TEMEL VETERİNER HİSTOLOJİ VE EMBRİYOLOJİ

Kanın başlıca işlevleri arasında, besin maddelerinin mide-bağırsak kanalından vücut hücrelerine taşınması, daha sonra bu hücrelere ait son ürünlerin atılması ve özelleşmiş organlara iletimi yer alır. Bazı metabolitler, hücresel ürünler (hormonlar ve diğer bazı uyarıcı moleküller) de görev yerlerine kan yoluyla taşınır. Oksijen akciğerlerden hücrelere, alyuvarlardaki hemoglobin aracılığıyla taşınır. Bu görevlerinin yanı sıra kan, vücut sıcaklığının ayarlanmasında ve vücut sıvılarının ozmotik dengesinin korunmasında da görev alır.

Plazma, içerisinde hücrelerin, trombositlerin, organik bileşiklerin ve elektrolitlerin askıda veya çözünmüş halde ya da her iki halde bulunduğu, sarımsı renkli bir sıvıdır. Plazma, büyük oranda sudan oluşur ve hacminin yaklaşık %90’ı sudur. Plazma içeriğinde proteinlerin oranı %9 olup, inorganik tuzlar, iyonlar, azotlu bileşikler, besin maddeleri ise %1’lik bölümü oluşturur. Plazma proteinlerinin %55’i Albumin,%38 Globulinler ve %7 sini fibrinojen oluşturur.

Suyun hücre içine ya da dışına hareketini sağlayan osmotik basınç, plazma proteinleri tarafından oluşturulur. Bu proteinler bazı maddeleri kendilerine bağlayarak taşınmayı kolaylaştırırlar. Fibrinojen pıhtılaşmada görevli plazma proteinidir.

Vücutta oluşan karbondioksit, solunum yoluyla vücut dışına atılmak üzere büyük ölçüde bikarbonat şeklinde akciğerlere taşınır. Az bir bölümü ise karbondioksitin direk olarak hemoglobine gevşek bir şekilde bağlanmasıyla karbaminohemoglobin şeklinde taşınır. Oksijen hemoglobine gevşek bir şekilde bağlanır ve oksihemoglobin’e dönüşür. Oksijen yoğunluğunun fazla olduğu yerlerde hemoglobin karbondioksiti bırakıp, oksijeni bağlar. Dokular gibi karbondioksitten yoğun olan bölgelerde ise hemoglobin oksijeni bırakıp, karbondioksiti bağlar. Hemoglobin karbonmonoksit ile bağlanırsa karboksihemoglobin şekillenir. Ancak hemoglobin ile karbonmonoksitin bağlanması geri dönüşümsüzdür.

Alyuvar sayısı normal değerlerin altında olursa anemi, bu sayı normal değerin üstünde olursa eritrositoz ya da polisitemi (poliglobuli) olarak adlandırılır.

Bazofil Granülositler; Granülositler içinde en az sayıda bulunanıdır. Memelilerde tüm lökositlerin % 0.5-1’ini oluştururlar. Kanatlılarda sayıları biraz daha fazladır (%2). Çekirdekleri genellikle tek loplu, U ya da S şeklinde görülebilir. Bazen iki lopludur. Çekirdek granüllerle kaplanmış bir haldedir. Spesifik granüllerde histamin, heparin ve seratonin molekülleri bulunur. Bazofiller içerdikleri heparin ve histaminden dolayı mast hücreleri ile büyük bir benzerlik göstermektedirler. Bazofil granülositlerin yüzeyinde de mast hücrelerinde olduğu gibi Ig E için özel reseptörler bulunmaktadır.

Monositler, lökositlerin en büyükleridir. Oldukça büyük ve böbrek şeklinde bir çekirdeği vardır. Monositler sitoplazmik uzantılara sahip, kemik iliği kökenli hücrelerdir. Bu hücreler kan dolaşımında birkaç gün kalır ve çeşitli organların bağ dokularına göç ettikten sonra makrofajlara farklılaşırlar. Monositler makrofajların inaktif öncüleridir. İnaktif olmalarına karşılık fagositoz yetenekleri vardır.

Lenfositler mikroskopda incelendiklerinde birbirine benzer görünseler de fonksiyon yönünden iki ana gruba ayrılmışlardır; T lenfositler ve B lenfositler olmak üzere. T lenfositleri hücresel bağışıklığı sağlayacak olan aktif lenfositlerin oluşumundan sorumluyken, B lenfositleri humoral bağışıklığı sağlayan antikorların yapımından sorumludur. Lenfositlerden aktif T lenfositleri oluşturacak olanların kök hücresi, kemik iliğinden kan yolu ile timusun korteksine göç ederler. Timusda çoğalıp, karakteristik yüzey belirleyicileri ile donanırlar. Bu nedenle T lenfositleri adını alan bu lenfositler hücresel bağışıklıktan sorumludurlar. T lenfositlerin üç alt tipi vardır: Yardımcı T lenfositler, sitotoksik T lenfositler ve baskılayıcı T lenfositler olmak üzere.

Lenf damarları üzerinde bulunan lenf düğümlerinden geçişleri sırasında lenfositler lenf sıvısına karışır. Lenfositlerden başka az miktarda monosit ve granülositler de bulunur. Kan damarlarının bulunmadığı dokularda (kornea, kıkırdak) ve merkezi sinir sisteminde lenf damarları bulunmaz.

Embriyonik yaşamın ilk haftalarında kan yapımı vitellus kesesinin duvarında başlar. Burada mezenşimal hücreler, kan adacıkları olarak bilinen kümeleri oluşturmak üzere bir araya gelir. Bu adacıkların içinde alyuvarların ilkel formları ve çekirdekli alyuvarlar oluşmaya başlar. Kan yapımının bu dönemine mezoblastik faz denir. Mezoblastik faz, yerini hepatik faza bırakır.

Alyuvarların büyüklüğünde görülen çok çeşitliliğe yani irili ufaklı olması durumuna anizositoz denir. Normal bir canlıda büyüklüğü bir örnektir. Bu duruma da izositoz denir. Normalden büyük alyuvarlara makrosit, küçük olanlara ise mikrosit denir. Hücrelerin normal şekillerinden başka formlarda (yıldız, mekik, raket vs.) görülmesi durumuna ise poikilositoz denir.

Akyuvarlar, küçük çaplı kan damarlarının endotel hücreleri arasından göç ederek, kan dolaşımını terk ederler ve işlevlerini yerine getirmek üzere bağ dokuya yerleşirler. Bu geçişe diyapedez denir.

Nötrofil Granülositler; granülositler içinde kan frotilerinde en fazla bulunanlardır. Tüm lökositlerin %60-70’ini nötrofil granulositler oluşturur. Çekirdeklerinin çok loplu olmasıyla karakterizedirler. Eozinofil Granülositler; en iri olan granülositlerdir. Organel yönünden fakir olan eozinofil sitoplazmasında spesifik ve azurofilik granüller bulunur. Bazofil Granülositler; Granülositler içinde en az sayıda bulunanlardır. Memelilerde tüm lökositlerin % 0.5-1’ini oluştururlar. Kanatlılarda sayıları biraz daha fazladır (%2). Çekirdekleri genellikle tek loplu, U ya da S şeklinde görülebilir. Bazen iki lopludur. Çekirdek granüllerle kaplanmış bir haldedir.

Kanın başlıca işlevleri arasında, besin maddelerinin mide-bağırsak kanalından vücut hücrelerine taşınması, daha sonra bu hücrelere ait son ürünlerin atılması ve özelleşmiş organlara iletimi yer alır. Bazı metabolitler, hücresel ürünler (hormonlar ve diğer bazı uyarıcı moleküller) de görev yerlerine kan yoluyla taşınır. Oksijen akciğerlerden hücrelere, alyuvarlardaki hemoglobin aracılığıyla taşınır. Karbondioksit hücrelerden akciğerlere, hem hemoglobinle hem de bikarbonat (HCO₃^-) olarak taşınır. Bu görevlerinin yanı sıra kan, vücut sıcaklığının ayarlanmasında ve vücut sıvılarının ozmotik dengesinin korunmasında da görev alır.

Kan hücrelerinin yapımına, hemapoez (hematopoez) adı verilir. Doğum öncesi kan yapımına fötal (prenatal) hemopoez, doğum sonrası kan yapımına ise postnatal hemopoez denir. Embriyonik yaşamın ilk haftalarında kan yapımı vitellus kesesinin duvarında başlar. Burada mezenşimal hücreler, kan adacıkları olarak bilinen kümeleri oluşturmak üzere bir araya gelir. Bu adacıkların içinde alyuvarların ilkel formları ve çekirdekli alyuvarlar oluşmaya başlar. Kan yapımının bu dönemine mezoblastik faz denir. Mezoblastik faz, yerini hepatik faza bırakır. Karaciğerde eritroblastlar (alyuvarların ilkel formları) üretilmeye başlanır. Daha sonra karaciğer sinüzoitlerinde az sayıda granülositleri oluşturacak hücrelerin ilkel formları ve megakaryositler görülmeye başlar. Gebeliğin 3-6 aylarında bu görevi dalak üstlenir ve splenik faz başlar. Hepatik ve splenik fazlar gebeliğin sonuna kadar sürer. Kan yapımı, gebeliğin altıncı ayının sonunda kemik iliğinde başlar. Bu dönem miyeloid faz olarak adlandırılır. İskelet sistemi gelişmesini sürdürdükçe, kemik iliği de kan hücrelerinin yapımında artan bir rol oynar.

Doğum öncesi kan yapımında sırayla mezenşim, karaciğer, dalak ve kemik iliği işlev görürken, doğum sonrası kan yapımı sadece kemik iliğinde gerçekleşir.

Suyun hücre içine ya da dışına hareketini sağlayan osmotik basınç, plazma proteinleri tarafından oluşturulur. Bu proteinler bazı maddeleri kendilerine bağlayarak taşınmayı kolaylaştırırlar.

Damar duvarında oluşan bir hasarda , trombositler kan damarı duvarının hasar gören bölgesine tutunurlar. Hücre zarı altında bulunanan aktin ve miyozin monomerleri ile oluşturdukları yalancı ayaklarla hem birbirlerine hem de zedeli bölgedeki endotel hücrelerine sıkıca bağlanırlar. Bu şekilde hasarlı bölgede kanamayı durduran bir tıkaç oluştururlar. Trombositlerin burada birbirlerine bağlanmalarında yüzeylerinde bulunan glikokaliksinde katkısı vardır. Bu sırada hasarlı damar duvarından ve trombositlerin granülomer bölgesinden açığa çıkan maddeler ve kanda bulunan bazı faktörlerin etkisiyle kan dolaşımında bulunan protrombin trombine döner. Trombin enzimi kalsiyumun varlığında fibrinojenin fibrine dönüşmesini sağlar. Fibrin oluşan tıkacı daha sağlam bir hale getirir. Fibrin iplikcikleri, bunlara tutunmuş kan hücreleri ve trombositler pıhtıyı oluşturur. Trombositlerde bulunan aktin ve miyozin büzülerek pıhtının sıkışmasını sağlar. Hasarlı doku bölgesi onarıldıktan sonra pıhtının uzaklaştırılması gerekir. Bu olayda proteolitik bir enzim olan plazmin rol alır. Onarım işleminden sonra pıhtıyı eritir.

Doğum sonrası kan yapımı sadece kemik iliğinde gerçekleşir. Lenfositlerin üretimi ise dalak, lenf düğümü ve timusda devam eder.
Dolaşımda bulunan tüm kan hücreleri, kemik iliğindeki çok yönlü hematopoietik kök hücreden(kan hücresi yapan kök hücre) kaynaklanır.