TEMEL VETERİNER HİSTOLOJİ VE EMBRİYOLOJİ - Deneme Sınavı - 12

Hücre, organizmada yapısal ve işlevsel özellik gösterebilen en küçük canlı birimdir.

Hücrenin yapısına giren maddeler proteinler, karbonhidratlar lipidler yanında enzimler, vitaminler, hormonlar ve pigmentler gibi organik maddeler ile su, sodyum, potasyum, kalsiyum, fosfor, demir gibi inorganik maddelerdir.

Embriyonal hücrelerde sitosolün büyük çoğunluğunu su, geri kalanını proteinler, lipidler, karbonhidratlar, enzimler, katyonlar (K, Mg, Ca), anyonlar (CO3, PO4), iz elementler ve oksijen oluşturur.

Membransel organellerden olan lizozomlar, hücre içi sindirimden sorumludurlar.

Hücrelerde madde sentezlenmesi ve yıkımlanması, madde alış verişi, hücre bölünmeleri ve hareketleri gibi pek çok olayda enerjiye gereksinim vardır. Mitokondriyonlar, bu ihtiyacı karşılamak üzere hücrelerde enerji (ATP) üreten, çubuk şekilli membransel organellerdir.

Hücrede enerji kaynağı olarak en çok karbonhidratlar (glikoz) kullanılır.

İnterfazdaki bir hücrenin çekirdeği, çekirdek zarı (karyolemma), kromatin, çekirdekçik (nükleolus) ve çekirdek sıvısı (karyolenf) olmak üzere dört kısımdan oluşur. Bu oluşumların hepsine birden karyoplazma denir.

Anafaz, kardeş kromozomların bağımsız hale geldiği ve kutuplara çekildiği en kısa mitoz evresidir.

Telofaz Mitozun son evresidir.

Bir RNA molekülü sentezlenirken, model teşkil eden DNA iplikçiği üzerindeki adenin nükleotidi, timin yerine urasil ile köprüleşir. Kısaca urasil DNA'da bulunmazken RNA'da bulunur.

Profaz, mitozun en uzun evresidir.

Mitoz, zincirleme olarak birbirini takip eden dört evreye ayrılır. Bu evreler ortaya çıkış sırasına göre; profaz, metafaz, anafaz ve telofazdır.

Mayoz I başlamadan önce DNA replike olur ve sonra profaza girer.
Profaz: Kromozomların belirginleşmesi ile başlayan mayozun profazı leptoten, zigoten, pakiten, diploten ve diyakinez olmak üzere beş ayrı dönem olarak tanımlanır. DNA replike olduğundan kromozomlardan ikişer tanesi şekil ve büyüklük bakımından birbirine benzerdirler. Böyle kromozomların birisi anneden, diğeri babadan gelir ve homolog kromozomlar olarak isimlendirilir.

Mayoz bölünme ile mitoz bölünme arasındaki en önemli fark şudur: Mitoz bölünmede DNA replikasyonunu sadece bir bölünme izler ve iki adet diploid hücre oluşurken, mayozda DNA replikasyonunu peş peşe iki bölünme izler ve sonuçta dört adet haploid hücre şekillenir. Ayrıca, mitozda krossing over görülmezken mayozda görülür.

SİTOPLAZMA
Hücrede çekirdek (nükleus) dışında kalan bölüme sitoplazma adı verilir. Hücrenin yaşamını sürdürebilmesi için çekirdek ve sitoplazmanın bir arada bulunması gerekir. Aksi halde bunların tek başına yaşama şansı yoktur. Çekirdek, madde sentezi için gerekli esas yapı taşlarını sitoplazmadan alır ve sentezlediği ribonükleik asitleri (RNA) sitoplazmaya gönderir. Böylece hücredeki sentez olaylarını yönetir. Hücre metabolizması ve fonksiyonu da sitoplazma içerisinde gerçekleşir. Sitoplazma, temel plazma (sitosol) ve organeller olmak üzere iki bölümden oluşur. Temel plazma oldukça homojen, pelte kıvamında bir eriyiktir. Hücre içerisindeki organellerin aralarını doldurur. Embriyonal hücrelerde sitosolün büyük çoğunluğunu su, geri kalanını proteinler, lipidler, karbonhidratlar, enzimler, katyonlar (K, Mg, Ca), anyonlar (CO3, PO4), iz elementler ve oksijen oluşturur. Bu maddelerin hepsi suda çözünmüş haldedirler. Hücre yaşlandıkça sitosoldeki su oranı azalır. Bu yüzden yaşlı hücrelerde metabolizma olayları da zamanla yavaşlar.

ORGANELLER
Hücrede aynı anda çok sayıda biyokimyasal reaksiyonlar gerçekleşir. Bu reaksiyonların birbirini etkilememesi için, hücre içinde membranlarla sarılı bölmeler oluşturulur. Membranlarla sarılı bu sitoplazma bölmelerine membransel organeller denir. Membransel organeller hücre zarı, ergastoplazma, Golgi aygıtı, lizozomlar, mikrocisimler ve mitokondriyonlardır. Hücre içinde ona şekil ve desteklik sağlayan, madde iletimi gibi hareketi gerektiren olaylarda görev alan organeller de bulunur ki bunlara ipliksel organeller denir. İpliksel organeller sentrozom, mekik iplikleri ve mikrofibrillerdir.

Hücre Zarı
Hücreyi saran ve dış ortamdan ayıran çok ince bir zar olup proteinler, lipidler ve az miktarda da karbonhidratlardan yapılmıştır (Şekil 2.3). Hücreler iç yapısını hücre zarının özel geçirgenliği sayesinde koruyabilir, madde ve iyon alış verişinde, uyarı iletiminde, hücreye hareket kazandırmada, hücrelerin birbirine bağlanmasında ve hücre metabolizmasında rol oynar.

Granülsüz endoplazmik retikulum: Yapısı, granüllü endoplazmik retikuluma benzer. Ancak sitosole bakan yüzünde ribozom ve polizomlar bulunmaz. Bu organel her hücrede görülebilir. Bulundukları hücrelerde birbirinden çok farklı görevler üstlenirler. Karbonhidratların yapımına ve değişik türdeki lipidlerin sentezine katıldıkları gibi, ilaçların ve alkolün parçalanmasında da rol oynarlar. Ayrıca, kas hücrelerindeki granülsüz endoplazmik retikulum, sinir telleri aracılığı ile gelen elektriksel uyarımları kas hücrelerinin derinliklerine ileterek kasların kasılmasını sağlarlar.

Lizozomlar
Membransel organellerden olan lizozomlar, hücre içi sindirimden sorumludurlar. Lizozomlardaki proteinler, granüllü endoplazmik retikulumda sentezlenirler ve Golgi aygıtı içinde karbonhidratlarla birleştirildikten sonra depolanırlar. Daha sonra Golgi aygıtından boğumlanmak suretiyle veziküller halinde ayrılırlar, sitosole dağılırlar, zaman içerisinde birbirleriyle birleşerek lizozomları meydana getirirler. Oluşan bu ilk veziküllere primer lizozomlar denir. Bunların içerikleri yoğun olup homojendir. Lizozomlar her türlü maddeyi parçalayabilen hidrolitik enzimler taşırlar. Ancak bu enzimler lizozomları saran membranları, bilinmeyen bir nedenden ötürü, eritemezler. Bununla birlikte bazı hastalıklarda söz konusu enzimler lizozomlardan dışarı çıkabilirler. Yine, ölüm sonrası değişiklikler olarak adlandırılan otoliz olayında da enzimler lizozom membranlarından hücre içine sızarak organizmanın yıkımlanmasına yol açarlar.

Mayoz bölünme ile mitoz bölünme arasındaki en önemli fark şudur:  Mitoz bölünmede DNA replikasyonunu sadece bir bölünme izler ve iki adet diploid hücre oluşurken, mayozda DNA replikasyonunu peş peşe iki bölünme izler ve sonuçta dört adet haploid hücre şekillenir. Ayrıca, mitozda krossing over görülmezken mayozda görülür.