TEMEL VETERİNER HİSTOLOJİ VE EMBRİYOLOJİ

Sahip olduğu görevler dikkate alındığında epitel dokusu dört bölümde incelenir. Bunlar; 1. Örtü epiteli, 2. Salgı epiteli, 3. Kassel epitel, 4. Duyu epiteli’dir.

Organların iç ve dış yüzlerini kaplayarak onları mekanik, fiziksel ve kimyasal etkilere karşı korurlar. Organizmada bulundukları yere göre farklı isimlerle anılırlar. Vücudun dış yüzünü örten epitel hücrelerine epidermis hücreleri; sindirim, solunum ve ürogenital sistemlerde olduğu gibi vücudun dışa açılan kanallarının iç yüzünü döşeyenine mukoza epiteli, karın ve göğüs boşluklarının içi ile organların dış yüzünü saran türüne mezotel hücreleri, kalp ile kan ve lenf damarlarının iç yüzünü örtenine ise endotel hücreleri denir.

Çok katlı kübik örtü epiteli nadir bulunan epitel türüdür. Tabakalanmayı oluşturan hücrelerin tümü aynı şekilde olup kübiktir. Tükürük bezlerinin akıtıcı kanallarında rastlanır.

Çok katlı yassı örtü epitelinde, bazal membran üzerine oturan ilk sıradaki hücreler prizmatiktir. Orta sıraları dolduranlar çok köşeli, en üst yüzeydekiler ise yassıdır. Üst yüzey hücreleri canlılık özelliklerini yitirerek birbiriyle kaynaşmak suretiyle sertleşmiş olabilir. Organizmanın dış etkilerden korunmasında görev alan bu doku tipine deride, ağız boşluğunda, yemek borusunda, tırnakta ve boynuzda rastlanır. Dolayısıyla diğer çok katlı epitellerden daha kalındır. Ancak yüzeye yakın hücrelerin difüzyonla beslenmeleri de zordur. Bu yüzden kan damarlarından zengin olan bağ dokusu, örtü epiteli içine doğru girintiler yapar. Gözün korneası gibi darbe almaması ve şeffaf olması gereken dokularda ise üst yüzey hücreleri canlılıklarını yitirerek sertleşmez. Epitel dokusunda fazla kalınlaşma da söz konusu değildir.

Bezler salgılarını üç farklı mekanizma ile boşaltırlar. Hücre sitoplazmasında herhangi bir kayıp olmadan salgının difüzyonla dışarı verilmesine ekrin salgılama denir. Bütün endokrin bezlerde ve ekzokrin bezlerin çoğunda ekrin türde salgılama görülür. Hücrenin serbest yüzeyinde toplanan salgının bulunduğu sitoplazma bölümünün boğumlanıp kopmasıyla oluşan salgılama türüne apokrin salgılama denir. Oluşan sitoplazma kaybı zamanla rejenere olur. Meme ve ter bezlerinde bu tür salgılama görülür. Hücrenin tamamının salgı maddesi ile dolarak parçalanması sonucu oluşan salgılama türüne ise holokrin salgılama denir. Bu şekilde ölen hücrelerin yerini mitozla çoğalan yeni hücreler alır. Deride bulunan yağ bezleri holokrin salgılama yapar.

İnnervasyon: bir vücut bölgesinin sinirle donanması

Rejenerasyon: dokunun onarılarak yenilenmesi

Hiyaluron asidi: Hücreler arasında bulunan özel bir protein

Proteoglikan: Çoğunluğu karbonhidrat olan bileşiklerin proteinlerle oluşturduğu kompleks

Fagositoz: Hücrenin katı maddeleri yemesi

Kollagen liflerden daha ince olan elastik lifler seyirleri sırasında ağlar oluştururlar. Kollagen liflerle beraber örülerek dokulara esneklik kazandırırlar. Bu nedenle uzayıp kısalan veya daralıp genişleyen doku ve organlarda bulunurlar. Kollagen ve retiküler lifleri sentezleyen fibroblastlar, elastik lifleri de üretirler. Bu liflere gırtlağın ses tellerinde, akciğerlerde, elastik kıkırdakta ve deri altı bağ dokusunda rastlanır.

Plazma hücreleri (plazmasitler) B lenfositlerden köken alan ve antikor üreten bağ dokusu hücrelerindendir. Sindirim ve solunum yollarını döşeyen epitel hücrelerinin altındaki bağ dokularında yerleşenleri, vücuda giren antijenlere karşı hazırlık yaparlar. Ayrıca tükürük bezlerinde, kemik iliğinde, lenf düğümlerinde ve dalakta çok sayıda bulunurlar. B lenfositlerden farklılaştıktan sonra göç etme yetenekleri azalır, bölünme özelliklerini yitirirler ve ortalama ömürleri de kısalır. Yaşam süreleri yaklaşık 30 gündür.

Bağ dokuları kendi arasında aşağıdaki gibi gruplandırılabilir.

A. Embriyonal bağ dokuları 1. Mezenkim dokusu 2. Müköz bağ dokusu

B. Erişkin bağ dokuları 1. Gevşek bağ dokusu 2. Sıkı bağ dokusu a. Düzensiz sıkı bağ dokusu b. Düzenli sıkı bağ dokusu (1). Kollagen türdeki düzenli sıkı bağ dokusu • Tendonlar • Ligamentler (2). Elastik türdeki düzenli sıkı bağ dokusu 3. Retiküler bağ dokusu 4. Yağ dokusu a. Beyaz yağ dokusu b. Kahverengi yağ dokusu.

Vücudun herhangi bir yerinde meydana gelen yaralanmadan sonra o bölgenin bağ dokusundaki fibroblastlar çoğalarak iyileşme sürecinde önemli rol üstlenirler. Sadece bağ dokularının değil, diğer dokularda oluşan yaraları da kısmen onarırlar. Örneğin; kalp krizinden sonra yıkımlanan kalp kasının yerini sıkı bağ dokusu doldurur.

Bazal membran:
Glikoproteinlerden ve retiküler ipliklerden zengin ince bir tabakadır.

İnnervasyon: bir vücut bölgesinin sinirle donanmasıne denir.

Rejenerasyon: dokunun onarılarak yenilenmesi

Tek Katlı Prizmatik Örtü Epiteli
Yükseklikleri genişliklerinden fazla olan tek sıralı hücrelerden oluşur . Oval şekilli çekirdekleri bazal membrana yakın konumda yerleşmişlerdir. Mide, bağırsaklar, safra kesesinde bu tip epitellere rastlanır.

Çok Katlı Değişken Örtü Epiteli
Bazal membran üzerine oturan hücreler kübik veya prizmatiktir. Üst sıradakiler
çok köşelidir. Bu örtü epitelinin en belirgin özelliği yüzeydeki hücrelerin şekillerini değiştirerek yassı, kübik veya prizmatik olabilmesidir. İdrar kesesi ve idrar boşaltma yollarında görülür.

Hiyaluron asidi: Hücreler arasında bulunan özel bir protein

Proteoglikan:

Çoğunluğu karbonhidrat olan bileşiklerin proteinlerle oluşturduğu kompleks

Fagositoz: Hücrenin katı
maddeleri yemesi

Trigliseridler : Yağların depo edilen formu

A. Embriyonal bağ dokuları
1. Mezenkim dokusu
2. Müköz bağ dokusu