TEMEL VETERİNER HİSTOLOJİ VE EMBRİYOLOJİ

Hücre, organizmada yapısal ve işlevsel özellik gösterebilen en küçük canlı birimdir. Bölünüp çoğalabildiğinden her hücre başka bir hücreden meydana gelir ve belirli bir süre çalıştıktan sonra yaşlanıp ölür. Genel olarak hücrelerin yaşam süreleri oluşturdukları organizmanın ömründen bağımsızdır.

Hücreler yaptıkları işler ya da bulundukları koşullar gereği yassı, oval, yuvarlak, kübik, prizmatik, piramidal, mekik, iplik veya yıldız şekilli olurlar.

Hücrenin yapısına giren maddeler proteinler, karbonhidratlar lipidler yanında enzimler, vitaminler, hormonlar ve pigmentler gibi organik maddeler ile su, sodyum, potasyum, kalsiyum, fosfor, demir gibi inorganik maddelerdir.

Membransel organeller hücre zarı, ergastoplazma (Ribozom, Endoplazmik retikulum), Golgi aygıtı, lizozomlar, mikrocisimler ve mitokondriyonlardır. Hücre içinde ona şekil ve desteklik sağlayan, madde iletimi gibi hareketi gerektiren olaylarda görev alan organeller de bulunur ki bunlara ipliksel organeller denir. İpliksel organeller sentrozom, mekik iplikleri ve mikrofibrillerdir.

Hücrelerde madde sentezlenmesi ve yıkımlanması, madde alış verişi, hücre bölünmeleri ve hareketleri gibi pek çok olayda enerjiye gereksinim vardır. Mitokondriyonlar, bu ihtiyacı karşılamak üzere hücrelerde enerji (ATP) üreten, çubuk şekilli membransel organellerdir.

Primer boğum, kromozomun tam ortasında yer alırsa kromozom kolları eşit uzunlukta olur. Böyle kromozomlara metasentrik kromozomlar adı verilir. Boğumun bir uca yakın olmasından ötürü kollardan biri diğerinden kısa ise böyle kromozomlara submetasentrik kromozomlar, primer boğum bir uca çok daha yakın ise bunlara akrosentrik kromozomlar denir. Eğer kromozomda tek bir kol ve bu kolun en ucunda bir sentromer varsa böyle kromozomlara da telosentrik kromozomlar denir.

DNA molekülleri birbiri üzerine sarmallanmış iki iplikçikten oluşurken, DNA’nın sentezlediği RNA molekülleri tek iplikçiklidir ve ondan çok daha kısadır. RNA moleküllerinin en uzunları mesajcı RNA (mRNA)’dır. Azotlu bazların ise beş türü bulunur. Bunlar adenin, timin, sitozin, guanin ve urasildir. DNA’da adenin, timin, sitozin, guanin yer alır. RNA’nın kuruluşuna giren nükleotidler riboz şekeri, DNA’dakiler ise deoksiriboz şekeri taşırlar. Bir iplikçikteki adenin, karşı iplikçikteki timin ile (A-T), sitozin de guanin (S-G) ile hidrojen köprüleri (-H-) aracılığı ile bağlanmak zorundadır.

Mitoz, zincirleme olarak birbirini takip eden dört evreye ayrılır. Bu evreler ortaya çıkış sırasına göre; profaz, metafaz, anafaz ve telofazdır.

Metafaz: Mekik ipliğinin şekillendiği ve tetratların bu mekiğin ekvatorunda toplandığı evredir. Her tetradda bulunan biri anneden diğeri babadan gelen yapışık kromatidler, yapışma yerlerinden koparlar ve kopan parçacıklar eş kromozomlar arasında yer değiştirirler. Bu yer değiştirme olayına rekombinasyon denir. Zigoten dönemindeki sinapsis oluşumu ile başlayıp metafazda rekombinasyon ile son bulan gen değişimi olayına da krossing over adı verilir. Metafazın sonunda kiyazma çözülür ve kromozomlar bağımsız hale geçerler.

Nükleotid: Bir fosfat, beş karbonlu şeker (pentoz) ve bir azotlu organik bazdan oluşan kimyasal bileşiktir.

Mitokondriyonlar, bu ihtiyacı karşılamak üzere hücrelerde enerji (ATP) üreten, çubuk şekilli membransel organellerdir.

Mikrotubulus: Sitosolde bulunan protein yapısında borucuklardır.

Çekirdek, kalıtımsal özellikleri taşıyan genleri taşıdığından ve sitoplazmadaki sentez olaylarını yönettiğinden hücrenin yaşamında çok önemlidir. Hücreler genellikle bir çekirdek taşırlar. Ancak yüksek metabolizma gösteren hücrelerde çekirdek sayısı artar. Çekirdek büyüklüğü, hücrenin mebolizmasına bağlı olarak değişebilir. Ayrıca çekirdeğin şekli hücrenin şekliyle uyumludur. Yuvarlak, kübik, piramit veya çokgen şekilli hücrelerde çekirdek yuvarlaktır.

Histon: Kromozomlarda nükleik asitlere bağlı olarak bulunan proteinlerdir.

Mitoz Bölünme: Hücre çekirdeğinin ve sitoplazmasının bölünmesi olayıdır.

Telofaz: Mitozun son evresidir.

Mayoz bölünmenin amacı, kromozom sayısının nesiller boyunca aynı kalmasını sağlamaktır.

Homolog kromozomların birbirine yaklaşarak tek bir kromozom gibi göründükleri döneme zigoten denir.

Profaz: Kromozomların belirginleşmesi ile başlayan mayozun profazı leptoten, zigoten, pakiten, diploten ve diyakinez olmak üzere beş ayrı dönem olarak tanımlanır.

Hücre içinde de kendine özgü yapıda canlı oluşumlar vardır. Ancak bunlar, varlıklarını sürdürebilmelerini ve görev yapabilmelerini hücre içinde kalarak sağlayabilirler. Hücreden uzaklaştırıldıklarında canlılıklarını ve özel yapılarını koruyamazlar. Oysa tek bir hücre, organizmadan izole edildiğinde kendi başına çalışabilir.