TEMEL VETERİNER HİSTOLOJİ VE EMBRİYOLOJİ - Deneme Sınavı - 15

Düz kaslar ise; mekik şekilli, çizgilenme göstermeyen hücrelerden oluşur. Düz kaslar da tek çekirdeklidir ve istemsiz çalışır. Kas dokusu embriyoda mezodermden gelişir.

Miyofibril boyunca iki Z bandı arasındaki bölüm sarkomer olarak adlandırılır. Sarkomer kasılma birimi olup, bir tam A bandı ve iki yarım I bandından oluşur.

Boyları 100 mikron, kalınlıkları ise 15 mikron olan bu hücrelerin birbirine uç uca eklendiği bölgeler ışık mikroskobunda belirgin bir çizgi şeklinde görülür. Merdiven basamakları şeklinde olan bu bağlantı bölgeleri ‘interkalat disk’ olarak adlandırılır. İnterkalat disklerle uyarımlar bir hücreden diğerine aktarılır.

İskelet kası hücreleri sarkoplazmik retikulumdan zengindir. Sarkoplazmik retikulum granülsüz endoplazmik retikulumdur. Miyofibriller arasında yaygın bir ağ sistemi oluşturan sarkoplazmik retikulum iki bölüm halindedir. Miyofibrillere paralel uzanan longitudinal tubuller ve longitudinal tubullerin sonlandığı terminal sisternler olmak üzere. Genişlemiş sarkoplazmik retikulum kesecikleri olan terminal sisternler bol kalsiyum iyonu depolarlar.

İskelet kası tellerinin uzamasını kontrol eden titin adı verilen, protein yapısında bir filaman vardır. Z bandı ile M bandı arasında yerleşmiş olan bu filaman kas hücrelerinin aşırı derecede uzamalarını sınırlar.

Aksonun kas hücresi membranına değdiği son noktada yani presinaptik membranda, kimyasal iletişim maddeleri (nörotransmitter maddeler) depolayan keseler bulunur. Sinaptik veziküller olarak adlandırılan bu keseler aksonun uç kısmında bol miktarda bulunurlar. Uyarımlar akson ile presinaptik membrana geldiğinde, presinaptik membranın geçirgenliği artar. Bu membranda Ca++ iyon kanalları açılır ve difüzyonla sinir sonuna bol miktarda Ca++ iyonu girer. Ca++ iyonunun presinaptik membrana girmesiyle burada bulunan sinaptik veziküllerdeki asetil kolin (nörotransmitter madde) sinaps aralığına dökülür. Postsinaptik membrandaki asetil kolin reseptörlerine bağlanır. Asetil kolinin postsinaptik membrandaki asetil kolin reseptörlerine bağlanmasıyla, postsinaptik
membrandaki Na+ kanalları açılır. Sinaps aralığında bulunan Na+ iyonu postsinaptik membrandan (sarkolem), kas hücresine geçer. Bu geçiş kas hücresi membranını (sarkolemi) depolarize eder. Depolarizasyon sonucu ortaya çıkan aksiyon potansiyeli sarkolem boyunca yayılır.(Kaslardaki aktivite sırasında meydana gelen elektriksel değişikliğe aksiyon potansiyeli denir). Na iyonu geçişiyle sarkolemde oluşan elektriksel uyarımlar enine tubuluslarla kas hücresi derinliklerine iletilir. Enine tubuluslarla uyarımlar terminal sisternlere gelir ve bu keselerde bulunan Ca++ iyonu keselerden sarkoplazmaya geçer. Kontraksiyon bu şekilde başlar. Ca++ iyonu varlığında aktin filamanları miyozin filamanları arasına kayarlar ve kontraksiyon gerçekleşir. Uyarımlar kesilince asetil kolin esteraz enzimi sinaps aralığında bulunan asetil kolini parçalar ve Ca++ iyonları tekrar terminal sisternlere dönerler.

Kalp kası telleri, sarkoplazmik retikulumdan iskelet kası kadar zengin değildir. Sarkoplazmik retikulumun az olmasına karşın, enine tubuluslar iyi gelişmiştir. Enine tubuluslarla uyarımlar ve besinler daha derinlere, miyofibrillerin aralarına kadar iletilirler. Ayrıca kalp kasında sarkolemin invaginasyonuyla (içeriye doğru çöküntü) şekillenen kalsiyum depolayan, kaveola olarak adlandırılan kesecikler bulunur.

Memelilerde bahsedilen her üç kas grubunda da rejenerasyon olayları farklılık gösterir. Kalp kası erişkinlerde yenilenme gücüne sahip değildir. Herhangi bir bozukluk meydana geldiğinde, doku kaybı bağ doku çoğalması ile tamamlanır. İskelet kası hücrelerinin sarkolemi ile bazal lamina arasında küçük mekik şekilli hücreler bulunur. Satellit (uydu) hücreler denen bu hücreler, yaralanmalarda bölünüp çoğalarak, yeni kas hücrelerini oluştururlar. Düz kaslar da bazen mitoz görülebilir. Damar duvarındaki düz kaslar, yaralanma sonrasında bağ dokuda bulunan mezenkim hücrelerinden (adventisyal hücreler) farklılaşırlar.

Bir kasta bulunan tüm demetler dıştan kalın bir bağ doku ile çevrilidir ki bu da epimizyum olarak adlandırılır.

Kas tellerinde desmin filamanı olarak adlandırılan, kontraktil olmayan bir intermedyer filaman bulunur. Bunlar miyofibrillerin birbirine sıkıca bağlanarak, aynı türdeki bandların aynı hizada kalabilmelerini sağlar.

Tek bir kas hücresi myocyte olarak da adlandırılır. Kas hücresinin sitoplazmasına sarkoplazma, hücre zarına sarkolem, endoplazmik retikulumuna ise sarkoplazmik retikulum adı verilir. Fonksiyonları gereği farklılaşmış olan kas hücreleri sitoplazmalarında kasılabilir proteinler içerirler. Bu proteinler ince iplikçikler şeklindedir ve miyofilaman olarak adlandırılırlar.

Kas tellerinin çapları organizma büyüdükçe artar. Canlı gelişmesini tamamladıktan sonra egzersizlerle kas uzunluğu ve genişliği artabilir. Buna kas hipertrofisi denir. Kırık tedavisi sırasında olduğu gibi kaslar uzun süre hareketsiz kalırsa kas telleri incelir. Buna da kas atrofisi denir.

Anizotrop bandı hem miyozin hem de aktin miyofilamanları oluştururken, izotrop bandın tamamını aktin miyofilamanları oluşturur. Işık mikroskobu ile bakıldığında açık renkte görünen bölgelere izotrop band (I bandı) olarak adlandırılır.

İskelet kası telleri morfolojik özellikleri, çap, renk ve içerdikleri miyoglobin miktarı, organel miktarı ve buna bağlı olarak enzim içerikleri açısından değerlendirildiğinde üç grupta incelenirler. Kırmızı kas telleri, beyaz kas telleri ve intermedyer (ara) kas telleri olmak üzere.

Kırmızı kas telleri, yavaş kaslar olarak da adlandırılırlar. Miyoglobin içeriği çok fazladır. Kapillar damarlardan da oldukça zengindir. Miyoglobin ve kapillar damarların çok olmasından dolayı kırmızı renkte görülürler. Mitokondriyonlarda bu kaslarda bol miktardadır. Mitokondriyonların çokluğundan dolayı oksidatif enzim aktivitesinden de zengindir. Lipidleri aerobik yolla parçalayarak enerji elde ederler. Küçük çaplı tellerdir.

Akson membranı presinaptik membranı, kas hücresinin sarkolemi ise post sinaptik membranı oluşturmaktadır. Aksonun kas hücresi membranına değdiği son noktada yani presinaptik membranda, kimyasal iletişim maddeleri (nörotransmitter maddeler) depolayan keseler bulunur. Sinaptik veziküller olarak adlandırılan bu keseler aksonun uç kısmında bol miktarda bulunurlar.

Uyarımlar akson ile presinaptik membrana geldiğinde, presinaptik membranın geçirgenliği artar. Bu membranda Ca++ iyon kanalları açılır ve difüzyonla sinir sonuna bol miktarda Ca++ iyonu girer. Ca++ iyonunun presinaptik membrana girmesiyle burada bulunan sinaptik veziküllerdeki asetil kolin (nörotransmitter madde) sinaps aralığına dökülür. Postsinaptik membrandaki asetil kolin reseptörlerine bağlanır. Asetil kolinin postsinaptik membrandaki asetil kolin reseptörlerine bağlanmasıyla, postsinaptik membrandaki Na+ kanalları açılır. Sinaps aralığında bulunan Na+ iyonu postsinaptik membrandan (sarkolem), kas hücresine geçer. Bu geçiş kas hücresi membranını (sarkolemi) depolarize eder. Depolarizasyon sonucu ortaya çıkan aksiyon potansiyeli sarkolem boyunca yayılır.(Kaslardaki aktivite sırasında meydana gelen elektriksel değişikliğe aksiyon potansiyeli denir). Na iyonu geçişiyle sarkolemde oluşan elektriksel uyarımlar enine tubuluslarla kas hücresi derinliklerine iletilir. Enine tubuluslarla uyarımlar terminal sisternlere gelir ve bu keselerde bulunan Ca++ iyonu keselerden sarkoplazmaya geçer. Kontraksiyon bu şekilde başlar. Ca++ iyonu varlığında aktin filamanları miyozin filamanları arasına kayarlar ve kontraksiyon gerçekleşir. Uyarımlar kesilince asetil kolin esteraz enzimi sinaps aralığında bulunan asetil kolini parçalar ve Ca++ iyonları tekrar terminal sisternlere dönerler.

Kalp kası dokusu isteğimiz dışında çalışan çizgili kaslardan oluşmuştur. Miyofibrilleri enine çizgilenme gösteren kalp kası telleri, çizgili görünümünden dolayı iskelet kasına benzerler. İskelet kasında sarkolemin hemen altında yerleşmiş çok sayıda çekirdek bulunmasına rağmen, kalp kasında ortada ve tek bir çekirdek bulunur. Tek çekirdek içermesiyle de düz kaslara benzeyen kalp kası hücreleri kendine has özellikler gösterir. Boyları 100 mikron, kalınlıkları ise 15 mikron olan bu hücrelerin birbirine uç uca eklendiği bölgeler ışık mikroskobunda belirgin bir çizgi şeklinde görülür. Merdiven basamakları şeklinde olan bu bağlantı bölgeleri ‘interkalat disk’ olarak adlandırılır.

Otonom sinir sisteminin parasempatik ve sempatik bölümlerine ait miyelinsiz sinir telleri kalp kası tellerinde sonlanırlar. Otonom sinir sisteminin kontrolünün yanında kalbin kendi uyarım üreten ve ileten özel bir sistemi vardır. Sinoatriyal düğüm (Keith-Flack düğümü) ve atriyoventriküler düğüm (Aschoff-Tawara düğümü) olarak adlandırılan uyarım üretim merkezlerinden çıkan uyarımlar, his demetleri yoluyla kalp kası tellerine iletilirler. His demetleri gittikçe kalınlaşarak endokardın altında purkinje hücreleri şeklinde sonlanırlar. Purkinje hücrelerinde miyofibriller çok azdır ve sarkoplazmanın periferinde yerleşmiştir.

Düz kaslar genellikle iç organların duvarını oluştururlar. Sindirim, solunum, dolaşım, üriner ve genital sistemlerin duvarında birkaç kat şeklinde bulunurlar. En uzun olan düz kas telleri uterus duvarında, en kısaları ise arteriyol ve venüllerde bulunur. Düz kaslar barsaklarda hem enine hem de uzamına yerleşim gösterirken, mide gibi boşluklu organlarda değişik yönlerde seyreder. Düz kaslar bulundukları organların belli bir gerginlikte kalmalarını (tonus) sağlar. Düz kasların kasılmasıyla içerik ileriye doğru iletilir.