TEMEL VETERİNER HİSTOLOJİ VE EMBRİYOLOJİ

Hücre, sitoplazma ve çekirdek (nükleus) olmak üzere iki bölümden oluşur. Ancak virus ve bakteri gibi ilkel hücreler çekirdeksiz olduklarından, genetik materyalini sitoplazma içinde serbest olarak bulundururlar. Bu hücrelere prokaryot hücreler, oluşturdukları topluluklara da prokaryotlar denir. Bunlar dışındaki hücreler genetik materyalini çekirdeklerinde taşıdıklarından ökaryot hücreler, böyle
hücrelerden meydana gelen organizmalara da ökaryotlar adı verilir.

Membranlarla sarılı sitoplazma bölmelerine membransel organeller denir. Membransel organeller hücre zarı, ergastoplazma, Golgi aygıtı, lizozomlar, mikrocisimler ve mitokondriyonlardır. Hücre içinde ona şekil ve desteklik sağlayan, madde iletimi gibi hareketi gerektiren olaylarda görev alan organeller de bulunur ki bunlara ipliksel organeller denir. İpliksel organeller sentrozom, mekik iplikleri ve mikrofibrillerdir.

Ergastoplazma, ribozomlar ve endoplazmik retikulum olmak üzere iki farklı organelden meydana gelir.

Mitokondriyonların diğer organellerden farklı olarak bağımsız hareket edebilmeleri ve bölünebilmeleri, matrikslerinde DNA ve RNA molekülleri taşımaları yüzündendir. Bölünürken DNA’larını da replike ederler.

Hücreler genellikle bir çekirdek taşırlar. Ancak yüksek metabolizma gösteren hücrelerde çekirdek sayısı artar. Bir hücrede birden fazla çekirdek bulunması, hücre bölünmesi sırasında çekirdek bölündüğü halde sitoplazmanın bölünmemesinden kaynaklanır. Örneğin; karaciğer ve kıkırdak hücrelerinden iki çekirdekli olanlarına sıkça rastlanır. Bunlara dikaryotik hücreler denir. Kemik hücreleri ve iskelet kası hücrelerinde olduğu gibi çok sayıda çekirdek içeren hücrelere ise polikaryotik hücreler denir. Bir hücrede birden çok çekirdek olması anormal bir durum değildir.

Hücre, organizmada yapısal ve işlevsel özellik gösterebilen en küçük canlı birimdir.

Hücrenin yapısına giren maddeler proteinler, karbonhidratlar lipidler yanında enzimler, vitaminler, hormonlar ve pigmentler gibi organik maddeler ile su, sodyum, potasyum, kalsiyum, fosfor, demir gibi inorganik maddelerdir.

Embriyonal hücrelerde sitosolün büyük çoğunluğunu su, geri kalanını proteinler, lipidler, karbonhidratlar, enzimler, katyonlar (K, Mg, Ca), anyonlar (CO3, PO4), iz elementler ve oksijen oluşturur.

Membransel organellerden olan lizozomlar, hücre içi sindirimden sorumludurlar.

Hücrelerde madde sentezlenmesi ve yıkımlanması, madde alış verişi, hücre bölünmeleri ve hareketleri gibi pek çok olayda enerjiye gereksinim vardır. Mitokondriyonlar, bu ihtiyacı karşılamak üzere hücrelerde enerji (ATP) üreten, çubuk şekilli membransel organellerdir.

Hücrede enerji kaynağı olarak en çok karbonhidratlar (glikoz) kullanılır.

İnterfazdaki bir hücrenin çekirdeği, çekirdek zarı (karyolemma), kromatin, çekirdekçik (nükleolus) ve çekirdek sıvısı (karyolenf) olmak üzere dört kısımdan oluşur. Bu oluşumların hepsine birden karyoplazma denir.

Anafaz, kardeş kromozomların bağımsız hale geldiği ve kutuplara çekildiği en kısa mitoz evresidir.

Telofaz Mitozun son evresidir.

Bir RNA molekülü sentezlenirken, model teşkil eden DNA iplikçiği üzerindeki adenin nükleotidi, timin yerine urasil ile köprüleşir. Kısaca urasil DNA'da bulunmazken RNA'da bulunur.

Profaz, mitozun en uzun evresidir.

Mitoz, zincirleme olarak birbirini takip eden dört evreye ayrılır. Bu evreler ortaya çıkış sırasına göre; profaz, metafaz, anafaz ve telofazdır.

Mayoz I başlamadan önce DNA replike olur ve sonra profaza girer.
Profaz: Kromozomların belirginleşmesi ile başlayan mayozun profazı leptoten, zigoten, pakiten, diploten ve diyakinez olmak üzere beş ayrı dönem olarak tanımlanır. DNA replike olduğundan kromozomlardan ikişer tanesi şekil ve büyüklük bakımından birbirine benzerdirler. Böyle kromozomların birisi anneden, diğeri babadan gelir ve homolog kromozomlar olarak isimlendirilir.

Mayoz bölünme ile mitoz bölünme arasındaki en önemli fark şudur: Mitoz bölünmede DNA replikasyonunu sadece bir bölünme izler ve iki adet diploid hücre oluşurken, mayozda DNA replikasyonunu peş peşe iki bölünme izler ve sonuçta dört adet haploid hücre şekillenir. Ayrıca, mitozda krossing over görülmezken mayozda görülür.

SİTOPLAZMA
Hücrede çekirdek (nükleus) dışında kalan bölüme sitoplazma adı verilir. Hücrenin yaşamını sürdürebilmesi için çekirdek ve sitoplazmanın bir arada bulunması gerekir. Aksi halde bunların tek başına yaşama şansı yoktur. Çekirdek, madde sentezi için gerekli esas yapı taşlarını sitoplazmadan alır ve sentezlediği ribonükleik asitleri (RNA) sitoplazmaya gönderir. Böylece hücredeki sentez olaylarını yönetir. Hücre metabolizması ve fonksiyonu da sitoplazma içerisinde gerçekleşir. Sitoplazma, temel plazma (sitosol) ve organeller olmak üzere iki bölümden oluşur. Temel plazma oldukça homojen, pelte kıvamında bir eriyiktir. Hücre içerisindeki organellerin aralarını doldurur. Embriyonal hücrelerde sitosolün büyük çoğunluğunu su, geri kalanını proteinler, lipidler, karbonhidratlar, enzimler, katyonlar (K, Mg, Ca), anyonlar (CO3, PO4), iz elementler ve oksijen oluşturur. Bu maddelerin hepsi suda çözünmüş haldedirler. Hücre yaşlandıkça sitosoldeki su oranı azalır. Bu yüzden yaşlı hücrelerde metabolizma olayları da zamanla yavaşlar.