TEMEL VETERİNER PARAZİTOLOJİ - Deneme Sınavı - 9

Parazitleri ve bunların konakları ile olan ilişkilerini araştıran parazitoloji bilimi biyolojinin bir dalı olup ülkemizde gerek insan sağlığı gerekse hayvan sağlığını yakından etkileyen parazitler ve parazitizm filogenetik bakımdan, ekolojik açıdan, morfolojik, fizyolojik, şemoterapotik, serolojik, immunolojik ve beslenme gibi yönlerden incelenir. Bu çalışmalar parazitlerin yarattığı problemleri ortadan kaldırmak açısından önemlidir. Xenoloji ise bu parazitlerin ara ve son konakları ile aralarındaki bağlantıyı incelemektedir. Filogenetik, çeşitli organizma grupları (örneğin türler veya topluluklar) arasındaki evrimsel ilişkinin araştırılmasıdır. Doğru cevap A’dır.

Kommensalizmus; ‘Aynı masada yemek’ anlamına gelmekte, konuk olan canlının konağın gıda artıkları veya sindirilemeyen besinini paylaşmakta ancak misafir olduğu canlıda bir zarar oluşturmamaktadır. Bu paylaşım sadece gıda ortaklığı olmayıp ortakların korunması, barınak sağlanması ve düşmanların haber verilmesi gibi aşamaları da içerir. Doğru cevap C’dir.

Eski medeniyetlerden Mısır’da (M.Ö.1900) Kahun papürüsünde Veteriner hekimlikle ilgili “kurt yuvası” anlamında köpek parazitlerinden sözedilmiş M.Ö. 1250 - 1100 yıllarında ölmüş iki mumyanın böbreklerinde Schistosoma haematobium yumurtalarının saptanması bu hastalığın en önemli belirtisi kan işeme (hematuri), 50 farklı yazmada saptanması bu etkenin eski Mısır’da varlığına işarettir. Ebers papirüsü (M.Ö.1550) hekimliğe ait tam bir yazmadır ve bunda askarit, tenya ve filarialardan söz edilmektedir. Doğru cevap D’dir.

Bizans’ta parazitoloji ile ilgili bilgiler onuncu yüzyılda “Hippiatrika” ve “Geoponica” isimli kitaplarda toplanmıştır. Bu eserlerde atların parazitleri atlarda Durin (beygir frengisi) gibi konulara rastlanmaktadır. Ayrıca ruminantlarda Oestrus, uyuz sağaltımı ile ilgili ayrıntılı bilgiler verilmiştir. Bizanslı tanınmış hekim olan Tralles’li (Aydın) Aleksandr, Sarton’a göre ilk Parazitolog’tur. Seranos, Amidale, Aetius ve Activarios gibi hekimler Askarit, Enterobius ve Tenyalar hakkında çağlarına göre çok faydalı bilgiler vermişlerdir. Doğru cevap A’dır.

Türk hekimi İbn-i Sina (980-1037), yazdığı “Kanun” isimli ansiklopedik kitabı, batılı devletlerde 18.yüzyıla kadar tıp öğrencilerinin eğitiminde kullanmıştır. İbn-i Sina 4 farklı helmint tarif etmiştir. Bunlar; 1- Uzun kurt (Ascaris lumbricoides) 2- Yassı kurt (Taenia saginata) 3- Küçük kurt (Oxyuris spp.) 4- Yuvarlak kurt (Ancylostoma duodenale). Doğru cevap E’dir.

Ektoparazitler değişik hayvanlarda farklı şekillerde görülebilirler. Ancak tüm ektoparazitlerde ortak nokta, tamamının serbest yaşamdaki beslenme alışkanlıklarını değiştirmeleri ve konak doku ve sekresyonlarından yarar sağlayabilecek duruma gelmeleridir. Ektoparazitlerin kökeni genellikle yağmacı türlerden gelmekte olup buna en güzel örnek sülük ve tahtakurularıdır. Doğru cevap B’dir.

Partenogenetik, eşeyli çoğalmanın değişikliğe uğrayarak meydana getirdiği eşeysiz bir üreme şeklidir. Dişi eşey hücresinin erkek eşey hücresi ile birleşmeden gelişme gösterir. Doğru cevap D’dir.

Yeni bulunan bir parazit onu bulan tarafından cins adının yanına (NOVUM GENUS) n.g. harfleri, tür adının yanına (NOVUM SPECIES) n.sp. harfleri konarak yayınlanır. İsimlendirme kurallarına göre parazitin isminden sonra onu bulan kişinin ismi ve virgül koyularak bulduğu yıl yazılır.  Hyalomma aegyptium Linnaeus, 1758 Paraziter hastalıkların isimlendirilmesinde ise parazitin cins adının sonuna “ose”, “osis” ve “iasis” ekleri getirilir.  Giardiose  Hidatidosis  Leishmaniasis gibi. Doğru cevap C’dir.

Parazitlerin hemen hemen hepsinde bulunan bazı ortak özellikler vardır. Bunlar şu şekilde sıralanabilir: •Parazitler konaklarında patolojik bozukluklara neden olarak hastalanmalarına hatta ölümlerine neden olabilirler. •Parazitler konaklarının çok değişik vücut kısımlarında, kanda ve lenfte bulunabilir. •Parazitlerin çoğu kronik seyirli hastalıklara neden olduğundan hayvanlarda uzun süre devam edip et, süt, yapağı gibi verimlerin düşmesine neden olurlar. •Gizli seyreden hastalıklara neden oldukları için paraziti taşıyan hayvan ya da insanlar diğerleri için bir hastalık kaynağı durumundadırlar. •Hayatlarını devam ettirebilmek için mutlaka başka bir canlıya ihtiyaç duyarlar. •Metabolizma bakımından yetersizdirler. •Bazı parazitler veya gelişme dönemleri üzerinde yaşadıkları canlının dokularında göç geçirebilir. •Bir konakta bir tür parazit bulunabileceği gibi birden fazla tür de bulunabilir. •Parazitler bir taraftan üzerinde bulundukları canlılardan yararlanırken diğer taraftan bu canlıların ve çevrenin zararlı etkilerinden kendilerini korumak zorundadırlar. •Parazitler üzerinde yaşadıkları konaklardan daha yüksek bir üreme potansiyeline sahiptirler. •Bazıları sadece hayvanlarda parazitlenirler. •Bazıları ise sadece insanlarda parazitlenirler. •Bazıları da zoonoz karakterde olup hem insan hem de hayvanlarda yaşayabilirler. •Birkaç istisna hariç genellikle parazitler konaklarından küçüktür.  Doğru cevap B’dir.

Serbest yaşayan türler ile parazitler arasındaki temel ayrıcalık beslenme şekillerinde oluşan farklılıktır. Dolayısı ile paraziter hayata geçen canlıların sindirim sistemlerinde bazı değişiklikler olur. Ancak oluşan bu değişiklikler bütün parazitler için aynı olmayıp parazit grupları arasında farklılıklar göstermektedir. Örneğin kanla beslenen parazitlerin çoğunda sindirim sistemlerinin bazı bölümlerinde hipertrofi görülür. Hipertrofi, dokuyu oluşturan hücrelerin sayıca değil de hacimce artış göstermesi, doku veya organın hücrelerin hacimce artışına bağlı olarak aşırı büyümesi. Doğru cevap A’dır.

Paraziter hayata geçen canlıların sinir sistemlerinde de bazı değişiklikler meydana gelmiştir. Bunlardan en tipik olanlardan birisi duyu organlarının kaybıdır. Parazitlerin serbest yaşayan dönemlerinde görülen bazı duyu organları paraziter hayata geçince kaybolmaktadır. Doğru cevap C’dir.

Tek hücreli olan protozoonların sabit bir şekilleri yoktur. Yaşadıkları ortama göre aynı türün fertleri arasında bile farklılıklar görmek mümkündür. Ayrıca değişik gelişme dönemlerinde farklı şekillerde görülebilirler. Bunlar yuvarlak, oval, çomak, mekik, armut gibi çok değişik şekillerde olabilir. Protozoonların vücutları genellikle simetrik olmakla birlikte bazılarında asimetri görülebilir. Protozoonlar çok küçük parazitler olup ancak mikroskopta görülürler çıplak gözle görülemezler. Herşeye rağmen protozoon bir hücredir. Bu nedenle vücutları çekirdek, sitoplazma ve hücre zarından oluşmuştur. Protozoonların hücre zarı yarı geçirgen, iki katlı bir yapıdadır. Bu zar protozoonlara şekil verir ayrıca onu dış ortamdan ayırır, korur ve hareketlerine yardım eder. Bunun          yanında parazitin ortam ile olan ilişkisini de sağlar. Doğru cevap D’dir.

Bir helmint türü olan cestodlar (şeritler) yukarıdan aşağıya yassı parazitlerdir. Olgun bir cestodun vücudu başlıca üç kısımdan oluşmaktadır. 1. Skoleks (baş): parazitin konağa tutunmasını sağlayan vücut bölümüdür. Baş kısmında parazitin konak dokularına tutunmasına yarayan rostellum ve çekmen adı verilen bazı yapılar vardır. Rostellum üzerinde sayıları türlere göre değişen çengeller bulunabilmektedir. Bazı cestodlarda ise yapışma organeli olarak bothria adı verilen yapılar bulunur. 2. Proliferasyon bölgesi (boyun bölgesi): skoleksin hemen arkasında yer alır. Halkalar buradan oluşur. Buradan oluşan yeni halkalara genç halkalar denir. 3. Strobila (zincir, halkalar): boyun bölgesinden sonra gelen kısım olup parazitin üremesinden sorumludur. Bu kısım halkalardan oluşmuştur. Doğru cevap A’dır.

Holozoik beslenme şeklinde alınan gıdaların sindirimi hücre içinde gerçekleşmektedir. Gıda maddeleri önce besin vakuollerine alınır daha sonra enzimler aracılığı ile sindirilir. Bundan sonra da vakuolü oluşturan zardan hücre sitoplazmasına girer. Paraziter yaşam süren protozoonların büyük çoğunluğu bu şekilde beslenmektedir. Doğru cevap E’dir.

Bazı artropodlarda ya da bazılarının gelişme dönemlerinde ağız atrofiye olmuş yani fonksiyonunun kaybetmiştir. Bu tür artropodlar besinlerini larva döneminde alırlar ve vücutlarında depolarlar. Tahtakuruları, keneler, pireler, sivrisinekler, çeçe sinekleri gibi değişik tür sineklerde olduğu gibi bazı artropodlar kan emerek beslenirler. Bir kısmı bazı bit türlerinde olduğu gibi konaklarının kıl, tüy veya deri döküntüleriyle beslenirler. Bazı artropodlar avcılık yaparak hayvansal besinlerle, hamamböceği gibi bazıları peynir, tereyağı, patates, unlu gıdalarla, karasinekler gibi bazıları erimiş haldeki veya sıvı gıdalarla, arılar gibi bazıları çiçek nektarıyla veya bazı uyuz etkenlerinde olduğu gibi lenf sıvısı veya epidermal hücrelerle beslenirler. Artropodların oldukça değişken besin kaynakları bulunmaktadır. Doğru cevap B’dir.

Flagellumlar, ince, uzun yapıda ip, kırbaç ya da kamçı benzeri organellerdir. Sayısı ve seyri türlere göre değişen kamçılar çoğalma esnasında bölünmezler. Sayıları bir ya da birden fazla olabilir. Birden fazla kamçı taşıyan protozoonlarda bunlar birbirinin benzeri olabildiği gibi kalınlık, uzunluk veya hareket şekli bakımından birbirinden farklı olabilirler. Flagellum genellikle vücudun önünden çıkarak serbest olarak uzanır. Doğru cevap D’dir.

Değişik sınıflarda yer alan helmintlerin veya bunların larvalarının üreme ve çoğalmalarında bazı farklılıklar bulunmaktadır. Trematodlar başlıca; •Hermafroditizm •Erkek ve dişinin çiftleşmesi •Pedogenezis yollarından biri ile çoğalmaktadır. Doğru cevap D’dir.

Partenogenezis erkek parazitin katılımı olmaksızın dişi parazitin yumurta veya larva üretebilmesi yani döl verebilmesidir. Genel olarak çiftleşmeden sonra ya da partenogenezisle üretilen yumurta veya larvalar dış ortama atıldıktan sonra direkt olarak veya ara konaklar da gelişimi takiben son konaklar tarafından alınınca yeniden erişkin nematod haline gelirler. Doğru cevap C’dir.

Son Konak (Kesin Konak): Bir parazitin gelişmiş yani olgun (erişkin) şeklini taşıyan konaklara son konak adı verilir. Bu konak kesin konak olarak da adlandırılır.

Son konağı "insan" ara konağı "sığır" olan parazit türü "Taenia saginata"dır.