TEMEL VETERİNER HİSTOLOJİ VE EMBRİYOLOJİ

ORGANELLER
Hücrede aynı anda çok sayıda biyokimyasal reaksiyonlar gerçekleşir. Bu reaksiyonların birbirini etkilememesi için, hücre içinde membranlarla sarılı bölmeler oluşturulur. Membranlarla sarılı bu sitoplazma bölmelerine membransel organeller denir. Membransel organeller hücre zarı, ergastoplazma, Golgi aygıtı, lizozomlar, mikrocisimler ve mitokondriyonlardır. Hücre içinde ona şekil ve desteklik sağlayan, madde iletimi gibi hareketi gerektiren olaylarda görev alan organeller de bulunur ki bunlara ipliksel organeller denir. İpliksel organeller sentrozom, mekik iplikleri ve mikrofibrillerdir.

Hücre Zarı
Hücreyi saran ve dış ortamdan ayıran çok ince bir zar olup proteinler, lipidler ve az miktarda da karbonhidratlardan yapılmıştır (Şekil 2.3). Hücreler iç yapısını hücre zarının özel geçirgenliği sayesinde koruyabilir, madde ve iyon alış verişinde, uyarı iletiminde, hücreye hareket kazandırmada, hücrelerin birbirine bağlanmasında ve hücre metabolizmasında rol oynar.

Granülsüz endoplazmik retikulum: Yapısı, granüllü endoplazmik retikuluma benzer. Ancak sitosole bakan yüzünde ribozom ve polizomlar bulunmaz. Bu organel her hücrede görülebilir. Bulundukları hücrelerde birbirinden çok farklı görevler üstlenirler. Karbonhidratların yapımına ve değişik türdeki lipidlerin sentezine katıldıkları gibi, ilaçların ve alkolün parçalanmasında da rol oynarlar. Ayrıca, kas hücrelerindeki granülsüz endoplazmik retikulum, sinir telleri aracılığı ile gelen elektriksel uyarımları kas hücrelerinin derinliklerine ileterek kasların kasılmasını sağlarlar.

Lizozomlar
Membransel organellerden olan lizozomlar, hücre içi sindirimden sorumludurlar. Lizozomlardaki proteinler, granüllü endoplazmik retikulumda sentezlenirler ve Golgi aygıtı içinde karbonhidratlarla birleştirildikten sonra depolanırlar. Daha sonra Golgi aygıtından boğumlanmak suretiyle veziküller halinde ayrılırlar, sitosole dağılırlar, zaman içerisinde birbirleriyle birleşerek lizozomları meydana getirirler. Oluşan bu ilk veziküllere primer lizozomlar denir. Bunların içerikleri yoğun olup homojendir. Lizozomlar her türlü maddeyi parçalayabilen hidrolitik enzimler taşırlar. Ancak bu enzimler lizozomları saran membranları, bilinmeyen bir nedenden ötürü, eritemezler. Bununla birlikte bazı hastalıklarda söz konusu enzimler lizozomlardan dışarı çıkabilirler. Yine, ölüm sonrası değişiklikler olarak adlandırılan otoliz olayında da enzimler lizozom membranlarından hücre içine sızarak organizmanın yıkımlanmasına yol açarlar.

Mayoz bölünme ile mitoz bölünme arasındaki en önemli fark şudur:  Mitoz bölünmede DNA replikasyonunu sadece bir bölünme izler ve iki adet diploid hücre oluşurken, mayozda DNA replikasyonunu peş peşe iki bölünme izler ve sonuçta dört adet haploid hücre şekillenir. Ayrıca, mitozda krossing over görülmezken mayozda görülür.

HÜCRENİN YAŞLANMASI VE ÖLÜMÜ
Hücreler belirli bir zaman sonunda yaşlanır ve ölürler. Çoğu hücrelerin sonu, organizmanın ölümü ile ilgili değildir, birkaç gün ya da birkaç hafta yaşadıktan sonra ölürler. Ölenlerin yerini bölünerek çoğalan yenileri alır. Bu olaya rejenerasyon denir. Hücre yaşlandıkça rejenerasyon yeteneği azalır. Ancak sinir hücrelerinin yaşam süreleri organizmanın yaşamı kadardır. Hücrelerde yaşlanma belirtileri sitoplazma ve çekirdekte ayrı ayrı izlenebilir. Sitoplazmadaki belirtiler, hacminin azalması, içinde yağ ve pigment gibi maddelerin aşırı birikmesidir. Çekirdekteki yaşlanma belirtileri ise küçülme, kenarlarının girintili çıkıntılı olması, kromatinin yoğunlaşması ve sonunda çekirdeğin parçalanmasıdır.

Profaz
Bölünecek hücrenin suya karşı geçirgenliği artar, giren su hücreyi şişirip yuvarlaklaştırdığından, komşu hücrelerle olan bağlantılarını koparır. Hücreye alınan suyun bir kısmı çekirdeğe geçtiğinden onu da şişirir ve yuvarlaklaştırır. Bu sırada sitoplazmada mitoz mekiği oluşur. Çekirdekte ise DNA molekülleri yumaklanma ile boylarını kısaltmaya, kalınlaşmaya başlar. Profaz, mitozun en uzun evresidir. Bu sürecin sonuna doğru yumaklanan DNA’dan kromozomların şekillenmesi tamamlanır. Karyoplazma, çekirdek zarının parçalanması ve çekirdekçiğin erimesiyle sitoplazmaya karışır. Kromozomların içinde bulunduğu bu karışıma mikzoplazma adı verilir. Profazın sonunda sentriyoller hücrenin kutuplarına çekilirler, mekik iplikleri ve kromozomlar oluşurlar.

Anafaz
Replike olan DNA molekülleri kısalıp kromozom halini aldıklarından mitozun takibi kolaylaşır. Belirginleşen sentromerleri ikiye bölünür ve kromatidler serbest hale geçerek genç birer kromozom olurlar. Bunlar kardeş kromozomlardır. Kardeş kromozomlar bağımsız hale gelince mekik iplikleri aracılığı ile biri bir kutba diğeri öbür kutba çekilirler. Böylece genetik özellikler bölünecek olan hücrelere eşit oranda dağılmış olur. Anafaz, kardeş kromozomların bağımsız hale geldiği ve kutuplara çekildiği en kısa mitoz evresidir.

Mayoz Bölünme
Eşey organlarındaki eşey hücrelerinde görülen bir bölünme şeklidir. Kromozom sayısının yarıya inmesiyle karakterizedir. Mayoz bölünmenin amacı, kromozom sayısının nesiller boyunca aynı kalmasını sağlamaktır. Mayoz bölünme mayoz I ve mayoz II olmak üzere artarda tekrarlanan iki bölünmeden ibarettir.
Mayoz I
Mayoz I başlamadan önce DNA replike olur ve sonra profaza girer.
Profaz: Kromozomların belirginleşmesi ile başlayan mayozun profazı leptoten, zigoten, pakiten, diploten ve diyakinez olmak üzere beş ayrı dönem olarak tanımlanır. DNA replike olduğundan kromozomlardan ikişer tanesi şekil ve büyüklük bakımından birbirine benzerdirler. Böyle kromozomların birisi anneden, diğeri babadan gelir ve homolog kromozomlar olarak isimlendirilir. Leptotende homolog kromozomların her biri iki adet kromatid içerir. Bu dönemde birbirinden ayrı durarak ince uzun iplikler halindedirler.