TEMEL VETERİNER HİSTOLOJİ VE EMBRİYOLOJİ - Deneme Sınavı - 13

Hücrenin yapısına giren maddeler proteinler, karbonhidratlar lipidler yanında enzimler, vitaminler, hormonlar ve pigmentler gibi organik maddeler ile su, sodyum, potasyum, kalsiyum, fosfor, demir gibi inorganik maddelerdir.

Hücrelerde madde sentezlenmesi ve yıkımlanması, madde alış verişi, hücre bölünmeleri ve hareketleri gibi pek çok olayda enerjiye gereksinim vardır. Mitokondriyonlar, bu ihtiyacı karşılamak üzere hücrelerde enerji (ATP) üreten, çubuk şekilli membransel organellerdir.

DNA molekülleri birbiri üzerine sarmallanmış iki iplikçikten oluşurken, DNA’nın sentezlediği RNA molekülleri tek iplikçiklidir ve ondan çok daha kısadır. RNA moleküllerinin en uzunları mesajcı RNA (mRNA)’dır. Azotlu bazların ise beş türü bulunur. Bunlar adenin, timin, sitozin, guanin ve urasildir. DNA’da adenin, timin, sitozin, guanin yer alır. RNA’nın kuruluşuna giren nükleotidler riboz şekeri, DNA’dakiler ise deoksiriboz şekeri taşırlar. Bir iplikçikteki adenin, karşı iplikçikteki timin ile (A-T), sitozin de guanin (S-G) ile hidrojen köprüleri (-H-) aracılığı ile bağlanmak zorundadır.

Mitoz, zincirleme olarak birbirini takip eden dört evreye ayrılır. Bu evreler ortaya çıkış sırasına göre; profaz, metafaz, anafaz ve telofazdır.

Nükleotid: Bir fosfat, beş karbonlu şeker (pentoz) ve bir azotlu organik bazdan oluşan kimyasal bileşiktir.

Mitokondriyonlar, bu ihtiyacı karşılamak üzere hücrelerde enerji (ATP) üreten, çubuk şekilli membransel organellerdir.

Mikrotubulus: Sitosolde bulunan protein yapısında borucuklardır.

Çekirdek, kalıtımsal özellikleri taşıyan genleri taşıdığından ve sitoplazmadaki sentez olaylarını yönettiğinden hücrenin yaşamında çok önemlidir. Hücreler genellikle bir çekirdek taşırlar. Ancak yüksek metabolizma gösteren hücrelerde çekirdek sayısı artar. Çekirdek büyüklüğü, hücrenin mebolizmasına bağlı olarak değişebilir. Ayrıca çekirdeğin şekli hücrenin şekliyle uyumludur. Yuvarlak, kübik, piramit veya çokgen şekilli hücrelerde çekirdek yuvarlaktır.

Histon: Kromozomlarda nükleik asitlere bağlı olarak bulunan proteinlerdir.

Mitoz Bölünme: Hücre çekirdeğinin ve sitoplazmasının bölünmesi olayıdır.

Telofaz: Mitozun son evresidir.

Mayoz bölünmenin amacı, kromozom sayısının nesiller boyunca aynı kalmasını sağlamaktır.

Homolog kromozomların birbirine yaklaşarak tek bir kromozom gibi göründükleri döneme zigoten denir.

Profaz: Kromozomların belirginleşmesi ile başlayan mayozun profazı leptoten, zigoten, pakiten, diploten ve diyakinez olmak üzere beş ayrı dönem olarak tanımlanır.

Hücre içinde de kendine özgü yapıda canlı oluşumlar vardır. Ancak bunlar, varlıklarını sürdürebilmelerini ve görev yapabilmelerini hücre içinde kalarak sağlayabilirler. Hücreden uzaklaştırıldıklarında canlılıklarını ve özel yapılarını koruyamazlar. Oysa tek bir hücre, organizmadan izole edildiğinde kendi başına çalışabilir.

Hücre, sitoplazma ve çekirdek (nükleus) olmak üzere iki bölümden oluşur. Ancak virus ve bakteri gibi ilkel hücreler çekirdeksiz olduklarından, genetik materyalini sitoplazma içinde serbest olarak bulundururlar. Bu hücrelere prokaryot hücreler, oluşturdukları topluluklara da prokaryotlar denir. Bunlar dışındaki hücreler genetik materyalini çekirdeklerinde taşıdıklarından ökaryot hücreler, böyle
hücrelerden meydana gelen organizmalara da ökaryotlar adı verilir.

Membranlarla sarılı sitoplazma bölmelerine membransel organeller denir. Membransel organeller hücre zarı, ergastoplazma, Golgi aygıtı, lizozomlar, mikrocisimler ve mitokondriyonlardır. Hücre içinde ona şekil ve desteklik sağlayan, madde iletimi gibi hareketi gerektiren olaylarda görev alan organeller de bulunur ki bunlara ipliksel organeller denir. İpliksel organeller sentrozom, mekik iplikleri ve mikrofibrillerdir.

Ergastoplazma, ribozomlar ve endoplazmik retikulum olmak üzere iki farklı organelden meydana gelir.

Mitokondriyonların diğer organellerden farklı olarak bağımsız hareket edebilmeleri ve bölünebilmeleri, matrikslerinde DNA ve RNA molekülleri taşımaları yüzündendir. Bölünürken DNA’larını da replike ederler.

Hücreler genellikle bir çekirdek taşırlar. Ancak yüksek metabolizma gösteren hücrelerde çekirdek sayısı artar. Bir hücrede birden fazla çekirdek bulunması, hücre bölünmesi sırasında çekirdek bölündüğü halde sitoplazmanın bölünmemesinden kaynaklanır. Örneğin; karaciğer ve kıkırdak hücrelerinden iki çekirdekli olanlarına sıkça rastlanır. Bunlara dikaryotik hücreler denir. Kemik hücreleri ve iskelet kası hücrelerinde olduğu gibi çok sayıda çekirdek içeren hücrelere ise polikaryotik hücreler denir. Bir hücrede birden çok çekirdek olması anormal bir durum değildir.