TEMEL VETERİNER PARAZİTOLOJİ - Deneme Sınavı - 4

Fasciola cinsinde yer alan trematod türlerinin (Fasciola hepatica=halk arasında yaprak kelebeği de denir; F. gigantica=halk arasında yılan kelebeği de denir) insanlarda karaciğer paranşim dokuda göçü (akut) ve karaciğer safra yollarında yerleşimi (kronik) sonucu oluşan zoonoz bir hastalıktır. Parazitler başta geviş getiren hayvanlar olmak üzere birçok memeli hayvanda bulunabilir. Bu gibi enfekte hayvanların dışkısıyla çevreye saçılan parazit yumurtalarından gelişen miracidium adlı paraziter formlar ara konak sümüklü böceklere girdikten sonra oluşan serkerler dış ortamda metaserkerlere dönüşerek otlara yapışırlar. İnsanlar, metaserkerleri ihtiva eden gıda maddelerini iyi yıkanmadan ağız yoluyla aldıklarında enfeksiyona yakalanırlar ve etken ince bağırsaktan karın boşluğuna, oradan da karaciğer paranşim dokuya geçerek son olarak safra kanallarına yerleşir.

Leishmaniasis, protozoonlardan insanlara bulaşan bir zoonozdur. Diğer seçeneklerdeki zoonozlar ise helmintlerden insanlara bulaşan zoonozlardır.

Normalde hayvanlarda ektoparaziter yaşam süren keneler, sayıca çok olduklarında konak hayvanlara hem kan emmeleri hem de vektörlük özellikleriyle zarar verirken tek veya birkaç parazit olarak insanlara bulaştığında özellikle vektörlük yönleriyle ön plana çıkarlar. Bu şekilde örneğin ülkemizde insanlarda son yıllarda sıkça görülen Kırım Kongo Kanamalı Ateşi hastalığının etkeni olan virüs, insanlara başlıca keneler tarafından nakledilmektedir.

Bu parazitler, 0,2-4 mm boyutlarında oldukça küçük, eklembacaklı canlılardır. Hayvanlarda ektoparaziter yaşam süren bazı akarlar (Ör: Trombiculidae=memeliler, kuşlar; Sarcoptes scabiei var. suis=domuz; S. scabiei var. canis=köpek, Notoedres cati=kedi; Psoroptes ovis=koyun, Cheyletiella=Kedi, köpek, tavşan; Dermanyssus=evcil ve yabani kanatlı gibi) insanlara başlıca temas yoluyla veya çevreden (Trombiculidae’ler) bulaşırlar. Bulaşmayı takiben insanların derileri üzerine veya içerisine yerleşerek genelde kaşınmayla seyreden deride bir dizi değişikliklere yol açarlar. Diğer taraftan serbest yaşayan bazı akarların da insanlara bulaşmaları neticesi alerjik reaksiyonlara neden olurlar. Depo akarları olarak ta bilinen bu canlılar öncelikli olarak bitkisel kökenli maddelerde gelişirler ve insanlara bulaşmalarında aslında direkt olarak hayvanlar rol oynamamaktadır. Bu akarları içeren toz veya benzer maddelerin insan derisine sık sık temas etmesi veya solunum yoluyla alınması, insanlarda burunda hassasiyet artışı, nefes darlığı ve deri üzerinde kabartılara neden olur. Yine ev tozu akarı olarak da bilinen Dermatophagoides pteronyssinus adlı parazit, insanlarda deri iltihabı, solunum alerjisi gibi belirtilere yol açmaktadır.

Zooparazitler tek hücreli veya çok hücreli olabilmektedir. Tek hücreli parazitler protozoonlar’dır. Günlük yaşantımızda zaman zaman duyduğumuz, sivrisineklerle nakledilen ve bulaştığında insanlarda ciddi problemler oluşturan sıtma hastalığının etkeni olan Plasmodium’lar bir protozoondur. Sinekler birer artropod ve diğer şıklarda verilenler ise helmintlere örnektir. Doğru cevap B'dir.

Hayvanlardan insanlara arasında karşılıklı geçen hastalıklara zoonoz denir. Doğru cevap C'dir.

Konağa yerleşen parazitin bir süre sonra kendi enzim sisteminin yok olması bir fizyolojik adaptasyon iken diğerleri morfolojik adaptasyondur. Doğru cevap A'dır.

Dokuyu oluşturan hücrelerin sayıca değil de hacimce artış göstermesi, doku veya organın hücrelerin hacimce artışına bağlı olarak aşırı büyümesine hipertrofi denir. Doğru cevap B'dir.

Parazitlerin konaklara giriş yolları şu şekildedir;

Kan yoluyla giriş vücut yüzeyinden girişe örnektir. Diğer şıklarda bulunan seçenekler doğal vücut deliklerinden giriştir. Doğru cevap D şıkkıdır.

Kan Yoluyla (Deriyi geçerek); paraziter etkenler vektörler aracılığıyla deriden geçerek konağın kan dolaşımına dahil olurlar. Temas Yoluyla (Deri üzerine); derinin bir kısım ektoparazitlerle enfestasyonudur (Örn: bit, pire). Burada parazitin kendisi veya gelişme formları genelde deri yüzeyinde bulunur. Plasenta yoluyla; paraziter etkenlerin gebe konaklardan gebelik esnasında plasenta yoluyla yavrulara geçmesidir. Germinatif yolla yani üreme hücreleri aracılığıyla: Gerek dişi, gerekse erkek üreme hücrelerinde görülebilir (Örn: Toxoplasma gondii’nin koyun spermasına geçişi). Endojen otoenfeksiyon yoluyla: Enfekte konakların kendi vücutlarında oluşan paraziter enfektif formlarla tekrar enfekte olmasıdır (Örn: Dışkıyla dışarı çıkmayan bazı ince duvarlı Cryptosporidium ookistlerinin aynı konakta ince bağırsakta tekrar enfeksiyon meydana getirmesi). Doğru cevap E şıkkıdır.

Vertikal bulaşma, paraziter etkenlerin farklı konak generasyonları arasında yani başka bir deyişle anne organizmadan yavru generasyonlara olan bulaşma şeklidir. Bu ya transovarial şekilde olabilir, yani parazitin gelişme dönemleri yumurtalar aracılığıyla bir sonraki nesile aktarılır (Örn: Babesia bigemina adlı tek hücreli kan parazitinin, enfekte ettiği kenenin yumurtalarıyla larval döneme nakli). Memeli hayvanlarda ise bu tarz bulaşma ya gebelik esnasında plasenta yoluyla anneden fötusa geçen parazitlerde (Örn: insanlarda Toxoplasma gondii, köpeklerde Toxocara canis) ya da doğumu takiben galaktojen yolla yani yavrunun anneden emdiği süt aracılığıyla geçen parazitlerde (atlarda Strongyloides westeri, köpeklerde Ancylostoma caninum) görülür. Doğru cevap E şıkkıdır.

Hayvanlar ve hayvansal ürünler aracılığı ile insanlara bulaşan hastalıklar Zooantroponozlar, insanlardan hayvanlara bulaşan hastalıklar Antropozoonozlar olarak isimlendirilmektedir. Ookist; bazı protozoonların yaşam döngülerinde görülen kapsüllenmiş veya kistlenmiş zigottur. Paraziter enfektif form; bir parazit türünün konaklara
bulaşma kabiliyetinde olan gelişim safhasıdır. Sistiserk ise; tenya cinsindeki parazitlerin ara konaklardaki larva formuna verilen addır. Doğru cevap A şıkkıdır.

Toxoplasmosis dünya çapında ve Türkiye’de en yaygın görülen paraziter zoonozlardan birisidir. Bu hastalık, Toxoplasma gondii adı verilen tek hücreli parazit tarafından meydana getirilir ve hem insanlarda hem de bazı hayvan türlerinde önemli sağlık sorunu oluşturur. Parazitin son konağı kedi ve kedigiller, ara konakları ise yine kedilerin kendileri olmak üzere insan dahil birçok memeli ve kanatlı hayvanlardır. Parazit, son konak kedilerde başta ince bağırsak olmak üzere değişik organlarda bulunurken, ara konaklarda farklı sistemlere ait organlarda (beyin, damar, karaciğer, kan, akciğer, kas v.d.) bulunabilir. Doğru cevap B şıkkıdır.

Toxoplasmosis paraziter zoonozu, insanlara kediler haricinde başka hayvanlardan ve başka şekillerde de bulaşabilir:
• Toxoplasmosis ile enfekte hayvanların (koyun, keçi, domuz gibi) çiğ etleriyle temas veya etlerinin çiğ ya da az pişmiş olarak yenmesiyle
• Yine koyun, keçi, domuz gibi enfekte hayvanların salgılarındaki (süt, sperma, göz ve burun akıntıları, idrar, tükürük v.d.) etkenlerin ağız yoluyla alınmasıyla
• Enfekte anneden yavruya gebelik döneminde plasenta yoluyla
• Enfekte insanlardan kan nakli ve organ transplantasyonu yollarıyla.

Doğru cevap E şıkkıdır.

Fasciola cinsinde yer alan trematod türlerinin (Fasciola hepatica = halk arasında yaprak kelebeği de denir. Parazitler başta geviş getiren hayvanlar olmak üzere birçok memeli hayvanda bulunabilir. Bu gibi enfekte hayvanların dışkısıyla çevreye saçılan parazit yumurtalarından gelişen miracidium adlı paraziter formlar ara konak sümüklü böceklere girdikten sonra oluşan serkerler dış ortamda metaserkerlere dönüşerek otlara yapışırlar. Doğru cevap B şıkkıdır.

Kırım Kongo Kanamalı Ateşi hastalığının etkeni olan virüs, insanlara başlıca keneler tarafından nakledilmektedir. Doğru cevap D şıkkıdır.

Daha çok endoparazitlerde olmak üzere hareket organlarının bazılarında dejenerasyonlar (bozulmalar) şekillenmiştir. Örneğin uyuz etkenlerinde bacaklar kısalmış, bit pire gibi bazı ektoparazitlerde kanatlar dejenere olmuş, bunun yerini halter şeklindeki denge organları almıştır. Doğru cevap C'dir.

Protozoonlar bir veya birden fazla çekirdeğe sahip olabilirler. Doğru cevap E'dir.

Skoleks (baş): parazitin konağa tutunmasını sağlayan vücut bölümüdür. Doğru cevap D'dir.

Artropodların vücutları baş (kaput), gövde veya göğüs (torax) ve karın (abdomen) olmak üzere üç bölümden meydana gelmiştir. Örneğin bit, pire ve sivrisinekler böyledir. Ancak kene ve uyuz etkenleri gibi bazı artropodlarda bunlar birleşerek tek bir vücut halini almıştır. Doğru cevap A'dır.