğru cevap A'dır.

Son yıllarda paraziter etkenlerin birçoğu bazı bakterilerin yardımı ile yok edilebilmektedir. Özellikle ektoparazitlerin yok edilmesinde Bacillus thuringiensis’in H14 sporları, son derece başarılı olmuş ve kimyasal ilaçlardaki gibi kalıntı ve toksisite problemleri olmadığı için tercih sebebi olmuşlardır.

Doğru cevap A seçeneğidir.

Direkt biyolojik kontrol
• Mikroartropodlar
• Protozoonlar
• Yırtıcı nematodlar
• Viruslar
• Bakteriler
• Mantarlar

Doğru cevap C seçeneğidir.

Direkt parazite etki eden ilaçların bulunamadığı durumlarda kullanılan ve parazitten kaynaklanan belirtileri yok etmek amacıyla uygulanan sağaltım şeklidir. Örneğin sığırlarda görülen Theileriosis (kan paraziti) enfeksiyonlarında ateş düşürücü ve ishal kesici ilaçların verilmesi semptomatik bir sağaltımdır. İnsan ve hayvanların yeni doğanlarında ya da bağışıklığı baskılanmış yetişkinlerinde Cryptosporidium enfeksiyonlarında kronik ishalin kesilmesi için ishal kesici ve immunmodülatör ilaçların verilmesi hastalığın atlatılmasında ciddi başarı sağlar. Bu tip sağaltımda hastayı rahatsız eden ağrı, ateş, sancı, ishal ve iştahsızlık gibi belirtiler ortadan kaldırılmaya çalışılmaktadır. Bunun için hastaya ilaç vermenin yanında besleyici gıdalar, toksinleri atmak için diüretik’ler vermek ve hastayı terletmek gibi yöntemler de uygulanabilir.

Doğru cevap B seçeneğidir.

İlaçlar etkinliklerine göre ruhsat alsalar bile bazı uluslararası resmi kuruluşlarca da izlemeye alınıp bunların sınırlandırılmaları ya da yasaklanmaları gerekebilir. Örneğin, 1970’li yıllarda DDT (klorlu hidrokarbon bileşiği) daha önce mucize bir sinek ve ektoparazit ilacı olarak gösterilirken sonradan kanserojen etkilerinden dolayı yasaklanmıştır. Uluslararası kanser araştırma örgütü (IACR) veya Avrupa Birliği İlaç Değerlendirme Ajansı (EMEA) gibi örgütler devletler tarafından da ciddiye alınmak zorundadır.

Doğru cevap E seçeneğidir.

Paraziter hastalıkların kontrolünde en kolay yaklaşım ilaçlarla sağaltıma dayanmaktadır. Ancak ilaç kullanımının faydalı etkilerinin yanında istenmeyen yan etkileri de görülebilmektedir. İlaç kullanıma bağlı toksisite (zehirlenme), parazit direnci, ekonomik sebepler, hayvansal ürünlerde kalıntı, çevre direnci, ciddi finansal harcamalar ve immun yanıtın (bağışıklık) gecikmesi gibi sorunlarla karşılaşılmaktadır. Bu nedenle ilaç kullanımı dışında daha önceki konularda da bazıları belirtilen ancak daha iyi organize edilmiş kontrol önlemleri gerekir.

İndirekt biyolojik kontrol : Birçok böcek türü (oribatidler) ve solucanlar hayvan gübrelerinin büyük parçalarını ufalayıp içindeki parazit gelişme dönemlerini dış ortama açık ve korumasız duruma getirerek yok olmasına neden olur.

Bazı paraziter etkenlerin kendileri veya gelişme dönemleri bulundukları konağı kendiliğinden terk etmez. Organizmadan kan emici bir aracı yoluyla alınmayı beklerler. Kısaca parazit bir konaktan diğerine sadece mekanik yolla bulaşabilir. Bu şekildeki parazitlere örnek olarak sıtma, Dirofilaria, kan parazitleri ve Riketsia’ları verebiliriz.

Otoenfeksiyon: Parazitin organizma dışına çıkmadan sürekli olarak biyolojini aynı konakta tamamlayıp enfeksiyonu devam ettirmesi.

Örneğin memelilerde bağırsaklara yerleşen Cryptosporidium (protozoon) enfeksiyonları bu şekilde otoenfeksiyon oluşturabildiği gibi dışkı ile dışarı atıldıklarında gelişmiş ookistler hemen enfeksiyon kabiliyetine sahiptir.

Özellikle uluslararası seyahatlerinde Plasmodium (sıtma) ile enfekte bölgelere girecek insanlara kinin preparatları, Doksisilin gibi ilaçlar koruyucu amaçla kullanılır.

Büyük broiler tavuk işletmelerinde coccidiosis vakalarında hem tedavi hem de prof­laksi amacıyla civcivlere gıdaları içinde sulfanomidler verilmekte böylece hastalığın görülmesi önlenmektedir.

Antiparaziter İlaçlarda Toksisite ve Kalıntıya Yol Açan Uygulama Hataları

Antiparaziter ilaçların bilinçli ve güvenli kullanımında ana hedef­ler;