ANTİMİKROBİYAL YAKLAŞIMLAR

Kemoterapi: Paul Ehrlich tarafından infeksiyon hastalıkların ilaçlarla tedavisi anlamında kullanılan bir terimdir. Bu amaçla kullanılan ilaçlar, konakçıya toksik etki göstermeden mikororganizmalar üzerine etkili olmalıdır.

Ortamda bulunan mikroorganizmaların kontrolünde temel olarak iki faktör bulunmaktadır. Bunlardan ilki, mikroorganizmalarının sayısının azaltılması/tamamen ortadan kaldırılması diğeri ise üremenin kontrolüdür.

Biyogüvenlik: Hayvansal üretimde mikrorognazma hareketlerinin kontrolü anlamına gelir. Bu işlemin başarılı olması için yapılan tüm uygulamalar, biyogüvenlik önlemleri kapsamında değerlendirilir.

Sterilizasyon, tüm canlı mikroorganizmaları elimine etmek, yıkımlamak anlamındadır. Bu işlemde mikroorganizmaları tüm formları öldürülür. Sterilizasyon işlemi, mikroorganizmaların tüm formlarının tamamıyla giderilmesi işlemidir ve sonucu mutlak olmalıdır.

Antisepsi, hayvanlarda mikroorganizmaların kimyasallarla giderilmesi işlemidir.

Mikroorganizmaların sitoplazmalarında ısı işleminin etkisiyle koagule olan proteinler bulunmaktadır. Bu nedenle yüksek derecelere çıkan ısıtma işlemi, mikroorganizmaların ölmesine neden olur.

Otoklav: Sterilizasyon amacıyla yaygın kullanılan buhar basıncı ve yüksek ısı ile çalışan cihazdır. Nemli ısının sterilizasyon amacıyla kullanımında basınçlı buhar uygulamaları, otoklav denilen cihazlarda gerçekleştirilir. 

Tindalizasyon, yüksek ısıda bozulabilecek maddeleri içeren sıvıları üç gün ardışık olarak günde yaklaşık 1 saat süreyle 56-70 °C’de ısıtma işlemi olarak tanımlanır. Bu işlem sonrasında ilk gün bakterilerin vejetatif şekilleri daha sonraki günlerde spor formalarının açılması sonrasında vejetatif forma dönüşen bakterilerin öldürülmesi amaçlanmaktadır. Bu işlem fazla kontamine olmayan sıvılar için uygulanabilir.

Pastörizasyon işlemi, başta süt olmak üzere insan gıdalarında bulunan insan patojenlerinin ısıtma ile büyük oranda öldürülmesini amaçlamaktadır. Bu işlemin yavaş metodunda ısıl işlem 63 °C’de 30 dakika ve hızlı metodunda ise 72 °C’de 15 saniye olmak üzere uygulanır ve bu işlemden sonra süt hızlı bir şekilde soğutularak bakteri üremesinin önüne geçilir.

Yüksek sıcaklık (UHT), özellikle insan gıdası olarak tüketilen ve mikroorganizmaların kolaylıkla üreyebileceği besinlerin sterilizasyonunda uygulanmaktadır. Bu işlem 135 °C’nin üzerindeki sıcaklığın kısa sürede 3-4 saniye gibi uygulanması ve hızla soğutma işlemini içerir.

Sterilizasyon amacıyla kullanılan ışınlama metodları aşağıda başlıklar halinde sunulmuştur.
1. İyonizan olmayan ışınlama
a. Ultraviyole ışınları
b. İnfrared ışınları
c. Ultrasonik dalgalar
2. İyonizan ışınlama
a. Elektromanyetik radyasyonlar (iks ve gama ışınları)
b. Partiküler radyasyonlar (alfa, beta ve katod ışınları)

Ultraviyole (UV) Işınları: Bakteri, mantar, virus ve hücreler üzerine öldürücü etkisi olan ve yüzey dezenfeksiyonunda kullanılan dalga boyları 10-380 nm olan ışınlardır.

Ortam temizliğinde kullanılan filtreler genellikle HEPA filtreler olarak tanımlanmaktadır.

Dezenfektanların mikroorganizmalar üzerine etki tarzları değişkendir. Bunlar;
1. Bakteri membranının fonsiyonunu bozanlar
2. Proteinleri denatüre edenler
3. Enzim aktivitisini bozanlar
4. Nükleik asit üzerine etki olanlar

Dezenfeksiyon: Hastalık oluşturan mikroorganizmaların öldürülmesi işlemidir.

Bakteri sporları, vegetatif formlarına göre oldukça dirençlidir ve sadece belirli dezenfektanlar etkili çalışır. Bu dezenfektanlar arasında, halojenler, civa klorid, formalin, etilen oksit bulunmaktadır.

Alkoller, hızlı etkili, geniş spektrumlu bakterisidal ve mikobakterisidal aktivite gösterirler. Mantar ve viruslar üzerine etkileri daha yavaştır ve bakteri sporları üzerine genellikle etkisizdirler. Kalıntı bırakmamaları önemli bir avantajdır.

Bisfenol bileşikleri olarak oldukça etkin bir dezenfektan olup genellikle mazot ve su ile karıştırılarak kümes dezenfeksiyonunda kullanılırlar. Ayrıca bu karışım kırmızı kenelere de etki eder.

Halojenlerin yaygın kullanımda olan iki grup dezenfektan bulunmaktadr. Klor bileşikleri ve iyodinler bulunmaktadır.

Fenol indeksi: Dezenfektanların etkinleri belirlemede kullanılan ve fenol ile karşılaştırmaya yarayan bir parametredir.

Antibiyotiklerin bakteriler üzerinde etkileri farklı mekanizmalar ile ortaya çıkar. Bu mekanizmalar aşağıda sıralanmıştır.
1. Hücre duvarı sentezine mani olanlar
2. Sitoplazmik membran üzerine etkili olanlar
3. Protein sentezine mani olanlar
4. Nükleik asit üzerine etkili olanlar

Disk Difüzyon Tekniği; izole edilen bakterilerin dirençli oldukları antibiyotiklerin belirlenmesinde yarar sağlayan ve pratik açıdan oldukça etkin bir yöntemdir.

Antibiyotikler, hayvanlarda klinik tabloların önlenmesinde ve bazı durumlarda koruyucu programlar şeklinde kullanılmaktadır. Antibiyotiklere bağlı problemlerin önlenmesi ve özellikle tedavide başarı için bazı temel kurallara uyulması yararlı olacaktır. Bu nedenle öncelikle hastalığın doğru teşhisini takiben, aşağıdaki hususlar göz önünde bulundurulmalıdır.
• Uygun antibiyotik seçimi
• Uygun doz
• Uygun tedavi yolu
• Uygun süre

Tedavinin başarıya ulaşması için ilk şart doğru ilaç(lar)ın seçimidir. Bu amaçla duyarlılık, ilacın aktivite spekturumu, ilacın farmakokinetik özellikleri, ilacın dozu, ilacın verilme yolu ve ilacın yan etkileri iyi bilinmelidir. Sürü tedavilerinde, problemin doğru teşhisi, tedavi seçeneklerinin gözden geçirilmesi, tedaviye başlanması ve uygulama sonrası değerlendirme yapılması kullnanılan tedavinin başarıya ulaşması için önemli aşamalardır.